AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-17
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-17
DİVAN EDEBİYATI NESİR YAZARLARI:
13. YÜZYIL
HALİL YAHYA BURGAZİ (13. YÜZYIL):
*Türkçe yazılan ilk Fütüvvetname’nin yazarıdır.
*Eserini tefsir, hadis, tasavvuf ilkeleri, çeşitli kıssa ve menkıbeler gibi kaynaklardan yararlanarak oluşturmuştur.
-----------------------------------------
NASRETTİN HOCA: (13. YÜZYIL)
*Türk halk bilgesi/filozofu
*Eskişehir/Sivrihisar > Konya/Akşehir
*Konya'da fıkıh (İslam hukuku) dersleri alan Hoca, "gölge kadısı" (kadı adayı) görevine atanmış.
*İmaret Medresesi'nde ders vermeye başlamış.
*Hoca, becerikli ve çalışkandır.
*Zaman içinde akıl danışılan bir şahsiyete dönüşmüştür.
*Sabırlı ve hoşgörülüdür.
*Her yaptığı sağduyuya, ahlak esasına dayanır.
*Olayın başında zekâsını ustalıkla gizler.
*Dar gelirli olduğu halde iyimserliğini hiç yitirmez.
*Zarara uğrayınca hiç telaşlanmaz.
*Anadolu kültürünün en güçlü figürü Nasreddin Hoca mert, güler yüzlü, sabırlı, ağırbaşlı yapısı ile Türk halkının kendisidir.
-----------------------------------------
14. YÜZYIL
KUL MESUT: (14. YÜZYIL)
*Kelîle ve Dimne’yi Farsça’dan Türkçe’ye tercüme etmiş.
(Anadolu sahasındaki ilk çeviri örneklerinden biri ve aynı zamanda eserin ilk Türkçe versiyonu)
-----------------------------------------
15. YÜZYIL
SİNAN PAŞA: (15. YÜZYIL)
*Kelam ve matematik âlimi, müderris
*Devlet adamı (Vezir, Vezir-i Azam)
*Cömert ve derviş mizaçlı
*Babası >İstanbul'un ilk kadısı Hızır Bey
*Fatih Sultan Mehmet’in hocası
*1473’te vezir-i azam
*Süslü nesrin ilk temsilcisi
*Din, tasavvuf, ahlak ve felsefe konuları
>>>ESERLERİ:
Türkçe Eserleri: Tazarruname, Maarifname (Nasihatname), Tezkiret-ül-Evliya
-----------------------------------------
MERCİMEK AHMET: (15. YÜZYIL)
*Sultan II. Murad devrinde
* “Kabusnâme”yi Farsçadan Türkçeye çevirmiştir.
*Bir nasihatname, ahlâk ve siyaset kitabı olan Kabusname’yi, Sultan II. Murat’ın isteğiyle sade nesir olarak çevirmiştir.
-----------------------------------------
ALİ ŞİR NEVAİ: (15. YÜZYIL)
*Şair, yazar, dilbilimci, ressam, devlet adamı
*Çağatay sahasında, Çağatay lehçesi
*Şiirlerini Türkçe ve Farsça yazmış
*İlk hamse (beş mesnevi) sahibi
*Türk dil birliğini kurmaya çalışmış
*Lirik ve canlı bir anlatım
*İlmi, irfanı, sanatı, Türkçülüğü ve olumlu tesirleriyle övülür.
*Eserinde “türkü” sözcüğünü ilk kullanan (Mizanül Evzan)
*Türkçe divanlarının genel adı Hazâinü'l Maânî
>>>ESERLERİ:
-Muhakemetü’l-Lügateyn > Türkçenin Farsçadan daha üstün bir dil olduğu
-Mecalisün Nefais > İlk biyografik eserimiz sayılır (ilk şairler tezkiresi)
-Mizanül Evzan > Türkçenin musiki ve vezin kalıpları (Türkü sözü ilk kez kullanılmış.)
-Türkçe Divanlar: Hazâinü’l-meânî, Bedâyiu’l-bidâye, Nevâdirü’n-nihâye, Garâibü’s-sıgar, Nevâdirü’ş-şebâb, Bedâyiu’l-vasat, Fevâidü’l-kiber
-Farsça Divan: İçerisinde “Tuhfetü’l-efkâr”, “Nesîmü’l-huld”, “Aynü’l-hayât”, “Minhâcü’n-necât” ve “Kutü’l-kulûb” adlı kasideler yer alır.
Mesneviler: Hayretü’l- Ebrâr, Leylâ vü Mecnûn, Sedd-i İskenderî, Ferhad ü Şîrin, Seb’â-yı Seyyâre, Lisânü’t-tayr
Tezkireler, Hal Tercümeleri, Hâtıralar: Nesâimü'l-Mehabbe, Mecâlisü’n-nefâis, Hamsetü'l-Mütehayyirîn, Hâlât-ı Seyyid Hasan Erdeşîr Big, Hâlât-ı Pehlevân Muhammed
Dinî Eserleri: Çihl Hadîs, Sirâcü’l-Müslimîn, Münâcât
Diğer Eserleri: Muhâkemetü’l-lugateyn, Mîzânü’l-evzân, Mahbûbü’l-kulûb, Münşeât, Vakfiyye, Nazmü’l-cevâhir, Târîh-i Enbiyâ ve Hükemâ, Târîħ-i Mülûk-i Acem, Zübdetü’t-tevârîh, Risâle-i Muammâ, Sebatü Ebĥur, Nazm-ı Akāid, Tarihu'l-Enbiyâ, Târîħ-i Mülûk-i Acem
-----------------------------------------
ÂŞIKPAŞAZÂDE: (15. YÜZYIL)
*Tarih yazarı, Vefai dervişi
*Asıl adı Derviş Ahmed ve mahlası Aşıkî
*Sade bir dili vardır.
>>>ESERLERİ:
-Tevarih-i Al-i Osman (Âşıkpaşazâde Tarihi)
-----------------------------------------
16. YÜZYIL
SEHİ BEY: (16. YÜZYIL)
*Şairi, yazar, kâtip
*Edirne
*Anadolu’da şuara tezkireciliğini başlatmış
*Anadolu sahasının ilk tezkire yazarı
*Süs ve özentiden uzak, sade ve açık, Türkî Basit anlayışına uygun bir dil
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Heşt Bihişt (Sekiz Cennet) (Tezkire)
-----------------------------------------
LATİFİ: (16. YÜZYIL)
*Şair, yazar, kâtip
*Kastamonu
*Asıl adı Abdüllatif, mahlası Latîfî
*Eserlerinde kıymetinin bilinmediğinden şikâyet eder.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Tezkiretü’ş-şuara (Sade dil, alfabetik sıra)
-Risâle-i Evsâf-ı İstanbul (İstanbul’u anlatıyor)
-Fusûl-i Erbaa (Münazara-i Latifi) (Mevsimlerin özelliklerini anlatıyor)
Nazm-ül-Cevâhir, Sübhatü’l-Uşşâk, Enisü’l-Fusuha, Evsâf-ı İbrâhim Paşa, Esmâ-üs-Suver-il-Kurân, Vasfı Âsaf-nâme
-----------------------------------------
SEYDİ ALİ REİS: (16. YÜZYIL)
*İstanbul / Galata
*Donanma komutanı, şair, yazar, matematik ve coğrafya bilgini
*Konağında döneminin âlim ve şairleriyle sohbetler düzenlemiş
*Sade bir dil / Orta nesir
*Bazı eserlerinde Nevai Türkçesini (Çağatay Türkçesi) kullanmış
*Şiirlerinde epik-lirik bir hava
*Denizcilik, astronomi ve coğrafyaya dair eserleri var
>>>ESERLERİ:
-Mir'âtü'l Memâlik (Memleketlerin Aynası) (Hint seferinde yaşadıkları) (İlk gezi yazısı) (Orta Nesir)
-Kitabü’l-Muhit (Coğrafya kitabı) (Önemli denizcilik bilgileri içerir.)
Hulâsatü’l-hey’e, Mir'ât-ı Kâinat, Risâle-i Zâtü'l-Kürsî
-----------------------------------------
BABÜR ŞAH: (16. YÜZYIL)
*Devlet adamı, hattat, şair, bestekâr
*Hindistan / Türk-Moğol Devletinin kurucusu
*Çağatay edebiyatının en ünlü isimlerinden.
*“Hatt-ı Baburi” denilen yazı türünü geliştirmiş.
>>>ESERLERİ:
-Babürnâme (Anı ve gezi türü örneği) (İlk anı kitabı)(Vekayiname)
Babür Divanı, Aruz Risalesi, Mübeyyen, Risale-i Viladiye
-----------------------------------------
PİRİ REİS: (16. YÜZYIL)
*Denizci, coğrafyacı, haritacı
*1513’te ve 1528’de dünya haritası çizdi.
*Kanuni Sultan Süleyman'ın fermanı ile idam edilmiştir.
>>>ESERLERİ:
Kitab-ı Bahriye (Denizcilik Kitabı) (Seyir Kılavuzu) (Dünya denizciliğinin ilk kılavuz kitabı)
Piri Reis'in Haritası (Amerika'yı gösteren Dünya haritaları)
Hint Denizi Haritası, Hadikat'ül Bahriye, Bilad'ül-Aminat, Netayic'ül-Efkar fi Cezayir'ül Bihar, Eşkalname
-----------------------------------------
ÂŞIK ÇELEBİ: (16. YÜZYIL)
*Şair, münşi, tezkire yazarı, mütercim, kâtip, kadı
(Münşi: Düz yazı yazmakta usta olan.)
*Arapça ve Farsçadan çeşitli eserler tercüme etmiş
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Meşâirü’ş-Şuarâ (Tezkire)
Zigetvarnâme, Bursa Şehrengizi, Tercüme-i Revzatü'ş-Şühedâ, Tercüme-i Şakâikun-Nûmâniyye, Tercümetü’t-Tibri’l-mesbûk fî nasîhati’l-mülûk, Şerh-i Ehâdis-i Erbaîn, Tercümetü't-Tibri'l-Mesbük Fî Nasîhati'l Mülük, Tercüme-i Ravzü'l Ahyâr, Mi'racü'l-Ayâle ve Minhâcü'l-Adale, Zeylü'ş-Şakâik, Mecmûa-i Sukûk
-----------------------------------------
KEMALPAŞAZADE: (İBN-İ KEMAL) (16. YÜZYIL)
*Osmanlı şeyhülislâmı ve tarihçisi, şair
*Edirne
*İlmi tarihçiliğin öncüsü
*Şiiri hikmetli söz olarak görür ve bir fayda sağlamasını ister.
*Dili sade, ifade yapısı sağlamdır.
*Mahlas kullanmamıştır.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Tevârîh-i Âl-i Osmân (Osmanlı Tarihi)
-Yusuf ile Züleyha
-Nigaristan (Gülistan’a nazire)
Kasîde-i Bürde Tercümesi, Kāfiye Risâlesi, Dekāiku’l-hakāik, Usulnâme, Câmiʿu’l-Fürs, Muhîtü’l-luġa
-----------------------------------------
GELİBOLULU MUSTAFA ALİ: (16. YÜZYIL)
*Tarihçi, şair, Osmanlı müellifi
>>>ESERLERİ:
-Künhü’l-ahbâr (Tarih) (Peygamberler tarihi, Türk-Moğol tarihi, Avrupalı milletler, şair hayatları)
Türkçe Divanlar, Farsça Divan, Kırk Hadis Tercümeleri, Mihr ü Mâh, Tuhfetü’l-uşşâk, Mihr ü Vefâ, Enîsü’l-kulûb, Riyâzü’s-sâlikîn, Ravzatü’l-letâif, Sadef-i Sad-güher, Gül-i Sad-berk, Subhatü’l-abdâl,
-----------------------------------------
HOCA SADETTİN EFENDİ: (16. YÜZYIL)
*Tarih yazarı, şeyhülislam, müderris
*Hace-i Sultani sıfatıyla devlet işlerinde etkili oldu.
>>>ESERLERİ:
Tac üt-tevarih (Kuruluşundan I. Selim'in ölümüne kadar Osmanlı Tarihi)
Selimname (Babası Hasan Can'ın anlattıklarına göre)
-----------------------------------------
17. YÜZYIL
NERGİSİ: (17. YÜZYIL)
*Münşi, müderris, kadı
*Bosna
*İstanbul'da medrese öğrenimi
*Aşırı derecede süslü, sanatlı nesir
>>>ESERLERİ:
-Hamse (Düzyazı şeklinde) (Nesir tarzında hamsenin ilk ve tek örneği)
(Nihalistan İksiri, Saadet, Meşakul'uşşak, Kanun ü Reşat, Gazevatı Mesleme)
-Münşeat (sadrazam, müderris, beylerbeyi gibi devlet büyüklerine yazılacak 50 kadar mektup örneği)
-----------------------------------------
VEYSİ: (17. YÜZYIL)
*Kâtip, müfettiş, kadı
*Manisa / Alaşehir
*Süslü Nesir
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Dürretü’t-tâc (Siyer-i Veysî) (Hz. Muhammed’in hayatı)
-Hâbnâme (Ahlaki çöküntü)
Münşeât, Düstûrü’l-amel, Merace’l-baḥreyn, Fütûh-ı Mısr, Gurretü’l-asr, Ḥicviyye
-----------------------------------------
KÂTİP ÇELEBİ: (17. YÜZYIL)
*Âlim, yazar, kâtip
*İstanbul
*Dünyaca tanınmıştır.
*Geniş bir ilgi alanı
*Tarih, coğrafya, denizcilik ve bibliyografya alanında önemli yapıtlar vermiştir.
*Orta nesir
*Doğu'da “Hacı Halife”, Batı'da ise “Hacı Kalfa” adıyla da tanınır.
*Bilimsel yöntem
*Eserlerinin bir kısmı Arapça, bir kısmı Türkçe
*Sade dili tercih etmiş
*Batıyı memlekete getirme düşüncesini ilk yazan
>>>ESERLERİ:
-Keşf ez-zunûn (Bibliyografya sözlüğü)
-Cihannüma (İbrahim Müteferrika tarafından basılan meşhur coğrafya ansiklopedisi)
-Mîzânü'l-Hakk (dini, ahlaki, toplumsal konuları işleyen önemli bir didaktik eser)
-Takvîmü't-tevârih (İlk insandan 1648’e)
-Fezleke (1591-1654)
-Düstûrü'l-amel (Mali bozukluklar)
-Tuhfet’ül-kibâr (Denizcilik başarıları)
-Tuhfetü’l-ahyâr (Genel Kültür)
Kanunname, Tarîh-i Frengi Tercümesi, Tarîh-i Kostantaniyye ve Keyasire, Dürer-i Müntesire ve Gurer-i Münteşire, Beyzâvi Tefsirinin şerhi, Muhammediyye şerhi
-----------------------------------------
EVLİYA ÇELEBİ: (17. YÜZYIL)
*Gezgin, Seyahatname yazarı, Hafız
*İstanbul
*İyi bir öğrenim gördü.
*Küçük yaştan itibaren içinde gezi arzusu vardı.
*Elli yıl boyunca durmadan gezdi.
*Gezmek için gittiği son yer Mısır oldu.
*Usta bir gözlemci
*Dili akıcıdır, sürükleyicidir, yer yer eğlenceli ve alaycıdır.
*Orta Nesir
*Gözleme dayalı betimlemeleri, abartılı söyleyişi, mizahlı, günlük konuşma diline yakın üslubu, onu döneminin yazarlarından ayırır.
*Hoş sohbet, aynı zamanda cesur bir seyyahtır.
>>>ESERLERİ:
-Seyahatname (Gezi / Hatıra) (Hikâye ve röportaj özellikleri de görülür.)
(Evliya Çelebi, gezdiği yerlerde gördüklerini, duyduklarını yalnız aktarmakla kalmamış; onlara kendi öznel yorumlarını, düşüncelerini de katarak gezi yazısına yeni bir içerik kazandırmıştır. Anlatım belli bir zaman süresiyle sınırlanmaz, geçmişle gelecek, şimdiki zamanla geçmiş iç içedir.)
-----------------------------------------
NAİMA (17. YÜZYIL)
*Tarih yazarı, kâtip, devlet adamı, ilk resmi Osmanlı vakanüvisi
*İyi bir eğitim görüp Arapça ve Farsça öğrenmiş.
*Tarih, edebiyat ve astroloji ile ilgilenmiş.
*Tarih yazmaya yeni bir stil getirmiş.
*Renkli ve çekici bir üslubu vardı.
*Olayları, bunları doğuran sosyal çevre ile beraber görüp anlattı.
*Tarih olaylarının ve bunları meydana getiren şahısların iç dünyalarına da sızarak yepyeni bir tarih edebiyatı ve sanatı ortaya koydu.
>>>ESERLERİ:
Naima Tarihi
-----------------------------------------
PEÇEVİ İBRAHİM EFENDİ: (17. YÜZYIL)
*Tarih yazarı, devlet adamı
*Macaristan
*Osmanlı tarihini anlatan iki ciltlik eseri ile tanınır.
*Dili yapmacıksız ve sadedir.
*Tarihi olayları anlatırken sebeplerine inmiş, yanlışları göstermiştir.
>>>ESERLERİ:
Târih-i Peçevî /Peçevi Tarihi (Orta Nesir) (1520-1640) (Kanuni - 4.Murat devirleri)
-----------------------------------------
KOÇİ BEY: (Mustafa) (17. YÜZYIL)
*Yazar, düşünür, devlet adamı
*Boşnak asıllı
*IV. Murad’a, sonra I. İbrahim’e sunduğu Lâyihalar ile tanınır.
(Lâyiha: Herhangi bir konuda bir görüş ve düşünceyi bildiren yazı)
>>>ESERLERİ:
Koçi Bey Risaleleri (Orta Nesir)
-----------------------------------------
18. YÜZYIL
YİRMİSEKİZ ÇELEBİ MEHMET: (18. YÜZYIL)
*Devlet adamı, yazar
*Edirne
*Yeniçeri ocağında yetişmiştir.
*1720 yılında Fransa’ya büyükelçi
*Fransızlardan da takdir görmüş
*Osmanlı Devleti'nde ilk defa olarak devamlı bir elçilik göreviyle ülke dışına çıkan devlet görevlisi
*Patrona Halil İsyanından sonra Kıbrıs’a sürülen Yirmisekiz Mehmed Çelebi, Kıbrıs’ta öldü.
*Fransa Sefaretnamesi ile Türk edebiyat tarihine geçmiştir.
>>>ESERLERİ:
Sefaretname-i Fransa (Osmanlının Batıya bakışı) (Gezi ve Anı özelliği gösterir)
-----------------------------------------------------------------------------
SEYYİD VEHBİ: (18. YÜZYIL)
*Şair, yazarı, kazasker, müderris, kadı
*İstanbul
*İyi bir öğrenim
*Önceleri kendisine üstat olarak Nâbî’yi seçmiş, sonraları Nedîm’in etkisine girmiş.
*Yaşadığı hayatın izlerini şiirine taşımıştır.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Surnâme (3. Ahmed’in şehzadelerinin sünnet, kızlarının düğün merasimleri)(Türünün en meşhur örneği)
-Risâle-i Sulhiyye (Pasarofça Antlaşması hakkında)
-Hadîs-i Erbaîn Tercümesi
-----------------------------------------
GİRİTLİ AZİZ EFENDİ: (18. YÜZYIL)
*Devlet adamı, şair, mutasavvıf
*Babasından kalan varlığı sefahat âlemlerinde bitirdikten sonra İstanbul’a gitmiştir.
*Bir şeyhin yardımıyla nefsini ıslah edip devlet işlerine girmiştir.
*Devlet görevlerinden sonra Berlin’de ölmüş ve orada defnedilmiştir.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Muhayyelât-ı Aziz Efendi (Yazarın “Hayâl” adını verdiği üç büyük hikâyeden meydana gelir.)
(Hayali ve fantastik bir eserdir.) (Geleneksel hikayeden modern tarza geçiş)
-Vâridât (Tasavvufla ilgili)
-----------------------------------------
MÜTERCİM ASIM (18. YÜZYIL)
*Kâtip, sözlük yazarı, vakanüvis, tarihçi
*Gaziantep
*İyi bir eğitim (Arapça, hat, dinî ilimler)
*Farsça ve Arapça’dan Türkçe’ye çevirdiği eserlerle “Mütercim” unvanını almış.
*Başarısını en çok sözlükçülük alanında göstermiş.
*Bestelenmiş bazı şiirleri vardır.
>>>ESERLERİ:
-Tuhfe-i Âsım (Arapça öğrenmek isteyenler için hazırlanan manzum bir sözlük)
-Târih
Burhân-ı Kātı‘ Tercümesi, Kāmus Tercümesi, Merahu’l-meâlî fî şerhi’l-Emâlî, Terceme-i Siyer-i Halebî
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: