AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-21
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-21
MODERN DÖNEM
(BATI ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI)
TANZİMAT EDEBİYATI:
TANZİMAT EDEBİYATININ OLUŞUMUNDA ETKİLİ OLAN GELİŞMELER:
(1727) İlk kez Türkçe basım yapan bir matbaa kuruldu. (İbrahim Müteferrika)
(1773) Fransızların yardımıyla kurulan Mühendishane-i Bahr-i Hümayun, Türkiye’de kurulmuş batı tarzındaki ilk okul olma özelliğini kazandı.
(1789) Fransız Devrimi gerçekleştirildi.
(1793) İlk kez III. Selim döneminde Paris, Berlin, Viyana gibi Avrupa başkentlerinde elçilikler açıldı. Buralara giden elçiler ve onların yanında bulunanlar yabancı dil öğrendi.
(1821) Tercüme Bürosu kuruldu.
(1826) II. Mahmut Yeniçeri Ocağını kaldırdı.
*Yurt dışına daha çok da Fransa’ya öğrenci gönderilmeye başlandı.
*Aydınlar arasında Fransızca hızla yayılıyordu.
*Gerek yeni okullar, gerekse elçiliklerde çalışanlardan dil öğrenenler sayesinde Batı kültürü yavaş yavaş Osmanlı İmparatorluğuna girmeye başladı.
(1831) İlk resmi gazete Takvim-i Vekayi yayımlanmaya başladı.
(1839) Tanzimat Fermanı ilan edildi.
*Üniversite (darülfünun) kurma çalışmaları başladı, Encümen-i Daniş adı verilen kurul bu üniversitede okutulacak kitapları hazırladı.
*Batı’nın örnek alınmasıyla birlikte “modernleşme” süreci başlamış oldu.
*Osmanlı, çoktan “Aydınlanma” çağını yaşamış olan Batı’yı, Doğu medeniyetlerine tercih etti.
*Edebiyatımızda da yeni bir dönem başlamış oldu.
Not: Tanzimat Fermanı 1839’da ilan edilmesine rağmen Tanzimat Dönemi Edebiyatının başlangıcı 1860 yılı olarak kabul edilir. Tanzimat’ın getirdiği yenilikler, aydın zümre ve halk kesimi tarafından belli bir süre sonra benimsenmiştir.
*Yenilenme sürecinin bir modernleşme ve akıl çağı olduğunu bilen, yenileşme hareketinin öncü ismi Şinasi’dir.
Tanzimat Edebiyatı: (1860-1896) Tercüman-ı Ahval gazetesinin çıkarılmasıyla başlar; Servetifünun edebiyatının başlangıcına kadar devam eder.
Birinci Dönem Tanzimat Edebiyatı: (1860-1876) Tercüman-ı Ahval gazetesinin çıkarılmasından, 2. Abdülhamit’in tahta çıkışına kadar sürer.
İkinci Dönem Tanzimat Edebiyatı: (1876-1896) 2. Abdülhamit’in tahta çıkışından, Servetifünun edebiyatının başlangıcına kadar devam eder.
-----------------------------------------
TANZİMAT EDEBİYATI: (1860-1896)
*Bu dönem sanatçıları, edebiyatın amacının “halkı eğitmek” olduğu noktasında birleştiler.
*Sade bir dile doğru geçilmesi gerektiğini düşündüler.
*Divan edebiyatına eleştiriler başladı.
*Halk edebiyatına dönülmesi gerektiğini dillendirenler oldu.
*Fransa’ya gönderilen ve batı kültürüyle tanışan aydınlar yenilik arayışlarına girdi.
*Bu dönemde yapılan tartışmalar > “doğu-batı / eski-yeni”
*Divan edebiyatı için yıkıcı; Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatı için yapıcı bir dönem.
-----------------------------------------
*Tanzimat edebiyatı 3 dönemde incelenebilir:
A) HAZIRLIK DÖNEMİ: (1839-1860)
*1860’dan önceki dönemdir.
*Bu dönemde:
-Şinasi, Fransızca’dan yaptığı çevirileri Tercüme-i Manzume adlı eserde topladı.
-Yusuf Kamil Paşa, Fenelon’dan Telemak adlı romanı çevirdi.
-Takvim-i Vakayi ve Ceride-i Havadis gazeteleri yayına başladı.
-Şinasi, Şair Evlenmesi adlı tiyatro eserini yazdı.
*Tanzimat edebiyatı hazırlık dönemi sanatçıları:
YUSUF KAMİL PAŞA, SADULLAH PAŞA, AKİF PAŞA, ETHEM PERTEV PAŞA
-----------------------------------------
B) TANZİMAT EDEBİYATI BİRİNCİ DÖNEM ÖZELLİKLERİ: (1860-1876)
*Fransız edebiyatı örnek alındı.
*Roman, hikâye, eleştiri, tiyatro, makale, anı gibi türler ilk defa edebiyatımıza girdi, batılı anlamdaki ilk örnekleri bu dönemde ortaya kondu.
*Vatan, millet, devlet, özgürlük, hak, adalet, eşitlik gibi konular ilk defa işlenmeye başlandı.
*Sanatçılar, divan edebiyatının etkisinden kurtulamamışlardır.
*Tanzimat edebiyatı birinci dönemde “toplum için sanat” anlayışı hâkim oldu.
*Sanatçılar edebiyatı, fikirlerini aktarmak için bir araç olarak gördüler.
*Halkı aydınlatmak için eserler verildi.
*Şiirde estetik güzellik değil; içerik ön plana çıktı.
*Eski nazım şekilleriyle yeni kavram ve duyguları işlendi.
*Konuşma diline geçiş hedefi gerçekleşmedi.
*Klasisizm ve romantizm akımının etkileri görülür.
*Noktalama işaretleri ilk defa bu dönemde kullanıldı.
*Bu dönem sanatçıları, edebiyatın yanında siyasetle de ilgilendi.
*Bu döneme “Şinasi-Ziya Paşa-Namık Kemal okulu” da denir.
*Tanzimat edebiyatı birinci dönem sanatçıları:
İBRAHİM ŞİNASİ, NAMIK KEMAL, ZİYA PAŞA, AHMET MİTHAT EFENDİ, AHMET VEFİK PAŞA, ŞEMSETTİN SAMİ, ALİ SUAVİ, DİREKTÖR ALİ BEY
Klasisizm > Şinasi, Ahmet Vefik Paşa, Yusuf Kamil Paşa
Romantizm > Namık Kemal, Ahmet Mithat, Şemsettin Sami
-----------------------------------------
C) TANZİMAT EDEBİYATI İKİNCİ DÖNEM ÖZELLİKLERİ: (1876-1896)
*Sanatçılar, baskıcı yönetim nedeniyle bireysel konulara yöneldiler.
*Karamsarlık hâkimdi.
*Gazetenin etkisi bu dönemde azaldı.
*Dilde sadeleşme çalışmaları terkedildi, eski dile dönüldü.
*Birinci dönem sanatçılarına göre süslü ve sanatlı bir dil kullanıldı.
*Batı edebiyatı nazım şekilleri kullanılmaya başlandı.
*Hece ile bazı denemeler yapılmış olmasına rağmen aruzun hâkimiyeti devam etti.
*Birinci döneme göre eserlerde teknik bakımdan gelişme vardır.
*Bu dönemde “güzel olan her şey” şiirin konusu oldu. Konular genişledi.
*Tanzimat edebiyatı ikinci dönemde ise “sanat için sanat” anlayışı hâkim oldu.
*Romantizm yanında natüralizm ve realizm etkili olmaya başladı.
*Şiirlerde ölüm, yokluk, hiçlik, melenkoli gibi konular işlendi.
*Romanlarda gözleme yer verildi. Ayrıca sebep-sonuç ilişkisi üzerinde duruldu.
*İstanbul’un dışına çıkılmadı. (Karabibik romanı hariç)
*Bu döneme “Ekrem-Hamit-Sezai okulu” da denir.
*Tanzimat edebiyatı ikinci dönem sanatçıları:
RECAİZADE MAHMUT EKREM, ABDÜLHAK HAMİT TARHAN, NABIZADE NAZIM,
SAMİPAŞAZADE SEZAİ, MUALLİM NACİ, MİZANCI MEHMET MURAT
Romantizm > Abdülhak Hamit Tarhan
Realizm > Recaizade Mahmut Ekrem, Samipaşazade Sezai
Natüralizm > Nabızade Nazım
-----------------------------------------
*Tanzimat edebiyatında, edebiyatımızın ilerleyişi şu şekilde olmuştur:
TANZİMAT EDEBİYATINDA ŞİİR:
*Biçim olarak genelde divan edebiyatı geleneği devam etti.
*Yeni nazım biçimleri de kullanıldı.
*Genelde aruz kullanıldı.
*Nazım birimi olarak çoğunlukla beyit kullanıldı.
* “Parça güzelliği” yerine “bütün güzelliği” ön plana çıktı.
* “Parça bütünlüğü” yerine “konu bütünlüğü” ön plana çıktı.
*Dilde, hedeflense de sadeleşme gerçekleşmedi.
*Söz sanatları büyük ölçüde terk edildi.
*Fransız edebiyatının etkisiyle yeni mecazlar kullanıldı.
*Konular değişmeye başlamıştı.
*Şiirde eski biçim ile yeni konular işlendi.
*İlk dönem şiirlerinde, vatan, millet, hak, adalet gibi toplumsal konular (sanat toplum için); ikinci dönem şiirlerinde ise aşk, ölüm, yokluk gibi bireysel konular (sanat sanat için) ağırlıklı olarak işlendi.
*Biçim güzelliği yerine ‘içerik’ ön plana çıktı.
*Şiir, düşünceyi aktarmak için kullanıldı.
*Şiire ilk kez bağımsız adlar verildi. Başlık kullanıldı.
*İkinci dönemde Recaizade Mahmut Ekrem’in “Güzel olan her şey şiirin konusu olabilir.” anlayışı etkili oldu.
*“Göz için kafiye” anlayışı yerine “kulak için kafiye” anlayışı benimsenmeye başladı.
*Kaside nazım biçiminde yapısal değişiklik yapıldı. Bazı bölümleri atıldı.
*Şinasi, mesnevi şeklinde kaside yazdı.
*Divan şiirinin soyutluğu yerini somutluğa bırakmaya başladı.
*Şiirde birinci dönemde klasizm, romantizm; ikinci dönemde romantizm etkisi görülür.
-----------------------------------------
TANZİMAT EDEBİYATINDA HİKÂYE VE ROMAN:
*Tanzimat edebiyatı öncesinde batılı anlamda hikâye ve roman yoktu.
*Hikâye ve romanın yerine; divan edebiyatında mesneviler, halk edebiyatında halk hikâyeleri bu ihtiyacı karşılıyordu.
*Romanın edebiyatımıza girişi Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan Telemak adlı eseri çevirisi ile oldu.
*Daha sonra birçok çeviri yapıldı.
*İlk yerli romanımız, Şemsettin Sami’nin yazdığı Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat’tır.
*İlk hikâye denemelerini Emin Nihat, Müsameretname adlı eseri ile yaptı.
*İlk öykü (hikâye) kitabı Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayat adlı eseri kabul edilir. Yine Ahmet Mithat’ın Kıssadan Hisse adlı eseri ilk hikâyelerimizdendir.
*Batılı anlamda teknik yönden başarılı ilk realist hikâye örneği, Samipaşazade Sezai’nin Küçük Şeyler adlı eseridir.
*Kölelik, cariyelik, görücü usulü, yanlış batılılaşma, doğu-batı kültür çatışması gibi yeni konular işlenmeye başlandı.
*Olaylar, genelde günlük yaşamdan ve tarihten seçildi.
*İkinci dönemde ilk defa metafizik konulara yönelindi.
*Olayların geçtiği mekânlar çoğunlukla İstanbul ve semtleriydi.
*Nabızade Nazım, ilk kez köy gerçeğine değindi ve Anadolu insanının hayatını konu edindi. (Karabibik)
*Uzun tasvirlere ve beklenmedik tesadüflere yer verildi.
*Tanzimat edebiyatı birinci döneminde romantizm, ikinci dönemde ise realizm ve natüralizm akımlarının etkisi görüldü.
*Teknik bakımından birinci dönem eserleri genelde zayıf ve kusurluydu.
*Sanatçılar, eserlerinde kişiliklerini gizlemedi; zaman zaman okura bilgi ve öğütler verdiler.
*İlk dönemde tasvirler uzun; ikinci dönemde kısaydı.
*İlk dönemde rastlantılara çokça yer verildi; ikinci dönemde azaldı.
*İkinci dönemde realizmin etkisi ile gözleme önem verildi; sanatçılar kişiliklerini gizlemeye başladı.
*Eserlerde kişiler tek yönlü ele alındı.
*Eserlerin sonunda kötüler cezalandırılırdı.
-----------------------------------------
TANZİMAT EDEBİYATINDA TİYATRO:
*Tanzimat’a kadar, ‘karagöz, meddah, orta oyunu’ gibi tiyatro benzeri ürünler ortaya konuyordu.
*Batılı anlamda ilk eser Şinasi’nin Şair Evlenmesi oldu.
*Sahnelenen ilk eser ise Namık Kemal’in Vatan yahut Silistre adlı eseriydi.
*Genelde tarihi-toplumsal konular ele alındı.
*Tiyatro, eğitim aracı olarak görüldü.
*İlk dönem eserleri sahne tekniği açısından zayıf kaldı.
*İkinci dönemde “okumak için tiyatro” yazımı ön plana çıktı.
*Eserlerde klasisizm ve romantizmin etkileri görüldü.
*Genelde konuşma dili kullanıldı.
*Telif (kendi eseri), adaptasyon (uyarlama) ve tercüme şeklinde tiyatro eserleri ortaya kondu.
*Eserler, manzum veya mensur olarak yazıldı.
*Osmanlı Tiyatrosu (Gedikpaşa Tiyatrosu) ilk kez Türkçe oyunlar sergiledi.
-----------------------------------------
TANZİMAT EDEBİYATINDA GAZETE:
*Yazar ve şairlerin çoğu gazete çıkarma işiyle de uğraştı.
*Henüz dergicilik gelişmediği için çoğu eser öncelikle gazetelerde yayımlandı.
*Sanatçılar gazeteyi halkın haline tercüman olarak görmüşlerdi.
*Tanzimat’ta yayımlanan başlıca gazeteler:
*Takvim-i Vakayi: İlk resmi Türkçe gazete / 1831
*Ceride-i Havadis: Yarı resmi gazete / William Churchill / 1840
*Tercüman-ı Ahval: İlk edebi ve özel Türkçe gazete / Şinasi ve Agâh Efendi / 1860
*Tasvir-i Efkâr: Şinasi / 1862 (Daha sonra Namık Kemal devam ettirmiş.)
*Muhbir: Ali Suavi / 1866 (Avrupa’da çıkarılan ilk Türk gazetesi)
*Ayine-i Vatan: Eğribozlu Mehmed Arif Bey / 1866 (İlk resimli gazete)
*Hürriyet: Namık Kemal – Ziya Paşa / 1869 (Londra’da)
*İbret: Namık Kemal / 1871
*Devir (sonradan ismi Bedir): Ahmet Mithat Efendi / 1872
*Hadika: Ebuzziya Tevfik / 1873
*Sabah: Şemsettin Sami / 1876
*Tercüman- Hakikat: Ahmet Mithat Efendi / 1878
*Mizan: Mehmet Murat / 1886
-----------------------------------------
TANZİMAT EDEBİYATINDA ELEŞTİRİ (TENKİT):
*Eleştiri, Türk edebiyatında bağımsız bir tür olarak Tanzimat Dönemi’nde başladı.
*Yenileşme döneminin ilk eleştirel görüşleri dil ve basın hayatı etrafında belirdi.
*Şinasi, Tercüman-ı Ahval‘de ve Tasvir-i Efkâr‘da yayımladığı kimi yazılarında eski zihniyeti, eski dil ve edebiyat anlayışıyla basın hayatını eleştirdi.
*1860'tan sonra yazar ve şairler, Divân edebiyatının etkisiz hale getirilmesi düşüncesinde birleşti.
*Tanzimat edebiyatının ilk dönemindeki tenkitler, Divân edebiyatının esasları ve özellikleri üzerinde toplandı.
*Namık Kemal ile Ziya Paşa bu tenkitlere öncülük etti.
*Namık Kemal, 1866'da Tasvir-i Efkâr'da çıkan "Lisân-ı Osmanî'nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazatı Şâmildir" adlı makalesinde Divân edebiyatına sistemli bir şekilde hücum etti. (Bu yazı ilk edebiyat eleştiri yazısı sayılır.)
*Namık Kemal, Ziya Paşa'nın "Hârâbat" adlı eserinin mukaddimesindeki görüşlerini, "Tahrib-i Hârâbat" ve "Ta’kib" adlı eserlerinde tenkit eder.
*Ziya Paşa, Hürriyet gazetesinde çıkan "Şiir ve İnşa" (1868) makalesinde Divân edebiyatına hücum eder. Asıl Türk edebiyatının Halk edebiyatı olduğunu iddia eder. "Gayrı milli ve suni" olmakla suçladığı Divân edebiyatını 1874'te "Hârâbat Mukaddimesi"nde tekrar savunur. Ve Divan edebiyatını yüceltirken halk şiirini küçümser.
*Tanzimat döneminde tenkit edilen konulardan biri de yeni edebiyatın dilidir.
*Dil konusundaki en ateşli tartışmalar Recaizade Mahmut Ekrem ile Muallim Naci arasında geçer.
*Recaizade Mahmut Ekrem; Ta'lim-i Edebiyat ve Zemzeme ön sözünde, Takdir-i Elhan ile Pejmürde adlı eserlerinde hem eski edebiyatı hem de Muallim Naci'nin eski edebiyat hakkındaki görüşlerini tenkit eder.
*Muallim Naci de bu yazılara "Saadet" gazetesinde cevap verir. Muallim Naci cevabi yazılarını Demdeme (1886) adı altında yayımladı.
*Mizancı Murad‘ın Mizan’da yayınlanan “Edebiyatımızın Nümûne-i İmtisalleri” adlı makalesi kayda değer bir başka tenkit örneğidir.
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: