AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-22
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-22
TANZİMAT EDEBİYATI SANATÇILARI:
HAZIRLIK DÖNEMİ SANATÇILARI
YUSUF KAMİL PAŞA: (1808 – 1876)
*Devlet adamı, yazar, şair
*Kültürlü ve seçkin bir devlet adamı
*Arapça, Farsça ve Fransızca biliyordu.
*Fenelon’dan çevirdiği Telemak, Türkçe yayımlanan (1862) ilk çeviri romandır.
*Şiirleri ve münşeâtı (nesir-mektuplar) da mevcuttur.
>>>ESERLERİ:
Tercüme-i Telemak
-----------------------------------------
SADULLAH PAŞA: (1838 – 1891)
*Devlet adamı, yazar, şair
*İstanbul’da bir kütüphane kurmuş.
*Batıcı ve yeni edebiyat yanlısıdır.
*Yenilik fikirlerine açık, Batının müspet bilimlerine inanmış bir devlet adamı.
*Tanzimat döneminin ilk “pozitivist” düşünceli yazarlarındandır.
*Eserlerinde fenni bilimlerin, müspet ilimlerin önemini vurgulamıştır.
*İlk şiir çevirisi yapan sanatçılardandır.
*Lamartine’in “Göl” isimli şiirini ve Homeros’un “İlyada” destanının bir bölümünü çevirmiştir.
*Berlin Mektupları, Tanzimat devri seyahat edebiyatının ilk örneklerindendir.
*İntihar etmiştir.
>>>ESERLERİ:
Şiir: On Dokuzuncu Asır
Lâyiha/sözlük: Esbâb-ı Mûcibe
Yazılar: Şarlotenburg Sarayı, Paris Ekspozisyonu, Berlin Mektupları, Cevdet Paşa’ya Mektuplar
-----------------------------------------
(BOZOKLU) AKİF PAŞA: (1787 – 1845)
*Divan edebiyatı şairi, yazar, devlet adamı
*Osmanlı Devleti'nin ilk Hariciye Nazırı (dışişleri bakanı) ve ikinci Dâhiliye Nazırı (içişleri bakanı).
*Düzyazıyı politik uğraşında araç olarak kullanmıştır.
*Devrinde kindar, kavgacı, huysuz, bedbin ve ikbalperest olarak tanınmıştır.
*Hece ölçüsüyle ve saz şiiri tarzında eserleri de vardır.
*Sadeliğe dönük nesirleri ile de tanınır.
*“Mahallileşme” akımının etkisindedir.
*Resmi ve özel yazışmalarında yeni bir dil ve üslup arayan bir müellif olmuştur.
*Divan nesri anlayışını yıkan yeni düzyazı anlatımının öncüsü sayılmıştır.
*Adem Kasidesi yeni şiirin örneklerinden sayılmıştır.
*Yeni edebiyatın ilklerinden kabul edilmiştir.
>>>ESERLERİ:
-Tabsıra
-Adem Kasidesi
Münşeat-ı el-Hac Akif Efendi ve Dîvançe, Eser-i Akif Paşa, Risalet-ül-Firasiyye ves-Siyasiyye, Muharrerat-ı Hususiye-i Akif Paşa
-----------------------------------------
ETHEM PERTEV PAŞA: (1824-1873)
*Devlet adamı, yazar, şair
*Dürüst bir idarecidir; devrinin siyasî olaylarına karışmamıştır.
*İzmir’de Fransızca, Berlin’de Almanca öğrenmiştir.
*Şakacı ve hoşsohbet özelliğini hemen hemen bütün yazılarında hissettirmiştir.
*Onu ilk Türk mizahçıları arasında saymak da mümkündür.
*Tercüme şiirlerinde ve hece ile yazdıklarında daha başarılıdır.
*Evinin yanması neticesinde manzumelerinin çok az bir kısmı ele geçirilebilmiştir.
*Tanzimat dönemi Türk şiirinin değişip gelişmesine Şinasi ile birlikte ilk adımları atanlardandır.
*Fransızca'dan şiir çevirisi yapanların başında yer alır.
>>>ESERLERİ:
Kitap ve Makale: Hâbnâme, Emrü’l-acîb fî târîhi ehli’s-salîb, Itlâku’l-efkâr fî akdi’l-ebkâr, Medh-i Sa‘y ve Zemm-i Betâlet, Bekayı Şahsî ve Nev‘îye Hizmet, Av‘ave, Kırmızı Bayrak
Şiir: Destan (Sultan Abdülaziz için)
Çeviri: Voltaire’den “Münâcât”, Rousseau’dan “Beka-yı Hayât”, Victor Hugo’dan “Tıfl-ı Nâim”
-----------------------------------------
BİRİNCİ DÖNEM SANATÇILARI
İBRAHİM ŞİNASİ: (1826 – 1871)
*Gazeteci, yazar, şair, yayımcı, fikir adamı
*Türk edebiyatını etkileyen ve yönlendiren yazar.
*Agâh Efendi ile birlikte Tercüman-ı Ahvâl gazetesini çıkardı.
*Tek başına Tasvir-i Efkâr adlı gazeteyi çıkarmıştır.
*İstanbul’da bir matbaa açtı ve eserlerinin basımıyla uğraştı.
*Batılılaşma hareketinin öncülerindendir.
*Avrupai Türk edebiyatının kurucusu olarak kabul edilir.
*İlklerin sanatçısıdır.
*İlk tiyatro, ilk şiir çevirisi, ilk özel gazete onun eseridir.
*Edebiyatımızda ilk defa noktalama işaretlerini kullanan odur.
*Klasisizm akımından etkilenmiştir.
*Akılcı ve mantıkçı bir düşünce tarzıyla çalışmalar yapmıştır.
*Gazete çıkardı, makale, şiir ve oyun yazdı, sözlük çalışmaları yaptı.
*Gazete ve edebiyatı halkı eğitmede bir araç olarak görmüştür.
*Düz yazılarında sade bir dil kullanmıştır.
*Halk için sanat ilkesiyle yazmıştır.
*Batı şiirini tanıtmak ve yeni şiir biçimlerini edebiyata getirmek için Fransız klasik şairlerinden tercümeler yapmıştır.
*La Fontaine’den fabl çevirileri, Lamartine’den şiir çevirileri yapmıştır.
*Şiirde “parça güzelliği” yerine “bütün güzelliğine” önem vermiştir.
*Genellikle didaktik şiirler yazmıştır.
*Şiirlerini aruz ölçüsüyle yazmıştır.
*Kasidede yenilik yapmıştır.
*Şiirin konusunu genişletmiştir.
*Şinasi, roman ve öykü alanında eser yazmamıştır.
*Sanatçı, genç sanatçılara da örnek olmayı amaçlamıştır.
Şinasi’nin Türk Edebiyatına Getirdiği Yenilikler, İlkler:
*Batı etkisindeki Türk edebiyatı ve Tanzimat Edebiyatının kurucularındandır.
*Kendi imkânları ile matbaa kuran ilk aydınımızdır.
*Batılı anlamda ilk tiyatro eseri olan Şair Evlenmesi’ni yazdı.
* ‘Piyes’ kelimesi yerine ‘oyun’ kelimesini kullanmıştır.
*Düzyazıda noktalama işaretlerini kullanan ilk yazardır.
*İlk kez paragraf kullanmıştır.
*İlk fabl çevirisini yapmıştır.
*Batılı anlamda ilk fabl örneklerini yazmıştır.
*İlk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’i çıkarmıştır.
*İlk makale olan Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’ni yazmıştır.
*Türk basınının ilk başyazarı sayılır.
*Atasözleri üzerine ilk çalışmayı (Durub-i Emsal-i Osmaniye) yapmıştır.
*İlk şiir çevirisi yapan sanatçıdır. (Tercüme-i Manzume)
*Akıl, medeniyet, hak, adalet, kanun gibi kavramları şiirde kullanan ilk şairdir.
*Şiire ve şiir kitabına isim veren ilk sanatçıdır.
*Divan derleme geleneğini yıkmıştır.
*Türk şiirini söz oyunlarından kurtararak şiire konuşma dilini getirmiştir.
*İlk Türk gazetecisidir.
*Yayım hayatına “abone”, “tefrika” gibi gazetecilik terimlerini ilk o getirmiştir.
*Edebiyat kelimesini ilk kullanan sanatçıdır.
*Türk edebiyatında akılcılık akımının ilk sanatçısıdır.
>>>ESERLERİ:
Tiyatro: Şair Evlenmesi
Şiir: Müntehabat-ı Eş’ar (kendi şiirleri), Tercüme-i Manzume (çeviri şiir), Reşit Paşa’ya Kaside
Atasözleri: Durub-ı Emsal-i Osmaniye (sözlük) (derleme)
Makale: Tercümân-ı Ahvâl Mukaddimesi, Müntehabat-ı Tasvir-i Efkâr
Şu an mevcut olmayan eserleri: Sarf ü Nahv-i Türkî, Kāmûs-ı Osmânî, Fatîn Tezkiresi
-----------------------------------------
NAMIK KEMAL: (1840-1888)
*Gazeteci, yazar, şair, fikir adamı
*Vatan ve hürriyet şairi, dava ve mücadele adamıdır.
*Yeni Osmanlılar Cemiyeti kurucularındandır.
*Hayatının her safhasında Mevlevîler ile teması olduğu bilinmektedir.
*Encümen-i Şuarâ’ya dâhil sanatçılardandır.
*Sanatı ve şahsiyeti üzerinde Leskofçalı Galib’in büyük tesiri olmuştur.
*Fikirlerini en çok benimsediği Batılı müellif Montesquieu’dur.
*Magosa sürgünü edebî hayatının en verimli devresidir.
*Toplumu memleket meselelerini düşündürmeye ve onu bu yolda eğitmeye çalışmıştır.
*Fikir hürriyeti, müesseselerin ıslahı, Avrupa medeniyetine ayak uydurma temel davalarıdır.
*Millî ve İslâmî değerleri muhafaza etmek şartıyla Avrupalılaşma fikrini benimsemiştir.
*Osmanlıcılık fikrinde karar kılmıştır.
*Eserlerini “sanat toplum içindir” anlayışıyla yazmıştır.
*Yeni edebiyata zemin hazırlamış, sonraki nesiller üzerinde tesiri derin ve devamlı olmuştur.
*Türk toplumunun içtimaî, iktisadî, hukukî, kültür, rejim ve siyaset meseleleri üzerinde durmuş bir düşünce adamıdır.
*Çocuk yaşta şiir yazmaya başlamıştır.
*İlk şiirleri divan tarzındadır.
*Bir divan oluşturabilecek kadar gazel kaleme almıştır.
*Namık Kemal'in şiir anlayışı Şinasi'yi tanımasından sonra şekillenmiştir.
*Eski tarz şiiri tamamen bıraktığı söylenemez.
*Şiirlerini daha çok aruz vezniyle yazmıştır.
*Hece vezniyle de sınırlı sayıda şiiri vardır.
*Şiirde bütün güzelliğine önem vermiştir.
*Türk şiirini Divan şiirinin etkisinden kurtarmaya çalışmıştır.
*En meşhur şiirleri, Vaveylâ, Bir Muhacir Kızının İstimdadı, Vatan Mersiyesi, Hilâl-i Osmanî, Hürriyet Kasidesi’dir.
*Daha çok romantizm etkisinde kalmıştır.
*Namık Kemal’de nesir, gazeteciliğe başladıktan sonra öne geçmiştir.
*En fazla eser verdiği edebi tür tiyatrodur.
*Ona göre tiyatro "en faydalı eğlence"dir.
*Mukaddime-i Celâl ile ilk defa tiyatromuzun kuramını ortaya koymuştur.
*Onun tiyatrosu, dava tiyatrosu mahiyetindedir.
*Romantik duygular, hitabet, uzun tiratlar, piyeslerinin ortak bir özelliğidir.
*Sosyal fayda ve kıssadan hisse çıkarma anlayışı romanlarında hâkimdir diyebiliriz.
*Ona göre "roman, hakikate, tabiata ve akla uygun olmalıdır."
*Romanında teknik kusur mevcuttur.
*Edebiyat eleştirisini de Türkiye'ye ilk getiren kişilerden biri olmuştur.
*Tasvîr-i Efkâr’da yayımlanan ve ilk eleştiri yazısı kabul edilen “Lisân-ı Osmânî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir” adlı makalesi, yeninin eski edebiyata karşı ilk edebî beyannâmesi olma değerini taşımaktadır.
*Eski edebiyatın ağır diline şiddetle karşı çıkmıştır.
*Dilin ve edebiyatın da ıslah edilmesi gerektiğini savunmuştur.
*Yeni edebiyat için “edebiyat-ı sahîha” tabirini kullanır.
*Aruzu şiirimizi Türkçeleşmekten alıkoyan ve kırılması gereken bir zincir olarak görmüştür.
*Yer aldığı gazeteler, Tasvir-i Efkâr, Hürriyet, İbret’tir.
-İlk edebi roman: İntibah
-İlk tarihi roman: Cezmi
-İlk eleştiri yazısı: Lisân-ı Osmânî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir
-İlk eleştiri kitabı: Tahrib-i Harabat
-Sahnelenen ilk tiyatro: Vatan yahut Silistre
>>>ESERLERİ:
-Divan (El yazması)
Tiyatro: Vatan yahut Silistre, Gülnihal, Zavallı Çocuk, Akif Bey, Celaleddin Harzemşah, Kara Bela
Roman: İntibah, Cezmi
Eleştiri: Tahrib-i Harâbât, Takip, Renan Müdafaanamesi, İrfan Paşa'ya Mektup, Bahar-ı Daniş, Mukaddeme-i Celal
Tarih: Barika-i Zafer (İstanbul’un Fethi), Evrak-ı Perişan (Biyografik eser / Türk büyüklerinin hayatları ve hizmetleri), Devr-i İstila (Osmanlının son dönemleri ve padişahları), Kanije Muhasarası (Kanije muhasarası esnasında Tiryaki Hasan Paşa’nın kahramanlıkları), Silistre Muhasarası (Silistre savaşına katılmış bir subayın başından geçenler), Osmanlı Tarihi (ölümünden sonra), Büyük İslam Tarihi (ölümünden sonra)
Şiir: Hürriyet Kasidesi, Vatan Şarkısı, Vatan Mersiyesi, Vaveyla (Çığlık), Murabba
Mektup/Anı: Mektuplar (En bilinenleri Magosa mektuplarıdır.)
-----------------------------------------
ZİYA PAŞA: (1825 (?) - 1880)
*Devlet adamı, gazeteci, şair
*Arapça, Farsça, Fransızca öğrenmiştir.
*Doğu kültürüyle yetişip batıya yönelmiştir.
*Yeni Osmanlılar Cemiyetine katılmıştır.
*Nâmık Kemal’le birlikte Londra’da Hürriyet gazetesini çıkarmıştır.
* “Batılılaşma” kavramını ilk defa ortaya atan Osmanlı aydınları arasında yer alır.
*Yeni Türk edebiyatının kurucularındandır.
*Divan şiiri, âşık tarzı geleneği ve Fransız edebiyatı etkisi onda da görülür.
*Divan şiir geleneğinden kopamaz; şiirlerini aruz ölçüsüyle ve ağır bir dille yazar.
*Encümen-i Şuarâ toplantılarına katılır; gazeller, kasideler, şarkılar, nazireler ve hicivler yazmaya başlar.
*Şiir içeriğinde yenilikler yapmıştır.
*Sosyal hiciv tarzı eserleri vardır.
*18. yüzyıl Aydınlanma Çağı filozoflarının etkisi altında kalır.
*Siyasal ve sosyal içerikli eserlerinde büyük ölçüde realizme yaklaşırken bir kısım manzumelerinde romantizme yer verir.
*Dönem dönem ikiliklere düşmüş; doğu-batı, eski-yeni arasında bocalamalar yaşamıştır.
*Şiir ve İnşâ’nın baş tarafında, gerçek Türk şiirinin halk şiiri olduğunu ileri sürer.
*Harâbât’ın mukaddimesinde ise halk şairlerinin eserlerini eşek anırmasına benzetmiştir.
*Bu çelişkiler üzerine Namık Kemal, “Tahrib-i Harabat” ve “Takip” adlı eleştirileri kaleme almıştır.
*Şiirlerinde öğretici (didaktik) bir hava vardır.
*Lirik sayılabilecek gazelleri vardır.
*Hece ölçüsüyle yazdığı birkaç şiiri dışında bütün şiirlerini aruz ölçüsüyle yazmıştır.
(Hece ile yazdığı “Türkü” isimli şiiri vardır.)
*Yergiye dayalı seviyeli, temiz ve nazik bir hiciv üslubu geliştirmesidir.
*Hakimane üslubun en güzel örneklerini vermiştir.
*Hikmet, fikir, mesel şairi olarak ünlenmiştir.
*Özdeyiş haline gelmiş dizeleri vardır.
>>>ESERLERİ:
Şiir: Eş’âr-ı Ziya, Külliyat-ı Ziya Paşa, Tercî-i Bend, Terkib-i Bend (sosyal eleştiri)
Eleştiri: Zafernâme (siyasi hiciv), Rüya (mülakat şeklinde eleştiri)
Anı: Defter-i Amal (çocukluk anıları)
Antoloji: Harâbat (ilk şiir antolojisi)
Çeviri (Tercüme): Endülüs Tarihi (Viardot’tan), Engizisyon Tarihi (Cheruel ile Lavallee’den)
Emile (J.J. Rousseau), Tartuffe (Riyânın Encâmı) (Moliere’den)
Mektup: Veraset Mektupları (siyasi eleştiri), Arz-ı Hâl
Tiyatro: Riyânın Encâmı
Makale: Şiir ve İnşa
-----------------------------------------
AHMET MİTHAT EFENDİ: (1844 - 1912)
*Yazar, gazeteci, yayımcı, muallim
*Batı kültürü, din ve medrese kültürü, Doğu ilimleri ve felsefe olmak üzere çeşitli kültürlerin etkisinde yetişmiştir.
*Evinde kurduğu matbaada kendi kitaplarını neşretmiştir.
*Genç Osmanlıların arasında, onlarla ilgisi olmadığı halde, Rodos’a sürülmüştür.
*Halk ve hizmet adamıdır.
*Türk edebiyatının gerçek anlamda ilk popüler ve üretken yazarıdır.
*“Yazı Makinesi” ve “ansiklopedik yazar” olarak tanınır.
*En önemli cephesi roman ve hikâyeciliğidir.
*Gazeteci olarak da dikkati çeker.
*İlk eserlerinde romantizmin, daha sonra realizmin ve natüralizmin etkisinde kalmıştır.
*Devri içinde "hace-i evvel" unvanı ile anılmıştır. (ilk öğretmen)
*Didaktik eser verme yoluna gittiği için sade ve özensiz bir dil kullanmayı tercih etmiştir.
*Okuyuculara bilgi ve görüşlerini söyler; fikirlerini sorar. Zaman zaman kendine de seslenir.
*Olay örgüsünün akışına sık sık karışır.
*Romanları teknik açıdan kusurludur.
*Orta oyunu, karagöz bilhassa meddahtaki tahkiye ve diyalog tarzı, romanlarını süslemiştir.
*Eserlerinin sonunda genellikle bir "kıssadan hisse" çıkarma özelliği söz konusudur.
*“Sanat toplum içindir.” anlayışını benimsemiştir.
*Hiçbir sanat endişesi gütmeden yazmıştır.
*En önemli amacı hem halkı eğitmek hem de onlara okuma zevki kazandırmaktır.
*Bazı eserlerinde olağanüstü tiplere rastlanır.
*Ona göre roman ve tiyatroya, önce Batı’yı taklit yoluyla başlamak, daha sonra mahallî ve millî bir karakter vermek gerekir.
*Hikâye ve romanlarından pek çoğu Tanzimat devrinin karakteristik ikiliğini (batı-doğu, eski-yeni) sergiler.
*İslâm ahlâkına ve doktrinine bağlılık göstermiş; ulusal değerleri de önemsemiştir.
*Kayıtsız şartsız bir hürriyet görüşünü kabul etmemiştir.
*Romanlarında idealize ettiği tipler, Türk-Osmanlı İslâm düşünce ve hareket tarzının temsilcileri gibidirler.
*Tanzimat kuşağı içerisinde "materyalizm" konusunu detaylıca ele alan ilk yazardır.
*Servet-i Fünün hakkında kaleme aldığı "Dekadanlar" (Düşkünler) adlı makale, edebiyatımızın en meşhur edebi tartışmalarına konu olmuştur.
* “Halk için roman” çığırını edebiyatımızda o açmıştır.
*O, hayatını kalemiyle kazanan ilk yazarımızdır, denilebilir.
*Yer aldığı gazeteler, Devir, Bedir, İttihad ve Tercüman-ı Hakikat’tir.
*Kırkambar ve Dağarcık dergilerinde yazmıştır.
>>>ESERLERİ:
Hikâye: Letâif-i Rivâyât, Kıssadan Hisse, Karı-Koca Masalı, Suni'fi Zann, Gençlik, Esâret, Teehhül, Felsefe-i Zenân (mektup roman özelliğinde), Gönül, Mihnetkeşân, Firkat, Ölüm Allâhın Emri, Bir Gerçek Hikâye, Bir Fitnekâr, Nasîb, Bekârlık Sultanlık mı Dedin?, Obur, Kambur, Bir Tövbekar, Çifte İntikam, Para, Kısmetinde Olanın Kaşığında Çıkar, Diplomalı Kız, Dolabdan Temâşâ, İki Hud'akâr, Emânetçi Sıdkı, Cankurtaranlar, Ana-Kız.
Roman: Felatun Bey’le Râkım Efendi, Hasan Mellâh (Sır İçinde Esrar), Hüseyin Fellâh, Paris’te Bir Türk, Henüz On Yedi Yaşında, Dünyaya İkinci Geliş/İstanbul'da Neler Olmuş (bilimkurgu roman), Dürdane Hanım, Jön Türk, Yeryüzünde Bir Melek, Yeniçeriler, Müşâhedât, Acâib-i Âlem (gezi romanı), Çengi, Süleyman Musûlî, Kafkas, Karnaval, Vah!, Esrâr-ı Cinâyât, Cellat, Volter Yirmi Yaşında (biyografik roman), Hayret, Bahtiyarlık, Cinli Han, Taaffüf, Gönüllü, Çingene, Arnavutlar-Solyotlar, Demir Bey Yahut İnkişaf-ı Esrar, Fenni Bir Roman Yahut Amerika Doktorları, Haydut Montari, Gürcü Kızı Yahut İntikam, Rikalda Yahut Amerika'da Vahşet Âlemi, Diplomalı Kız, Nedâmet mi? Heyhât, Şeytankaya Tılsımı, Ahmed Metin ve Şîrzât, Bir Acîbe-i Saydiyye, Eski Mektuplar, Altın Âşıklar, Mesail-i Muğlaka, Hikmet-i Peder.
Oyun: Çengi, Eyvah, Açık Baş, Ahz-ı Sar yahut Avrupa'nın Eski Medeniyeti, Zuhur-ı Osmaniyan, Çerkes Özdenleri, Fürs-i Kadim'de Bir Facia yahut Siyavuş.
Çeviri: Amiral Bing, Papastaki Esrar, Aleksandr Stradella.
Gezi: Avrupa'da Bir Cevelan, Sayyadane Bir Cevelan
İnceleme-Araştırma: Durub-ı Emsal-i Osmaniye: Şinasi Hikemiyatının Ahkâmı -Tasvir-,
İktisat Metinleri: 1. kitap: Ekonomi Politik. II. kitap: Düğümlerin Çözümü,
İstibşâr/Amerika'da Neşr-i İslâm Teşebbüsü,
Ahbar-ı Asara Tamim-i Enzar (Roman Tarihine Genel Bir Bakış)
Tarih: Kâinat (15 kitap), Üss-i İnkilab (2 cilt), Tarih-i Umumi (2 cilt),
Mufassal Tarih-i Kurun-ı Cedide (3 cilt), Tedris-i Tarih-i Edyan, Tedris-i Tarih-i Umumi,
Zübdetü’l-Hakayık, Son Peygamber/Beşair-i Sıdk-ı Nübüvvet-i Muhammediyye
Hatıra(Anı): Menfa / Sürgün Hatıraları
Makale: Müntehabat-ı Tercüman-ı Hakikat (3 cilt), Müntehebat-ı Ahmed Mithad (3 cilt)
Mektup: Halla-ü Ukad
Psikoloji: Nevm ve Hâlât-ı Nevm, İlhamat ve Taglitat (İlhamlar ve Ayartmalar)
Düşünce: Ben Neyim?/Hikmet-i Maddiyyeye Müdafa'a
Biyografi: Fatma Aliye, Beşir Fuat
Tenkid: Sait Beyefendi Hazretlerine Cevap, Schopenhauer'in Hikmet-i Cedidesi
Ders Kitabı: Hâce-i Evvel, Medrese-i Süleymâniyye
*Esaret adlı eserinde kölelik konusu ilk defa ele alınmıştır.
*Müşahedat adlı eseri natüralist anlayışa sahip en önemli eseridir.
*Bahtiyarlık adlı romanı köy ve kent yaşamını karşılaştıran bir eserdir.
*Felatun Bey ile Rakım Efendi romanı yanlış batılılaşma konusu üzerine kaleme alınmış en meşhur eserlerdendir.
*Teehhül adlı eseri Şinasi'nin Şair Evlenmesi ile aynı konuyu işlemesi açısından önemlidir.
*Ahmet Cevdet Paşa'nın kızı ve Türk edebiyatındaki ilk kadın romancı olan Fatma Aliye Hanım ile birlikte “Hayal ve Hakikat” adlı ortaklaşa bir roman çalışması mevcuttur.
-----------------------------------------
ŞEMSETTİN SAMİ: (1850 - 1904)
*Gazeteci, yazar, çevirmen, ansiklopedist, sözlükçü, dil bilgini
*Arapça, Farsça, Yunanca, Fransızca, İtalyanca öğrenmiştir.
*Siyasal içerikli yazılar da yazmıştır.
*Latin harflerini esas alan bir Arnavut alfabesi düzenlemiş; Arnavutçanın gramerini hazırlamıştır.
*Kutadgu Bilig ve Orhun Abideleri üzerinde çalışan ilk Osmanlı araştırmacısıdır.
*Taaşşuk-ı Tal‘at ve Fitnat adlı romanıyla Türk edebiyatında roman türünün ilk örneğini ortaya koymuştur.
*Roman türüne önemli katkılarından biri de Sefiller, Robinson Crouse gibi klasik roman çevirileridir.
*Roman türünü topluma tanıtmıştır.
*En önemli yanı, ansiklopedi ve sözlük yazarlığıdır.
*Osmanlı devletinin modernleşmesini savunmuş, Türkçenin önemini vurgulamıştır.
*Türkçeyi incelemek, modernize etmek, geliştirmek ve öğretmek amacıyla çalışmalarda bulunmuştur.
*Türkçe’nin sadeleşmesi ve yazı dili ile konuşma dilinin birbirine yakın olması gerektiğine dikkat çekmiştir.
*Türk diline Osmanlıca denilmesinin doğru olmadığı görüşündedir.
*Osmanlıca yerine “Lisân-ı Türkî” denmesinin daha uygun olacağını belirtmiş ve hazırladığı sözlüğüne Kamus-ı Türkî adını vermiştir. Adında Türk geçen ilk Türkçe sözlüktür.
*Türkçe’de karşılığı bulunan ve konuşma dilinde kullanılmayan kelimelerin tasfiyesini istemiş, kökeni ne olursa olsun konuşma dilindeki kelimelerin Türkçeye dâhil olduğunu kabul etmiştir.
*Şemseddin Sami, İslamiyet ile Sosyalizmi bağdaştıran Osmanlı aydınlarından biridir.
>>>ESERLERİ:
Roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (ilk Türkçe roman)
Sözlük: Kamus-ı Türkî (ilk geniş kapsamlı Türkçe sözlük), Kamus-ı Fransevî, Kamus-ı Arabî
Tiyatro: Besa yahut Ahde Vefa, Seydi Yahya, Gâve, Mezalim-i Endülüs (basılmadı)
Ansiklopedi: Kamusü’l Âlâm (ilk Türkçe ansiklopedi)
Çeviri: Galatee (Florian), İhtiyar Onbaşı (Dumanoir & Ennery), Robinson Crusoe (Daniel Defoe), Sefiller (Victor Hugo), Şeytanın Yâdigârları (F. Soulié)
Cep Kütüphanesi Serisi: Medeniyyet-i İslâmiyye, Esâtîr, Kadınlar, Gök, Yer, İnsan, Emsâl, Letâif, Yine İnsan, Lisan, Usûl-i Tenkîd ve Tertîb
-----------------------------------------
AHMET VEFİK PAŞA: ( ? - 1891)
*Devlet adamı, diplomat, çevirmen, lügat âlimi, oyun yazarı, Türk tiyatrosunun kurucularından, ilk Türkolog ve Türkçülerden
*Dürüstlük, devlet ve millet menfaatini gözetmek en esaslı vasfı olmuştur.
*Batı tiyatrosunu yakından takip etmiştir.
*Bursa’da bir tiyatro kurdu.
*Halka, tiyatro kültür ve sevgisini kazandırmaya çalışmıştır.
*Çevirileri ile Moliere'i Türk edebiyatına kazandıran isim olarak anılır.
*Modern Türk Tiyatrosu’nun kurucuları arasında anılır.
*İlk Türkçe sözlüklerden biri olan Lehçe-i Osmani'yi hazırlayan Ahmet Vefik Paşa, bazılarına göre Osmanlı Türkleri'nin ilk Türkçüsüdür.
*Dilde sadeleşme ve Türkleşme hareketinin öncülerindendir.
*Klasisizm etkisindedir.
*Yabancılar tarafından Doğu’nun en âlim şarkiyatçısı, Türkiye’nin en seçkin ve ilmi en yüksek bir insanı sayılmıştır.
*On altı dil bildiği rivayet edilir.
*Ahmed Vefik Paşa’nın araştırma ve ilim sevgisinin kuvvetiyle kurduğu kütüphanesi dillere destandı.
*Körü körüne yapılan Batı taklitçiliğine karşı çıkar.
*Geleneklere sıkı sıkıya bağlı kalmıştır.
*Çevirilerinde ve adaptelerinde halk diline ve yerel ağza yer vermiştir.
*Milli edebiyat akımına kaynaklık edenlerden olmuştur.
>>>ESERLERİ:
Tiyatro (Çeviri): İnfiâl-i Aşk, Dudu Kuşları, Don Civani, Savruk, Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi, Tartüffe, Adamcıl, Okumuş Kadınlar
Tiyatro (Adapte/Uyarlama): Zor Nikâhı, Zorakî Tabib, Yorgaki Dandini, Azarya, Tabîp-i Aşk, Merâkî, Dekbazlık
Tarih: Salname, Hikmet-i Tarih, Fezleke-i Tarih-i Osmani, Şecere-i Türki (tercüme)
Sözlük: Lehçe-i Osmani (Anadolu Türkçesinin ilk sözlüğü)
Atasözleri: Türkî Durûb-i Emsâl / Müntehabât-ı Durûb-i Emsâl (atasözleri derlemesi)
Tercümeleri: Viktor Hugo / Hernani, Voltaire / Micromega’nın Felsefe Hikâyesi, Fenelon / Telemak, Le Sage / Gil Blas Santillani’nin Sergüzeşti
-----------------------------------------
DİREKTÖR ALİ BEY: (1844 - 1899)
*Tiyatro yazarı, mizahçı, seyyah
*Mizahi kabiliyetiyle Tanzimat'tan sonraki Türk tiyatrosunun kuruluşunda etkili olmuştur.
*Diyojen'de yayımlanan yazıları, Türk mizah edebiyatının o devirdeki en güzel örnekleri kabul edilmektedir.
*Zaman zaman devrin sosyal ve siyasî hayatını karikatürize etmiştir.
*Telif ve tercüme tiyatro eserleri, komedi tiyatrosu türündedir.
*Tiyatroculara fonetik ve diksiyon dersleri vererek telâffuz hocalığı yapmıştır.
*Tiyatro dili bakımından, özellikle halk söyleyişlerine yaklaşmış, günlük konuşmalardan ve Türk dilini renklendiren pek çok klişe ve deyimden de yararlanmıştır.
*Tanzimat Tiyatrosu'nda, halk kaynaklarımızdan yararlanan ilk oyun yazarlarımız arasındadır.
*Şiirleri de vardır.
*Klasisizmin etkileri görülür.
*Âlî Bey, Tanzimat sonrası Türk edebiyatının iddiasız, fakat önemli şahsiyetlerinden biridir.
>>>ESERLERİ:
Tiyatro: Ayyar Hamza, Tosun Ağa, Kokana Yatıyor yahut Madam Uykuda, Misafir-i İstiskal (Hoşlanılmayan Misafir), Geveze Berber, Gavo Minar ve Şürekâsı, Letafet, Saffet Bey, Çıngırak
Roman: Evlenmek İster Bir Adam (çeviri)
Gezi-Günlük: Seyahat Jurnali (batılı anlamda ilk günlük örneği)
Mizah: Lehçetü’l Hakayık (ilk mizah sözlüğü), Seyyareler (mitolojik muhtevalı mizahî hikâye)
-----------------------------------------
ALİ SUAVİ: (1839-1878)
*Gazeteci, yazar, fikir adamı, muallim, ilk Türkçülerden, inkılapçı
*II. Abdülhamit’e karşı düzenlediği başarısız darbe girişimi ile bilinir.
*Çırağan Sarayı’nı bastığında, Beşiktaş Karakolu muhafızı Hasan Ağa tarafından başına sopa ile vurulmak suretiyle öldürülmüştür.
*Dinî ilimlere vakıf, kuvvetli bir hatipti.
*Muhbir gazetesinde devrin çeşitli siyasî ve sosyal meseleleriyle ilgili makaleler neşretmiştir.
*Yazı dilinde değişiklik yapılmasında rol oynamıştır.
*Ulûm gazetesinde kültür tarihi, tarih, dinî konular, felsefe, eğitim ve ekonomi gibi değişik sahalarda yazılar yazmıştır.
*Eserlerinde “hürriyet, eşitlik, demokrasi” konularına yer vermiştir.
*Bu olaydan ötürü kendisine “Sarıklı İhtilalci” denilmiştir.
*Jön Türkler tarafından millî bir kahraman olarak benimsenmiştir.
*Kendi kendisini yetiştirmek suretiyle edebiyat ve kültür çevrelerinde yer almıştır.
*Tam manasıyla bir “ansiklopedist” şahsiyettir.
*Savunduğu fikirlerde tezatlar vardır.
*Türkçülük cereyanını başlatanlar arasında sayılmıştır. (Dilde Türkçülük)
*Halkın anlayabileceği sade bir dil kullanması gerektiği üzerinde durmuştur.
*Latin harflerinin kabul edilmesini teklif etmiştir.
*Eserlerinin çoğu basılmamış, bir kısmı kaybolmuştur.
>>>ESERLERİ:
Kamusü’l-ulûm ve’l-maârif, Türkiye fî Sene 1288-Türkiye fî Sene 1289-Türkiye fî Sene 1290-Mısır fî Sene 1288, Le Khiva (Hive), Nasır-ed-din Chah d’Iran, A Propos de l’Herzégovine, Monténégro, Defter-i A‘mâl-i Âlî Paşa, Hukuku’ş-şevârî, Arabî İbâre Usûlü’l-fıkh Nâm Risâlenin Tercümesi, Sefâretnâme-i Fransa, Takvîmü’t-tevârîh, Tercüme-i Lugaz-ı Kabis-i Eflâtun
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: