ÇEKİM EKLERİ
TÜRKÇE > KONULAR > EKLER
B) ÇEKİM EKLERİ:
*Eklendiği kelimenin anlamını ve türünü değiştirmeyen; sadece kullanımını kolaylaştırıp, görevini belirleyen eklerdir.
*Bu eklerin tam olarak anlam değiştirmese de anlam ayrıntısı kattığını unutmamak gerekir.
1) İSİM ÇEKİM EKLERİ:
a) Hal (Durum) Ekleri:
*Sözcüğün görevini belirleyen eklerdir.
*Özellikle “cümle öğesi” belirlemede etkilidirler.
Not: İsim beş halde bulunabilir. Ancak bu hallerden “yalın hal”in eki yoktur. Sözcük hal eki almamışsa yalın halde bulunur. Yani iyelik veya çoğul eki alması yalınlığı etkilemez.
*Yükleme (Belirtme) Hali:
(-ı, -i, -u, -ü)
Kalemi kırdı.
Evi gördü.
Not: “Neyi?, Kimi?” sorularının cevabı olan kelimelerde yer alır.
*Yönelme (Yaklaşma) Hali:
(-e, -a)
Kaleme baktı.
Eve gitti.
Not: İkileme kurmada, ad soylu sözcükleri edatlara bağlamada kullanılabilirler.
*Bulunma (Kalma) Hali:
(-de, -da, -te, -ta)
Kalemde uç var.
Evde onu gördüm.
*Çıkma (Ayrılma, Uzaklaşma) Hali:
(-den, -dan, -ten, -tan)
Kalemden uç aldım.
Evden yeni ayrıldı.
b) Çoğul Eki: (-ler, -lar)
*Çokluk bildiren eklerdir.
Kalemler, Evler, Arabalar
Not: Farklı anlam ve görevler için kullanılabilir.
-ler: “Çokluk” bildirir. (Evler)
-ler: “Soy” anlamı katabilir. (Osmanlılar)
-ler: “Aile” anlamı katabilir. (Aliler bize geldi.)
-ler: “Abartma” anlamı katabilir. (Ateşler içindeydi.)
-ler: “Saygı” anlamı katabilir. (Müdür Beyler gelmedi.)
-ler: “Benzerlik” anlamı katabilir. (Fatihler, Yavuzlar)
-ler: “Küçümseme, Alay” anlamı katabilir. (Küçük Beyler yine neredeydiler?)
-ler: “Her”, “Süreklilik” anlamı katabilir. (Sabahları yürürüm.)
-ler: “Yaklaşık” anlamı katabilir. (Beş yaşlarındaydım.)
-ler: “Sahip olanın çokluğu”nu bildirebilir. (Evleri yıkılmış.)
c) Eşitlik Eki: (-ce, -ca, -çe, -ça)
*İsimlere eklenerek farklı anlam ayrıntıları katabilen eklerdir.
İnsanca davranmalısın.
Güzelce katlayalım.
Not: Farklı anlam ve görevler için kullanılabilir.
-ce: Eşitlik anlamı katabilir. (Boyunca oğlu var.)
-ce: “Göre” anlamı katabilir. (Bence gidelim.)
-ce: “Pekiştirme” anlamı katabilir. (Güzelce karıştır.)
-ce: Yapım eki olabilir. (Türkçe, Kokarca)
-ce: Birliktelik anlamı katabilir. (Okulca ziyarette bulunduk.)
-ce: Küçültme eki olabilir. (Büyükçe bir sopaydı.)
d) Vasıta Eki: (-le, -la)
*“Vasıta, araç” anlamı katan eklerdir.
*Bu ek aslında “ile” edatının ses düşmesine uğramış halidir.
*Farklı anlamlar da katabilir.
Otobüsle yola çıktı. (araç, vasıta)
Süratle ileri atıldı. (durum)
Annesiyle çarşıya çıktı. (birliktelik)
e) Tamlayan Ekleri: (İlgi Eki, İlgi Hali Eki)
(-ın, -in, -un, -ün, -im, -nın, -nin, -nun, -nün, -den)
*Eklendiği kelimeyi tamlanan kelime ile irtibata geçiren eklerdir.
*Genelde iyelik eki ile beraber düşünülür. Yani tamlayan eki varsa, sonrasındaki kelimelerden birinde iyelik eki vardır.
Kalemin ucu
Benim evim
Çocuklardan biri
f) Tamlanan (İyelik, Aitlik, Sahiplik) Ekleri:
(-im, -in, -i, -imiz, -iniz, -leri)
*Eklendi kelimenin kime, neye ait olduğunu bildiren eklerdir.
Ahmet’in kalemi (Kalem, Ahmet’e ait)
Kapının kolu (Kol, kapıya ait)
Not: Tamlayan ve İyelik ekleri bir bütünün parçaları gibidir. İki ayrı sözcüğü bir arada tutma özelliği vardır. Bundan tamlamalar doğar.
g) Ek-fiil Ekleri:
(-idi, -imiş, -ise, -im, -sin, -dir, -iz, -siniz, -dirler)
*İsimlerin yüklem olarak kullanılmasını sağlayan eklerdir.
Ben öğrenciyim.
h) Soru Eki (mı, mi, mu, mü)
*Aslında soru edatıdır.
*Cümleye soru anlamı katar.
*Değişik anlamlar için kullanılabilir.
*Her zaman ayrı yazılır.
Dün gelmeyen öğrenci sen miydin?
Güzel mi güzel bir arabası var.
mi: Soru anlamı katabilir. (Orada hava güzel mi?)
mi: Pekiştirme anlamı katabilir. (Güzel mi güzel)
mi: Şart anlamı katabilir. (Koştu mu yetişir.)
Not: Hem isimle hem fiille kullanılabilir.
2)FİİL ÇEKİM EKLERİ
a) Kip Ekleri:
*Haber Kip Ekleri:
-Görülen Geçmiş Zaman: (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)
-Öğrenilen Geçmiş Zaman: (-mış, -miş, -muş, -müş)
-Şimdiki Zaman: (-yor, -mekte, -makta)
-Gelecek Zaman: (-ecek, -acak)
-Geniş Zaman: (-r, -ır, -ar)
*Dilek Kip Ekleri:
-Şart Kipi: (-se, -sa)
-İstek Kipi: (-e, -a)
-Gereklilik Kipi: (-meli, -malı)
-Emir Kipi: (özel bir eki yok)
b) Kişi (Şahıs) Ekleri:
Gel-di-m
Gel-di-n
Yok
Gel-di-k
Gel-di-niz
Gel-di-ler
c) Ek-fiil Ekleri: (i-di, i-miş, i-se)
*Fiillere gelerek bileşik zamanlı fiil yapan eklerdir.
Elmayı güzelce doğramıştı. (-mış idi.)