EDEBİYAT AKIMLARI / EDEBİ AKIMLAR / SANAT AKIMLARI
SINIFLAR > LİSE 3 > LİSE-3 / 1. ÜNİTE: GİRİŞ
BATI’DA VE TÜRK EDEBİYATINDA OLUŞAN SANAT AKIMLARI:
EDEBİYAT AKIMI (EDEBİ AKIMLAR):
*Belli bir sanatkâr grubunun, belli bir dönemde, ortak dünya görüşü, estetik, sanat ve edebiyat anlayışı çerçevesinde oluşturdukları edebiyat hareketine “edebiyat akımı / edebî akım” denir.
*“Edebî akım” terimi, tarihî süreç içerisinde; “meslek-i edebî”, “edebî meslek”, “edebiyat okulu”, “yazın okulu”, “edebî mektep”, “edebiyat çığırı”, “edebiyat akımı”, “edebî cereyan” gibi bazı adlarla anılmıştır.
*Değişen bireysel, toplumsal, ulusal ve evrensel şartlar; insanlığın arayışları, edebiyattaki değişme veya yenileşmenin temelini oluşturur.
*Edebi akımların doğuşunu sağlayan etkenler de bunlardır.
*Her edebiyat akımı, belli bir dünya görüşü, güzellik, sanat ve edebiyat anlayışı çerçevesinde hayat bulur.
*Edebi akımların oluşumunu sağlayan sanatkâr grupları üslup, duygu ve fikir bakımından birbirini andıran eserler ortaya koymuştur.
*Bu grupların ortaya çıkmasında; sonradan gelen kuşakların duygu, düşünce ve isteklerinin öncekilere uymaması önemli bir etkendir.
*Her edebî akım, kendinden öncekine göre yeni bir kültürel, felsefî ve estetik bakış açısına sahiptir.
*Edebiyat akımları, genelde, belli bir tarihte doğar, zamana bağlı olarak gelişip olgunlaşır ve bir süre sonra da ömrünü tamamlarlar.
*Her edebiyat akımının belli kuralları, değerleri veya kabulleri (manifesto, bildiri, beyannâme) vardır.
(Victor Hugo’nun “Cromwell Ön Sözü” romantizmin; Emile Zola’nın “Deneysel Roman” adlı eseri natüralizmin; Jean Moreas’ın Figaro’da yayımlanan “Sembolizmin Bildirgesi” sembolizmin manifestosudur. Bizim edebiyatımızda ise Fecr-i Âtî mensuplarının Servet-i Fünûn mecmuasında yayımlanan “Fecr-i Ati Encümen-i Edebisi Beyannamesi” ile Garipçilerin “Garip Önsözü” buna örnek gösterilebilir.)
*Ortaya çıkış sıralarına göre başlıca akımlar şunlardır: Klasisizm, Romantizm, Realizm, Natüralizm, Parnasizm, Sembolizm, Fütürizm, Dadaizm, Sürrealizm, Egzistansiyalizm…
*Edebî akımlar, içine doğdukları ortamın, edebî, sosyal, siyasî, kültürel, ekonomik ve tarihî şartlarıyla çift yönlü bir etkileşim içindedirler.
*Edebiyat akımları arasında büyük farklılıklar da benzerlikler de görülebilir.
EDEBİ AKIMLARIN OLUŞUMU VE ORTAYA ÇIKIŞINDAKİ ETKENLER:
*Edebî akımların ortaya çıkışında, bir önceki edebî anlayış ya da akımın işlevini yitirmiş olması etkilidir.
*Edebî akımların ortaya çıkışında bir başka sebep de bir felsefî anlayışın, bir fikrin ya da bir ideolojinin temel ilkelerini ifade etme ihtiyacıdır.
(Klâsisizm, Descartes’ın rasyonalist felsefesine dayanmaktadır. Realizmin doğuşunda, Karl Marx’ın, Sigmund Freud’un, Auguste Comte’un, sebep-sonuç̧ bağlamında ve deneysel yöntemlerle çalışmaları önemli etkendir.)
*Bazen edebiyat dışı etkenler de edebî akımların ortaya çıkışında rol oynar.
(İzlenimcilik ve dışavurumculuk akımları, önce resim sanatında ortaya çıkmış̧, daha sonra da edebî sanatlara yansımıştır.)
*Bazı akımların çıkış nedeni, belli bir sosyo-kültürel, ekonomik ve sosyal katmanı hedef kitle olarak seçmesidir. Seçtiği kitleye göre bir tarz oluşturur.
*Sanatçıların yaş bakımından birbirlerine yakınlıkları, biyolojik benzerlikleri, üslup ortaklıkları da edebi akımların oluşumunda etkilidir.
*Akımı oluşturan üyelerin başlangıçta ortak bir amaç taşıması ve kendi içinde bir iç tutarlılığa sahip olması da önemlidir. Aynı akıma bağlı sanatçılarda ortak bir eğilim birliği vardır. Buna rağmen bir edebî akım içinde yer alan sanatçıların hepsinin aynı şekil ve muhtevada eserler verdiği, ortak kurallara bütünüyle bağlı kaldıkları söylenemez. Bu, sanatın ve sanatçının tabiatına aykırıdır.
*Edebi akımların farklılaşmasında döneminin siyasal yönetim özellikleri (baskıcı, adil vs.); sanatçıların değişim arayışları; toplumsal yapıdaki gelişme ve değişmeler de etkenler arasında sayılabilir.
EDEBİ AKIMLAR ÜZERİNDE ETKİLİ OLAN İKİ KAVRAM:
EDEBİYAT AKIMLARI / EDEBİ AKIMLAR:
