GEZİ YAZISI (SEYAHATNAME) TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİ

EDEBİYAT > METİN TÜRLERİ > DÜZYAZI TÜRLERİ

GEZİ YAZISI (SEYAHATNAME):

*Herhangi bir kimsenin, daha çok bir edebiyat sanatçısının gerek yurt içinde gerekse yurt dışında gezip gördüğü yerlerdeki toplumları, kentleri, yerleri, yaşayışları, âdet ve töreleri, gelenek ve görenekleri, doğal ve tarihî güzellikleri; ilgi çeken değişik yönleriyle, edebî bir üslup içinde kaleme alarak anlatmasına “gezi yazısı” (seyahatname) denir.

*Eskiden gezi yazılarına seyahatname, seyahat yazılar; gezip gören insana da seyyah denirdi.

*Bugün gezen gören kimseye gezgin; onların gezip gördükleri yerleri anlattıkları yazılara da gezi yazıları denmektedir.

*Gezi yazılarında, gezginin dikkatini çeken ve farklı bir özellik gösteren insanlar, tarihî ve tabiî güzellikler, farklı kültürler; güncel olaylarla da bütünleştirilerek edebî bir üslupla yazıya geçirilir.

*Okur, anlatılan yerleri bu sayede sanki yazarla birlikte geziyormuş hissine kapılır.

*Bu tür yazılarda aydınlatıcı, öğretici bilgiler de yer alır.

*Gezi yazılarında gözlem ve inceleme önemlidir.

*Yörenin dil, din, inanç, âdet, gelenek, görenekleri incelenir.

*Gezilen yerin özellikle tarihî, coğrafî, tabiî ve sosyal nitelikleri belirgin şekilde anlatılır.

*Bölgedeki insanların düşünce yapısı ortaya konur.

*Bölge, okuyucunun daha iyi anlaması açısından başka bölgelerle kıyaslanır.

*Amaç, gezilen yeri okuyucuya her yönüyle tanıtmaktır.

*Bu yapılırken geçmişle gelecek arasında bağ kurulur, toplumların birbirleriyle ilişki kurması ve birbirlerini tanıması, toplumlar arası kültür alışverişi ortamının oluşması sağlanır.

*Gezi yazısında akıcı ve sade bir dil kullanılır.

*Gezi yazılarında her zaman, her yerlerde görülen şeylerden değil de farklı, özgün şeylerden bahsetmeli, karşılaştırmalardan faydalanmalı, örnekler vermelidir.

*Yazar, gezisi esnasında birçok yer görür, birçok insanla tanışır; bunları hafızasında tutmak zor olduğu için gezi esnasında kısa notlar alır ve bunları hikâye eder.

*Gezi yazısı gezilen bölge için belgesel bilgiler içerir. Bu bakımdan gezi yazısında yazar gözlemlerine yer vermeli, yanlış bilgiler aktarmamalıdır.

*Gezi yazıları her şeye rağmen kişisel bir değerlendirme içerdiği için nesnel verilerden oluşan bilimsel bir belge niteliği taşımaz. Sadece fikir verici bir içeriğe sahiptir.

*Gezi yazıları belli bir plan dâhilinde yazılır.

*Uzunluğu çoğu zaman kitap olacak kadardır.

*Gazetenin iç sayfalarından birinde dizi halinde günlerce yayınlandığı da olur.

*Okuyucunun sıkılmadan, merakla okuduğu bir yazı türüdür.

*Genellikle yazıya gezinin başlandığı günden başlanır ve dönüş gününe kadarki zamanı içine alan olaylar anlatılır. Ancak tersi bir sıralama yapmakta mümkündür veya gezide görülen en önemli özellikler belirlenip önemsizden önemliye doğru bir sıralamaya gidilir.

*Gezi yazılarıyla röportaj birbirine karıştırılmamalıdır.

*Gezi yazısında ilgi çekici yerler anlatılır. Röportajda olduğu gibi, sorunları irdelemek, arkasındaki sorunları duyurmak, kamuoyu oluşturmak amacı güdülmez.

*Gezi yazıları bir bakıma anıya ve günlüğe de benzer, fakat onlardan ayrı bir yazı türüdür.

>Dünya Edebiyatında Gezi Yazısı:

*Dünya edebiyatında gezi yazısının ilk örnekleri sayılabilecek eserleri verenlerin başında Heredotos, Marco Polo, İbni Batuda gelir.

>Türk Edebiyatında Gezi Yazısı:

*Eski çağlarda özellikle keşif, ticaret, savaş amacıyla değişik geziler yapılmıştır.

*Eski Türk edebiyatında gezi yazısına “seyahatname” denirdi.

*Türk edebiyatında en eski seyahatnameler, Timur’un oğlu Şahruh’un yanında bulunan Gıyasüddin Nakkaş’ın yazdığı “Acâib’ül-Letâif” ve Ali Ekber Hatâî adlı bir tüccarın kaleme aldığı “Hıtâînâme”dir.

*16. yüzyılda Babür Şah'ın yazdığı “Baburnâme” ve Kâtibî mahlasıyla tanınan Seyit Ali Reis’in “Mirat-ül Memalik (Memleket Aynası)”; Evliya Çelebi’nin 17. yüzyılda yazdığı “Seyahatname” ise dünya edebiyatındaki en iyi örneklerle boy ölçüşebilecek niteliktedir.

*Türk edebiyatında Batılı anlamda gezi yazısı örnekleri Tanzimat Dönemi’nde yazarların Avrupa’ya gitmesiyle verilmeye başlanmıştır.

*Avrupa’ya giden sanatçılar gördükleri şehirlerle ilgili yazılar yazmışlardır.

*Özellikle Namık Kemal ve Ziya Paşa bunların başında gelir.

*Edebiyatımızdaki başlıca gezi yazarları şunlardır: Evliya Çelebi, Ahmet Mithat Efendi, Direktör Âli Bey, Cenap Şehabettin, Ahmet Haşim, Falih Rıfkı Atay, Reşat Nuri Güntekin, Oktay Akbal...

*Önemli Eserler:

-Fransa Sefaretnamesi (Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet)

-Avrupa'da Bir Cevelan (Ahmet Mithat)

-Hac Yolunda (Cenap Şehabettin)

-Frankfurt Seyahatnamesi (Ahmet Haşim)

-Tuna Kıyıları, Hind, Deniz Aşırı, Bizim Akdeniz (Falih Rıfkı Atay)

-Anadolu Notları (Reşat Nuri Güntekin)

-Mavi Anadolu (Azra Erhat)

-Hiroşimalar Olmasın (Oktay Akbal)

-Üsküp'ten Kosova'ya (Yavuz Bülent Bakiler)

İLGİLİ KONULAR:

DİVAN EDEBİYATINDA GEZİ YAZISI (SEYAHATNAME)