İSİM TAMLAMALARI
TÜRKÇE > KONULAR > TAMLAMALAR
İSİM TAMLAMALARI
*İki ya da daha fazla ismin yan yana gelmesiyle oluşan öbeğe “isim tamlaması” denir.
İsim+isim=> İsim tamlaması Tamlayan+Tamlanan=>Tamlama
Tamlayan Ekleri : -nin, -in, -im, -den (Bunlar ses değişimine uğrayabilir.)
Tamlanan Ekleri: -i, -si, -im, -in, -imiz, -iniz, -leri (Bunlar ses değişimine uğrayabilir.)
Ali’nin Kitabı, Kalemin Ucu, Benim Arabam, Sizin Aileniz, Pencerenin Camları
Not: Bazı tamlamalarda tamlayan eki olarak “-den, -dan” ekleri kullanılabilir.
Bu ek seçme anlamı katmak için gelmektedir.
Oturanlardan Biri
Not: Bazı istisna durumlarda tamlayan ve tamlanandaki kaynaştırma harfleri yerine “y” harfi kullanılabilir.
Suyun Altı, Şişenin Suyu
Not: “Benim Kalemim” tamlamasındaki “ben” zamiri “-im” eki almıştır. Bu ekin aslı “-in” dir. Fakat bu ek zamanla ses değişikliğine uğramıştır.
(Tamlayan+Tamlayan eki) + (Tamlanan+İyelik Eki)
Evin Önü Gökyüzünün Maviliği Yağmurun Yağışı Pantolonun Düğmesi
Bizim Evimiz Odanın Duvarları Çocuklardan Biri Yolculardan Birkaçı
Not: Tamlamayı kuran sözcükler her zaman ad olmayabilir.
Senin Silgin , Silgilerin Bazısı , Onların birkaçı , Adamın Kendisi (Zamir kullanılmış)
Çalışmanın Faydası (Fiilimsi kullanılmış)
Uyarı: İsim tamlamalarında fiilimsi kullanılıp, kullanılmayacağı konusu net değildir. Genel kanaat, tamlayan kısmında kullanılabileceği yönündedir.
Not: Belirtili isim tamlamasında, tamlayanla tamlanan arasına farklı sözcükler girebilir. Bu durumda da isim tamlamasının türü değişmez.
Dağın sert kayalıkları => Belirtili İsim Tamlaması (Araya sıfat girmiş)
Suyun insanın içini rahatlatan sesi => Belirtili İsim Tamlaması (Araya sıfat grubu girmiş)
Not: Belirtili isim tamlamasında, tamlayan ve tamlanan niteleyici öğeler alabilir. İsim tamlamasının türü değişmez.
Genç kızın sarı saçı => Belirtili İsim Tamlaması (Tamlayan da, tamlanan da sıfat almış)
İhtiyar adamın bastonu => Belirtili İsim Tamlaması (Tamlayan sıfat almış)
Not: Tamlayanı zamir olan isim tamlamalarında, zamir düşürülerek “tamlayanı düşmüş isim tamlaması” oluşur.
(Benim) / Kalemim kırıldı. (Tamlayanı düşmüş isim tamlaması vardır.)
Not: İsim tamlamasında tamlayan ya da tamlanan birden fazla olabilir.
Damın tahtası, kiremidi eskimişti. (Tamlanan iki tane)
Hanımının, çocuğunun duaları etkili olmuştu. (Tamlayan iki tane)
Not: Belirtili İsim tamlamalarında, tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir.
Sesi uzaklardan geliyordu suyun.
(Tamlayan) + (Tamlayan+İyelik Eki)
Kendi Gömleği Müdür Yardımcısı Futbol Topu Galata Kulesi
Çam Sakızı Çoban Armağanı Çocuk Parkı
Not: Belirtisiz isim tamlamalarında, istisna olan bazı durumlarda araya sözcük girer.
Kültür Eski Bakanı
Not: Belirtisiz isim tamlamasına getirilen sıfat, tüm tamlamanın sıfatı olur ve sıfat tamlaması oluşur.
Taze inek sütü => Sıfat Tamlaması (İnek sütü > Belirtisiz İsim Tamlaması)
Sıcak yaz akşamı => Sıfat Tamlaması (Yaz akşamı > Belirtisiz İsim Tamlaması)
Not: Belirtisiz isim tamlaması sıfat olarak kullanılabilir.
Parlement mavisi gömlek
Not: Bazı durumlarda tamlanan eki düşebilir.
Topkapı(-sı) , Lale Sokak(-ğı)
Not: Bu konu tartışmalı bir konudur. Takısız isim tamlamasının varlığı şüphelidir. Bazı kaynaklarda bu tip tamlamalar, sıfat tamlaması olarak ele alınmaktadır. Biz bu tip tamlamaların var olduğunu düşünerek hareket edeceğiz.
*Tamlayanın da tamlananın da tamlama eklerini almadığı tamlamalardır.
Bu tip tamlamaların takısız isim tamlaması olabilmesi için; tamlananın neyden yapıldığının, neye benzediğinin bildirilmesi gerekir.
Deri Ceket, Demir Kapı, Cam Kavanoz >>> Neyden yapıldığı…
Elma Yanak, Kepçe Kulak, Selvi Boy >>> Neye benzediği…
Zeytin Göz => Takısız İsim Tamlaması
Siyah Göz => Sıfat Tamlaması
İpek Saç => Takısız İsim Tamlaması
Yumuşak Saç => Sıfat Tamlaması
İpek Mendil => Takısız İsim Tamlaması
*Bu tür tamlamalarda; tamlayan, tamlanan ya da her ikisi birden isim tamlaması olabilir.
Masa örtüsünün kenarı (Masa, örtü, kenar)
(Tamlayanı isim tamlamasından oluşmuş, zincirleme isim tamlaması)
Evin mutfak dolabı (Ev, mutfak, dolap)
(Tamlananı isim tamlamasından oluşmuş, zincirleme isim tamlaması)
Devlet hastanesinin doktor odası
(Tamlayanı da tamlananı da isim tamlamasından oluşmuş, zincirleme isim tamlaması)
Demir kapının kolunun vidasının üstü
İsim+isim=> İsim tamlaması Tamlayan+Tamlanan=>Tamlama
Tamlayan Ekleri : -
Tamlanan Ekleri: -
Ali’nin Kitabı, Kalemin Ucu, Benim Arabam, Sizin Aileniz, Pencerenin Camları
Not: Bazı tamlamalarda tamlayan eki olarak “-
Bu ek seçme anlamı katmak için gelmektedir.
Oturanlardan Biri
Not: Bazı istisna durumlarda tamlayan ve tamlanandaki kaynaştırma harfleri yerine “y” harfi kullanılabilir.
Suyun Altı, Şişenin Suyu
Not: “Benim Kalemim” tamlamasındaki “ben” zamiri “-
1- BELİRTİLİ İSİM TAMLAMASI: (X’in Y’si)
*Tamlayanın ve tamlananın, tamlama eklerini (tamlayan, iyelik) aldığı tamlamalardır.(Tamlayan+Tamlayan eki) + (Tamlanan+İyelik Eki)
Evin Önü Gökyüzünün Maviliği Yağmurun Yağışı Pantolonun Düğmesi
Bizim Evimiz Odanın Duvarları Çocuklardan Biri Yolculardan Birkaçı
Not: Tamlamayı kuran sözcükler her zaman ad olmayabilir.
Senin Silgin , Silgilerin Bazısı , Onların birkaçı , Adamın Kendisi (Zamir kullanılmış)
Çalışmanın Faydası (Fiilimsi kullanılmış)
Uyarı: İsim tamlamalarında fiilimsi kullanılıp, kullanılmayacağı konusu net değildir. Genel kanaat, tamlayan kısmında kullanılabileceği yönündedir.
Not: Belirtili isim tamlamasında, tamlayanla tamlanan arasına farklı sözcükler girebilir. Bu durumda da isim tamlamasının türü değişmez.
Dağın sert kayalıkları => Belirtili İsim Tamlaması (Araya sıfat girmiş)
Suyun insanın içini rahatlatan sesi => Belirtili İsim Tamlaması (Araya sıfat grubu girmiş)
Not: Belirtili isim tamlamasında, tamlayan ve tamlanan niteleyici öğeler alabilir. İsim tamlamasının türü değişmez.
Genç kızın sarı saçı => Belirtili İsim Tamlaması (Tamlayan da, tamlanan da sıfat almış)
İhtiyar adamın bastonu => Belirtili İsim Tamlaması (Tamlayan sıfat almış)
Not: Tamlayanı zamir olan isim tamlamalarında, zamir düşürülerek “tamlayanı düşmüş isim tamlaması” oluşur.
(Benim) / Kalemim kırıldı. (Tamlayanı düşmüş isim tamlaması vardır.)
Not: İsim tamlamasında tamlayan ya da tamlanan birden fazla olabilir.
Damın tahtası, kiremidi eskimişti. (Tamlanan iki tane)
Hanımının, çocuğunun duaları etkili olmuştu. (Tamlayan iki tane)
Not: Belirtili İsim tamlamalarında, tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir.
Sesi uzaklardan geliyordu suyun.
2)BELİRTİSİZ İSİM TAMLAMASI: (X Y’si)
*Sadece tamlananın tamlama eklerini aldığı isim tamlamalarıdır.(Tamlayan) + (Tamlayan+İyelik Eki)
Kendi Gömleği Müdür Yardımcısı Futbol Topu Galata Kulesi
Çam Sakızı Çoban Armağanı Çocuk Parkı
Not: Belirtisiz isim tamlamalarında, istisna olan bazı durumlarda araya sözcük girer.
Kültür Eski Bakanı
Not: Belirtisiz isim tamlamasına getirilen sıfat, tüm tamlamanın sıfatı olur ve sıfat tamlaması oluşur.
Taze inek sütü => Sıfat Tamlaması (İnek sütü > Belirtisiz İsim Tamlaması)
Sıcak yaz akşamı => Sıfat Tamlaması (Yaz akşamı > Belirtisiz İsim Tamlaması)
Not: Belirtisiz isim tamlaması sıfat olarak kullanılabilir.
Parlement mavisi gömlek
Not: Bazı durumlarda tamlanan eki düşebilir.
Topkapı(-
3) TAKISIZ İSİM TAMLAMASI (X Y)
Not: Bu konu tartışmalı bir konudur. Takısız isim tamlamasının varlığı şüphelidir. Bazı kaynaklarda bu tip tamlamalar, sıfat tamlaması olarak ele alınmaktadır. Biz bu tip tamlamaların var olduğunu düşünerek hareket edeceğiz.
*Tamlayanın da tamlananın da tamlama eklerini almadığı tamlamalardır.
Bu tip tamlamaların takısız isim tamlaması olabilmesi için; tamlananın neyden yapıldığının, neye benzediğinin bildirilmesi gerekir.
Deri Ceket, Demir Kapı, Cam Kavanoz >>> Neyden yapıldığı…
Elma Yanak, Kepçe Kulak, Selvi Boy >>> Neye benzediği…
Zeytin Göz => Takısız İsim Tamlaması
Siyah Göz => Sıfat Tamlaması
İpek Saç => Takısız İsim Tamlaması
Yumuşak Saç => Sıfat Tamlaması
İpek Mendil => Takısız İsim Tamlaması
4) ZİNCİRLEME İSİM TAMLAMASI:
*İkiden fazla isimden oluşan isim tamlamalarıdır.*Bu tür tamlamalarda; tamlayan, tamlanan ya da her ikisi birden isim tamlaması olabilir.
Masa örtüsünün kenarı (Masa, örtü, kenar)
(Tamlayanı isim tamlamasından oluşmuş, zincirleme isim tamlaması)
Evin mutfak dolabı (Ev, mutfak, dolap)
(Tamlananı isim tamlamasından oluşmuş, zincirleme isim tamlaması)
Devlet hastanesinin doktor odası
(Tamlayanı da tamlananı da isim tamlamasından oluşmuş, zincirleme isim tamlaması)
Demir kapının kolunun vidasının üstü