TANZİMAT EDEBİYATINDA (TANZİMAT DÖNEMİNDE) HİKÂYE (ÖYKÜ)
SINIFLAR > LİSE 2 > LİSE-2 / 2. ÜNİTE: HİKÂYE
TANZİMAT EDEBİYATINDA (TANZİMAT DÖNEMİNDE) HİKÂYE (ÖYKÜ):
*Edebiyatımızda, Tanzimat Dönemi’ne kadar yalnızca halk hikayesi ile mesnevi türünde anlatılan hikayeler yer alıyordu.
*Avrupai tarzda öykü edebiyatımıza Tanzimat edebiyatı ile girmiştir.
*Tanzimat ile birlikte batıdaki hikayeler tanınmış, çeviriler ve taklitler yoluyla modern hikayeciliğin adımları atılmıştır.
*Önceleri roman ve hikâye birlikte değerlendirilmiş; batıdan yapılan çeviriler sonrasında “hikâye” ayrı bir tür olarak ele alınmaya başlanmıştır.
*Öykü alanındaki ilk yerli ürünler, Ahmet Mithat’ın 1870’te basılan “Kıssadan Hisse” ve “Letaif-i Rivayat” adlı eserleri ile verilmeye başlanmıştır.
*Ahmet Mithat Efendi her ne kadar ilk öykü örneklerini vermiş olsa da eserleri teknik yönden kusurludur.
*Hikayelerinde yer yer okuyucuya nasihatlerde bulunur.
*Bu nedenle, Batılı tarzda yazılmış olan ilk hikâye örneği olarak Samipaşazade Sezai’nin “Küçük Şeyler” adlı eseri kabul görmektedir.
*Modern öykücülüğe geçişte “Muhayelat-ı Aziz Efendi, Musameretname, Kıssadan Hisse” gibi anlatılar bir dönüm noktası sayılabilir.
*Tanzimat Dönemi hikayesi birçok açıdan yenilikler barındırsa da eleştiriye uğramıştır.
*Yazarların eserlerinde ağır ve halk tarafından anlaşılmaz bir dil kullanması; yine yazarların hikayeleri topluma mesaj iletecekleri bir araç olarak görmeleri en önemli eleştirilerdendir.
*Hikâyelerin ortalarına kendi görüşlerini ve düşüncelerini eklemeleri, hikayeleri teknik yönden kusurlu yapmıştır.
TANZİMAT EDEBİYATI ÖYKÜSÜNÜN ÖZELLİKLERİ:
*Olaylar çoğunlukla günlük yaşamdan veya tarihten alınmıştır.
*İlk öykülerde meddah tarzının etkisi ve tekniği görülür.
*Başlangıçta Fransız hikayecileri örnek alınmıştır.
*Sanatçıların bir kısmı (Ahmet Mithat, Emin Nihat, Şemsettin Sami, Nabizade Nazım) halka, bir kısmı da (Namık Kemal, Sami Paşazade Sezai, Recaizade Mahmut Ekrem) aydın kişilere seslenmeyi tercih etmiştir.
*Halka seslenen yazarlar nispeten sade dille; aydın kişilere seslenen yazarlar ise ağır bir dille yazmışlardır.
*Tanzimat edebiyatı birinci döneminde “romantizm”, ikinci dönemde ise “realizm” ve “natüralizm” akımının etkisi görülür.
* “Sosyal sorunlar (tutsaklık, zorla yapılan evlilikler, kadın-erkek eşitsizliği, cariyelik), Batılılaşma sorunu (alafrangalık özentisi) ve ahlaki meseleler” sıklıkla işlenmiştir.
*Eserler aracılığı ile bireyi eğitme ve toplumu düzeltme amacı gözetilmiş; bunun için de siyaset, din, ahlak, felsefe vb. ile ilgili düşünce ve bilgiler ya olayın yürüyüşü durdurulup ya da olayların örülüşü içinde dolaylı olarak okuyucuya aktarılmıştır.
*Olayların çoğunda rastlantıların yardım ettiği aşklar yer alır.
*Olayların geçtiği mekânlar çoğunlukla İstanbul ve semtleridir.
*Eserlerde kişiler tek yönlü ele alınmıştır.
*İyiler tamamen iyi, kötüler de tamamen kötüdür.
*Yer ve çevre tasvirleri çoğu zaman eseri süslemek için yapılmıştır.
*Hikayeler gazetelerde bölümler halinde yayımlanarak okuyucuya ulaştırılmıştır.
*Bu dönemde hikayecilik teknik olarak kusurludur.
*Kahramanlar, sosyal hayatın getirdiği zorunluluklar yüzünden aile çevrelerinden seçilmiştir.
*Tanzimat edebiyatının ilk döneminde yetişen ve romantizm akımının etkisi altında kalan yazarların eserlerinde:
-Tesadüflere yer verilmiştir.
-Yazarların kişiliği gizlenmemiş, okuyucuya seslenilmiş, olaylar okuyucuyla konuşa konuşa yürütülmüştür.
-Olayın yürüyüşü durdurulmuş, birtakım bilgiler verilmiştir.
*Tanzimat edebiyatının ikinci döneminde yetişen realizm (gerçekçilik) ile natüralizm (doğalcılık) akımlarının etkisi altında kalan yazarların eserlerinde:
-Gözleme önem verilmiştir.
-Nedenlerle sonuçlar arasında bağlar aranmıştır.
-Anlatılan her şeyin “olabilir” izlenimi bırakmasına dikkat edilmiştir.
