ÜNLÜ DARALMASI: (SESLİ DARALMASI)
*Türkçede a, e ünlüleri ile biten fiillerin şimdiki zaman (-yor) çekiminde,
söyleyişte de yazımda da
" a " ünlüsü " ı, u " ünlüsüne dönüşür;
" e " ünlüsü " i, ü " ünlüsüne dönüşür.
Başla-yor / başlıyor
Oyna-yor / oynuyor
Doyma-yor / doymuyor
İzle-yor / izliyor
De-yor / diyor
Gelme-yor / gelmiyor
Gözle-yor / gözlüyor
Kokla-yor / kokluyor
Sakla-yor / saklıyor
Dile-yor / diliyor
Kutla-yor / kutluyor
Bekle-yor / bekliyor
Gözle-yor / gözlüyor
Ağla-yor / ağlıyor
Anlama-yor / anlamıyor
Not: Bazı kullanımlardaki iki ünsüz arasına giren yardımcı sesler ünlü daralmasını andırır. Bu kullanımlar ünlü daralması değildir.
biliyor, duruyor, geçiyor, bakıyor, atıyor, yanıyor, seziyor, vuruyor, üzüyor, yüzüyor
Not: * “-y” kaynaştırma harfinden önceki “-a, -e” harfleri konuşma dilinde daraltılsa bile yazıda daraltılmaz.
*Daraltılırsa yazım yanlışı olur.
Gelmeyen à Yazıdaki hali
Gelmiyen à Sözlü kullanımdaki hali
Yazıda doğru olan kullanımlar:
yapmayan, gitmeyen, başlayan, yaşayacak, atlayarak, saklayalı, atmayalım; gelmeyen, izlemeyecek, gitmeyerek, gizleyeli, besleyelim
Notun İstisnası:
* “-y” kaynaştırma harfinin istisna olarak, yazıda da daraltıcı özelliği görülebilir.
* “ De- ve Ye- ” fiillerinde, söyleyişteki i ünlüsü yazıya da geçirilir:
De à Di-y-en
Ye à Yi-y-en
Diyerek, diyecek, diyelim, diye
Yiyerek, yiyecek, yiyelim, yiye, yiyince, yiyip
Notun istisnasının istisnası:
* “Deyince”, “deyip” sözlerindeki “e” yazılışta korunur. Daralma olmaz.
EK BİLGİ:
Ünlü Değişimi: (Sesli Değişimi)
*Ben ve sen kelimeleri yönelme durum eki aldıklarında ses değişikliğine uğrarlar:
Ben-e > bana
Sen-e > sana