YAZILI EDEBİYAT DÖNEMİ VE ÖZELLİKLERİ

EDEBİYAT > İSLAMİYET ÖNCESİ (DESTAN DÖNEMİ) > YAZILI EDEBİYAT

YAZILI EDEBİYAT

[KÖKTÜRK YAZITLARI (ORHUN ABİDELERİ), UYGUR METİNLERİ]

*Yazılı Türk edebiyatının ne zaman başladığı ile ilgili kesin bilgiler yoktur.

*Türklerin en eski yazılı eserleri 6. yüzyıldaki Yenisey yazıtlarıdır; ancak bunlar okunamadığı için belge niteliği taşımazlar.

*Bu bakımdan Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı ürünleri 8. yüzyılda Göktürk yazısıyla ortaya konulan Orhun (Göktürk) yazıtlarıdır.

*Yenisey yazıtları, Yenisey Kırgızlarına ait balbal adı verilen mezar taşlarından ibarettir. Üzerinde adlar ve birkaç sözcükten oluşan sözler yer alır.

*Dönem ürünleri Göktürkçe ve Uygurca ile verilmiştir.

*Hem halk diline dayalı bir anlatım (Tonyukuk anıtı), hem de sanatlı bir söylev diliyle yapılan anlatım (Kültiğin ve Bilge Kağan anıtları) kullanılmıştır.

*Bu dönemde hem dini hem din dışı konular işlenmiştir.

*Bazı atasözleri (savlar) ve destanlarımız bu dönemde yazıya geçirilmiştir. (Elimizde Uygurca yazılmış savlar ile Oğuz Kağan destanının metni vardır.)

*Şiirlerde nazım birimi dörtlük; ölçü, ulusal ölçümüz olan hecedir.

*Göktürkçe ile ortaya konulan ürünlerde dil, yabancı etkilerden uzaktır.

*Uygurca eserlerde ise yabancı etkiler görülür.

*Türkler, tarih boyunca geniş coğrafyalara yayılıp birçok kültürle etkileşime girdikleri için Göktürk, Uygur, Mani, Brahmi, Arap ve Latin alfabeleri gibi birçok alfabe kullanmışlardır.

*Türklerin kullandığı ilk alfabe, milli nitelikler taşıyan Göktürk alfabesidir (38 harften oluşur, sağdan sola veya yukarıdan aşağıya bitiştirilmeden yazılır.)

*Göktürk alfabesinden sonra Uygur alfabesi kullanılmıştır. (14 harflidir, sağdan sola doğru yazılır)

*Orhun yazıtlarındaki dilin işlenmişliğine bakılırsa, Göktürkçenin eski çağlarda da kullanılmış olabileceği söylenebilir. Nitekim Yenisey yazıtlarının da aynı alfabe ile yazıldığı bilinmektedir.

*Uygur alfabesinin ardından İslamiyet’ten sonra Arap alfabesi kullanılmıştır.

*Arap alfabesinden sonra ise Latin alfabesine dayalı yeni Türk alfabesi kullanılmıştır.

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler:

1-Göktürk alfabesi (...-11. yy.)

2-Uygur alfabesi (8.yy-15.yy)

3-Arap alfabesi (11.yy-1 Kasım 1928)

4-Türk (Latin) alfabesi (1 Kasım 1928-....)

Not: Türklerin, yaygın olmamakla birlikte Mani ve Sogd alfabelerini de kullandıkları bilinmektedir.