DİNLEME VE TÜRLERİ / ETKİLİ DİNLEME
SINIFLAR > LİSE 1 > LİSE-1 / 4. ÜNİTE: MASAL / FABL
DİNLEME VE TÜRLERİ / ETKİLİ DİNLEME:
DİNLEME:
*Dinleme; sözlü iletileri işitme, anlamlandırma ve sözlü iletilere tepkide bulunma sürecidir.
*Dinlediğini anlamak, belli bir eğitimi gerektirir.
*Bunun için birtakım uygulamalar ve yöntemler geliştirilmiştir.
*Dinlemekte amaç, okunanı ya da söyleneni konu, ad, yer, tarih vb. bilgilerle anlamaktır.
*Yani dinlemek, okumak gibi haber almanın ve bilgi edinmenin bir başka yoludur.
*İyi bir dinleyici, dinlediği konuyu anlamaya çalışmalı, ileri sürülen görüşü saptamalıdır.
*Kurmaca metin dinlerken olayın konusunu ve kişilerini, olayın geçtiği yeri ve olay zamanını, bunların birbirleriyle ilgilerini anlamalı ve sonuç çıkarma becerisi kazanmalıdır.
*Daha sonra dinlenilenlerden birtakım sorular çıkararak cevaplamak, dinlemeyi ve dinlemekle elde edilen bilgilerin transferini kolaylaştırır.
*Dinleme değerlendirilirken önce konuşmacının amacı belirlenir.
*Konuşmacının konuyla ilgili yeterli bilgiye sahip olup olmadığı değerlendirilir.
*Bilgilerin güncelliğine, konuşmacının tarafsız bakış açısına sahip olup olmadığına bakılır.
*Konuşmanın tutarlılığı sorgulanır.
*Konuşma; konu akışındaki uyum, olaylar, bilgiler ve düşünceler arasındaki tutarlılık açısından değerlendirilir.
*Konuşmada öne sürülen düşüncelerin dayanaklarının geçerliliği sorgulanır.
*Dinleyici, amacına uygun dinleme tekniklerini kullanır.
*Başlıca dinleme türleri şunlardır:
Aktif Dinleme:
*Jest ve mimiklerle dinleyicinin konuşmacıya değer verdiğini hissettirdiği dinleme şeklidir.
*Bu dinlemede dinleyen aktiftir.
*Dinleme sırasında başka bir işle uğraşılmaz, konuşmacıyla göz teması kurulur.
*Zaman zaman konuşmacıya sorular yöneltilir.
*Bu geri bildirimler yoluyla konuşmacı, mesajlarının alınıp alınmadığını kontrol eder.
Pasif Dinleme:
*Dinleyicinin sözlü tepkide bulunmadığı, konuşulanı sessizce dinlediği dinleme çeşididir.
*Dinleyicinin dinledikleriyle ilgili zihinsel faaliyetlerini etkinleştirmek amaçlanır.
*Dinleyicinin sessizliği, konuşmacıya söylediklerinin kabul gördüğü izlenimi verir.
*Bu dinlemede konuşmacı, dinleyenin kendisini anlayıp anlamadığı konusunda kesin bir düşünceye ulaşamaz.
Not Alarak Dinleme:
*Dinlenenlerin unutulmasını önlemeye dönük olarak kısa not almayla desteklenmiş dinleme çeşididir.
*Konuşulanların hatırda kalması ve daha kolay anlaşılması için konuşulanlar, not alınarak dinlenir.
*Bu tür dinlemede dinleyici; konuşmanın ana düşüncesini, önemli bulduğu bölümleri, güzel sözleri hatırlamak için not alır.
*Eğitimin her düzeyinde öğrenme yollarının başında not alarak öğrenme gelmektedir.
*Öğretmenin konuşmalarını iyi dinleyen ve not tutan öğrencilerin, not tutmayanlara göre daha başarılı oldukları kanıtlanmıştır.
*Konuşmaların ancak küçük bir bölümünün bellekte kaldığı bilinmektedir.
*Farklı bir söyleyişle konuşmanın tamamını bellekte tutmak olanaksızdır. Aynı zamanda gereği de yoktur.
*Bunun için konuşmanın belleğimizde tutmamız gereken bölümleri ileride kolayca anımsayabileceğimiz biçimde bir kâğıda not edilmelidir.
*Aksi durumda, zamanla, söylenenlerin tamamı unutulmaktadır.
*Oysa konuşma ile ilgili bir cümle, bir söz, konuşmanın ana düşüncesini bize anımsatabilir, konuşma ile ilgili pek çok ayrıntıyı çağrıştırabilir.
Empati Kurarak Dinleme:
*Dinleyenin, kendisini konuşanın yerine koyarak konuşmacının neler hissettiğini, sözlerinin hangi deneyimleri yansıttığını anlamaya yönelik dinleme çeşididir.
*Dinleyici bir süreliğine kendi duygu ve düşüncelerinden uzaklaşarak olayları karşısındakinin bakış açısıyla değerlendirir.
*Bu durum, önyargılı dinlemeyi engeller.
Yaratıcı Dinleme:
*Dinleyicinin konuşmacının sözlerinden yeni düşünce ve hayaller üretmesine dayanan dinleme çeşididir. *Dinleyici; dinlediklerine yeni anlamlar yükler, dinlediklerini zihninde yapılandırır, bunlardan yeni düşünceler üretir.
Seçici Dinleme:
*Dinlenenlerin içinden ilgi ve ihtiyaca yönelik olanların seçilmesine dayalı dinlemedir.
*Seçici dinlemede önceden belirlenen sorulara cevap bulma amaçlanır.
*Bir başka yöntem de dinlenenlerden bir bölüm seçilerek bu bölümün dikkatli dinlenmesidir.
Eleştirel Dinleme:
*Eleştirel dinleme, dinlediğini sebep-sonuç ilişkisi kurarak doğruluk, eksiklik vb. bakımından değerlendirmektir.
*Dinleyicinin, konuşmacının iletilerini çok yönlü bakış açısıyla tarafsız olarak değerlendirip sorguladığı, karşılaştırmalar yaptığı dinlemedir.
*Eleştirel dinlemede dinleyici zihinsel süreçleri yoğun olarak kullanır, dinlediklerini ön bilgiler ile karşılaştırır kendi doğrularını bulmaya çalışır.
*Dinlerken konuşmacının sunuş ve konuşma tarzına dikkat etmek, konuşmayı başarılı ya da başarısız kılan hususları anlamaya çalışmak, konuşmayı çekici duruma getirmedeki yöntemlerini, tavır ve davranışlarını, vücut ve yüz hareketlerini incelemek de bir tür eleştirel dinlemedir.
*Bu yöntem, tartışmalarda da uygulanabilir.
*Konuşan kişiye cevap vermek için konuşmanın dikkatle dinlenmesi, hiçbir kelimenin kaçırılmaması gerekir.
*Bu hususta zihnin berrak ve ön yargılardan uzak olması; verilen cevabın konuşanın sözleriyle çelişip çelişmediği ya da konudan uzaklaşılıp uzaklaşılmadığı hususunda uyanık olunmalıdır.
*Konuşmada verilen bilgilerin doğruluğuna, gerçeğe uygunluğuna ve birbirleriyle çelişmediğine dikkat edilmelidir.
*Dinleme sırasında “Neden?”, “Nasıl?”, “Niçin?”, “Nerede?”, “Ne oldu?”, “Ne yaptı?” vb. sorular sormak hem dinleyeni uyanık tutar hem de konuşmayı daha iyi anlamayı sağlar.
Dikkatli Dinleme:
*Dikkatli dinleme, dinlenen konuya motive olmakla gerçekleşir.
*Konuşan açısından dikkatli, konuşmacıya saygılı ve cevap vermeye hazır bir dinleyici; yerinde ilgisiz oturan, dinlediğine dair hiçbir mesaj göndermeyen dinleyiciye göre daha isteklendiricidir.
*Konuşmacının anlattığı fıkraya gülerek katılmak, coşkulu konuşmalarda dinlediğini belli etmek, konuşanı isteklendirir, konuşmayı ise canlı kılar.
*İyi bir konuşmacı kendisini, dinleyicilerin tepkilerine göre düzenler; eksiklerini belirler ve sonraki konuşmalarında bu eksikliklerini tamamlar.
Doğru Dinleme:
*Her konu herkesi aynı ölçüde ilgilendirmeyebilir.
*Bu, konunun sunuluş biçimine, kişiyi ilgilendirmesine göre değişiklik gösterir.
*Ayrıca dinlediğini doğru algılamak, ayrıntıları ayıklayıp konunun özünü kavramak, bölümlerini saptayıp onları birleştirmek ve bir yargı oluşturmak doğru dinlemenin temel özelliğidir.
*Dinlemenin başarılı olması için dinleyicinin konu ile ilgili olarak önceden kısa bir araştırma yapması gerekir.
*Böylece dinleyici konuya yabancı kalmayacağı gibi, konuyu daha iyi anlayabilir.
*Ayrıca konuşmacının konuya hâkimiyeti, konuyu sunuş biçimi ve konunun başlığı da konu ile ilgili bilgi verebilir.
ETKİLİ DİNLEME:
*İnsanın etkin bir dinleyici olması konuşulan konuya ilgi duymasına, zihinsel bakımdan olgunlaşmasına, yetişme tarzına yani dinleme alışkanlığı kazanmış olmasına, kişisel yeteneğine ve nihayet fiziksel ve ruhsal hazırlığına göre değişmektedir.
*Dinleme, belli bir amaç gözetilerek yapılır.
*Bu özelliğiyle öğrenme yollarından birini oluşturur.
*Öğretim sürecinin amacına ulaşması etkin dinleme ile mümkündür.
*İşitme ile dinleme farklı kavramlardır.
*İşitme, sesin kulak tarafından algılanmasıdır.
*İşitmede kulak tarafından algılanan sesi çözümlemek için özel bir dikkat gerekmez.
*Dinlemede ise işitilenin düşünülmesi, bilinçli olarak değerlendirilmesi söz konusudur.
*Dinleme, iletişimin amacına ulaşmasında önemli bir etkendir.
*Günlük hayatta iletişim büyük oranda sözle sağlanmaktadır.
*Dinlemenin doğru olarak gerçekleşmesi için bir amaç doğrultusunda dinleme yapılmalı, dinlemeye istekli olunmalı, eleştirel dinleme yöntemi kullanılmalıdır.
*Etkili dinlemede sözel mesajlar dinlenir, sözel olmayan mesajlar izlenir.
*Konuşmacının söylediklerini dinlerken beden hareketleri, yüz ifadeleri, sesindeki değişmeler, vücut tepkileri izlenir.
*Etkili dinleme bir hazırlık sürecini gerektirir.
*Bu süreçte dinlemeye zihinsel ve fiziksel olarak hazırlık yapılır, görsel ve işitsel araçlar kullanılır.
*Hazırlık yapıldıktan sonra dinleme sürecine geçilir.
*Dinleme sürecinde dikkat önemlidir.
*Dinleyicinin dikkati, konuşmacının anlattıklarına yönelir.
*Dinleyici, konu akışını takip eder, bilmediği sözcüklerin anlamını dinleme sırasında tahmin eder.
*Dinleme esnasında konuşmacıyla empati kurulmalı ve yargılayıcı davranışlardan kaçınılmalıdır.
*Konuşmacının anlattıkları dinleyicinin kendi ifadeleriyle özetlenmelidir.
*Konuşmanın konusu ve ana düşüncesi tespit edilmeli, konuşmadaki açık ve örtük iletiler belirlenmelidir.
*Etkili dinlemede konuşmacının sözü kesilmemelidir.
*Sorular konuşmanın sonuna saklanmalıdır.
*Gözler konuşmacıyı takip etmeli, not alınmalıdır.
*Dinleyici, rahat olduğunu konuşmacıya hissettirmelidir.
DİNLEMENİN VERİMLİLİĞİ NASIL ARTIRILABİLİR?
*İyi bir dinleyici olmak aileden alınan eğitim ve alışkanlıkla başlar.
*Küçük yaşlardan başlayarak öykü ve masal türü okuma metinlerini dinleyen ya da kendisine değer verilip konuşması dinlenen çocuk, ileri yaşlarda iyi bir dinleyici olacaktır.
*Yapılan araştırmalar dinleme yeteneğinin geliştirilebileceğini göstermektedir.
*Dinleme bir tür dikkatin belli bir alanda yoğunlaşması demektir.
*Okullarda bu yoğunluk süresi alt sınıflardan üst sınıflara gidildikçe artmaktadır.
*İlköğretimin birinci devresinde 10-15 dakika olan kesintisiz dinleme süresi, üst sınıflara gidildikçe 40-50 dakikaya kadar yükselmektedir.
*Bu süre, birtakım çalışmalarla artırılabilir.
*Söz konusu çalışmalar, sınıfta karşılıklı konuşmalar yapmak, açık oturumlar, tartışmalar düzenlemek ya da konferans dinlettirmek; ilgi çekici şiir, öykü, oyun, rapor, mektup vb. okutmak, dinlemeyi geliştiren başlıca etkinlikler olarak sıralanabilir.
*Dinlemede dikkatin önemi büyüktür.
*Dinleyicinin anlatılan konu üzerinde yoğunlaşması gerekir.
*Dinleme sırasında konuyla doğrudan ilgili olan ana düşünceye dikkat çekilmesi de önemlidir.
*Bunun yapılabilmesi için, öncelikle, konu iyi anlaşılmalı, ana ve yardımcı düşünceler belirlenmelidir.
