DİREKTÖR ALİ BEY HAYATI, EDEBİ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ
SANATÇILAR > SANATÇILAR
DİREKTÖR ALİ BEY: (1844 - 1899)
*Tanzimat Edebiyatı Birinci Dönem sanatçısı, müfettiş, tiyatro yazarı, mizahçı, seyyah.
*Düyûn-ı Umûmiye İdaresi’nin direktörlüğünü yaptığı için "Direktör" lâkabıyla anılır.
*İstanbul'da doğmuştur; asıl adı Mehmed Âlî'dir.
*Küçük yaşta Fransızca öğrenmiştir.
*Eğitiminden sonra müfettiş olarak değişik vilayetlerde gezmiştir.
*1899'da İstanbul'da ölmüş, Anadoluhisarı'nda defnedilmiştir.
*Başta tiyatro olmak üzere mizah ve seyahat edebiyatı alanlarında eser vermiştir.
*Tanzimat'tan sonraki Türk tiyatrosunun kuruluşunda büyük emeği geçen yazarlardandır.
*İlk mizah dergisi sayılan Diyojen'de yayımlanan yazıları, Türk mizah edebiyatının o devirdeki en güzel örnekleri kabul edilmektedir.
*Burada zaman zaman da devrin sosyal ve siyasî hayatını karikatürize etmiştir.
*Devrin önde gelen yazar ve tiyatrocularıyla birlikte Türk tiyatrosunun gelişmesine yardımcı olmuştur.
*Sahneye çıkan gayrimüslimlerin dillerindeki telâffuz bozukluklarının düzeltilmesi için fonetik ve diksiyon dersleri vermiştir.
*Âlî Bey'in telif ve tercüme tiyatro eserleri, komedi tiyatrosu türündedir.
*Tiyatro dili bakımından, özellikle halk söyleyişlerine yaklaşmış, halkın günlük konuşmalarından ve Türk dilini renklendiren pekçok klişe ve deyimden de yararlanmıştır.
*Tanzimat Tiyatrosu'nda, halk kaynaklarımızdan yararlanan ilk oyun yazarlarımız arasındadır.
*Âlî Bey'in, devrinde asıl şöhretini sağlayan yanı mizah yazarlığıdır.
*Diyojen, Çıngıraklı Tatar ve Hayal dergilerinde çoğu imzasız olarak yayımlanan mizahî yazılarında, siyasî mizah yanında sosyal mizaha yer vermiş; insanlığın ve toplum düzeninin genel mânâda kusur ve aksaklıklarını eleştirmiştir.
*İlk mizahî sözlük olan Lehçetü’l Hakayık’ı yazmıştır.
*Sanatçının 1871′de yazdığı “Seyahat Jurnali” adlı eseri edebiyatımızdaki batılı anlamda ilk günlük örneğidir.
*Şiirleri de vardır.
*Âlî Bey, Tanzimat sonrası Türk edebiyatının iddiasız, fakat önemli şahsiyetlerinden biridir.
DİREKTÖR ALİ BEY’İN ESERLERİ:
Tiyatro: Ayyar Hamza, Tosun Ağa, Kokana Yatıyor yahut Madam Uykuda, Misafir-i İstiskal (Hoşlanılmayan Misafir), Geveze Berber, Gavo Minar ve Şürekâsı, Letafet
Roman: Evlenmek İster Bir Adam (çeviri)
Gezi-Günlük: Seyahat Jurnali
Mizah: Lehçetü’l Hakayık (ilk mizah sözlüğü), Seyyareler (Gezegenler)
----------------------------------------------------------------------------------------
Ayyar Hamza: Moliere'in Les Fourberies de Scapin adlı eserinden adapte.
Tosun Ağa: Moliere'in ‘Georges Dandini’ adlı eserinden adapte; üç perdelik komedi; 1870'te Güllü Agop Tiyatrosu'nda Memiş Ağa adıyla oynandı.
Misafiri İstiskal: Tek perdelik komedi.
Kokona Yatıyor Yahut Madam Uykuda: Tek perdelik komedi.
Geveze Berber: İki perdelik komedi.
Gavo Minar ve Şürekâsı: Edmont Gondinet'den tercüme üç perdelik komedi.
Letafet: Üç perdelik operakomik.
Evlenmek İster Bir Adam: Paul de Kock'dan tercüme roman.
Seyahat Jurnali: Yolculuk gözlemleri, Hindistan gezisine ait notlar.
Lehçet ül-Hakayık: İlk Türkçe özdeyiş örneklerini içeren mizahî sözlük.
Seyyâreler: Mitolojik muhtevalı mizahî hikâye.
