ENDERÛNLU FÂZIL HAYATI, EDEBİ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ
SANATÇILAR > SANATÇILAR
ENDERÛNLU FÂZIL (18. YÜZYIL)
*Divan edebiyatı şairi.
*Enderûn mektebinde yetiştiği için "Enderûnlu" lâkabını almıştır.
*Akkâ’da doğdu. Asıl adı Hüseyin'dir. Akkâ muhafızı Zâhir Ömer’in torunudur.
*Babası öldürülünce Fazıl ve kardeşi Hasan, amcaları ile birlikte İstanbul’a getirildi.
*Hükümdarın fermanı ile kendisi ve kardeşi 1775’te Enderun’a alındı.
*Sefahate düşkünlüğü ve aşk maceraları dolayısıyla saraydan çıkarıldı.
*İstanbul sokaklarında on iki yıl serseri bir hayat sürdü.
*Daha sonra devlet büyüklerine yazdığı övgü dolu kasidelerle memurluk talep etti.
*Anadolu ve Rumeli'de memuriyetlerde bulundu.
*Hicivlerinden rahatsız olanlarca şikâyet edildi ve 1799’da Rodos’a sürüldü.
*Rodos’ta iken gözlerini kaybetti.
*Ölmeden bir-iki yıl önce gözlerinin açıldığı belirtilmektedir. 1810'da ölmüştür.
*Osmanlı döneminde toplatılan ilk kitap olan Zenanname'yi (Kadınlar Kitabı) yazan şairdir.
*Mesnevi tarzında yazdığı manzum hikâyelerle tanınmıştır.
*Mahallileşme ve halka yaklaşma akımının önemli temsilcilerinden sayılır.
*Fazıl, klasik şiirin temel zemininden ayrılmamaya özen gösterir.
*Onun şiirinde küçük yaşta girdiği Enderun'un izleri belirgindir.
*Hayat hikâyesinin de özeti sayılabilecek dağınıklık ve lakayıtlık, çoğu zaman onu basitliğe sevk ederek, hem kafiye ve redif seçiminde hem de benzetme ve ifadelerde şiirine nitelik kaybettirir.
*Fazıl, İstanbul manzaralarını, sosyal olayları ve gerçek sevgili tipine ait güzellik unsurlarını kendine has bir yaklaşımla anlatır.
*Fazıl Divanı'nda, özellikle kasideler bölümünde izleri sürülebilen belirgin bir gerçekçi yaklaşım hâkimdir.
*Şair, hayatının büyük bölümünü sürgün ve affedilme arasında geçirdiği için divanında döneminin yöneticilerine yazılmış doksan kadar kaside vardır.
*Bu kasideler, şairin hayatına ve piskolojisine dair önemli veriler içerir.
*Divanında başta tarih ve coğrafya olmak üzere çeşitli ilimlerden devşirdiği kavramlarla örülmüş şiirler vardır.
*Özellikle geleneğin aksine feleği övdüğü bir kasidesi, Yahudilik ve Hristiyanlıkla ilgili kavramların sıklıkla geçtiği bazı şiirleri ve doğrudan bir sevgili adına (Çiçek, Âfet, Anton vb.) söylenmiş şarkıları, onu Nedim çizgisinden ayırır.
ENDERÛNLU FÂZIL’IN ESERLERİ:
Divan, Defter-i Aşk, Hubanname, Zenanname, Çenginame
Divan:
*Dini şiirler, devrin büyüklerine övgüler ve yine delikanlılar için yazılmış gazellerle doludur.
*Fâzıl bu şiirlerle kendisine özgü bir tarz yaratır, o güne kadar söylemeye cesaret edemediği bazı ifadeleri açıkça kullanır.
Defter-i Aşk:
*Aruzun "fe'ilâtün fe'ilâtün fe'ilün" kalıbıyla yazılan bu eser, şairin aşk maceralarını anlattığı 438 beyitten oluşan bir mesnevidir.
*Eserine güzellik (hüsn) ile aşk arasındaki ilişkinin öznesi konumundaki âşığın tanımıyla başlayan Fazıl, Allah'ın sıfatlarına ve Hz. Muhammed'e göndermelerde bulunarak güzellikle aşk ilişkisini temellendirir.
*Geleneğe uygun bir giriş yapar. Yine geleneğe uyarak III. Selim'i över. Ardından "dinle ey." nidasıyla seslendiği muhayyel ve muhtemel muhatabına başından geçen dört aşk hikâyesi anlatır.
Hubanname: (Güzel Oğlanlar Kitabı)
*Şehrengiz geleneğine eklemlenebilecek bu eser, aruzun "fe'ilâtün fe'ilâtün fe'ilün" kalıbıyla yazılmış 796 beyitten oluşan bir mesnevidir.
*Bu mesnevi, sevgilinin "Hangi memlekette güzel çoktur?" sorusuna cevap olmak üzere yazılmış ve Reisülküttab Ebubekir Ratip Efendi'ye ithaf edilmiştir.
*Eserin giriş kısmında güzellik konusu ele alınmış, ardından dönemine göre yeni sayılabilecek çeşitli coğrafi bilgiler verilmiştir.
*Hindistan'dan Yeni Dünya (=Amerika)'ya kadar birçok ülkenin erkek güzelleri tasvir edilmiştir.
*Bir şehrin güzellerini anlatan şehrengizlerden farklı olarak birçok ülkenin güzellerini konu edinmiştir.
Zenanname: (Kadınlar Kitabı)
*Fazıl bu eserini Hubanname için teşekkür eden sevgilisinin isteği üzerine yazdığını söyler.
*Aruzun fe'ilâtün fe'ilâtün fe'ilün kalıbıyla yazılan eser, 1101 beyitli bir mesnevidir.
*Şair, eserin giriş kısmında klâsik şiir adabına göre kadın güzelliğinden söz etmenin abes olduğunu kaydettikten sonra, çeşitli milletlere ait kadınlardan bahsetmiştir.
*Enderunlu Fazıl ise, eserinde Anadolulu kadın güzellerin dışında çeşitli milletlere mensup kadın güzelleri de betimlemiştir.
*Eser bu yönüyle orijinal ve dikkat çekicidir.
*Fazıl hem coğrafyaya bağlı maddi kültür unsurlarını şaşırtıcı bir biçimde işlemesiyle hem de Hubanname ve Zenanname'de resme yaklaşan tasvirleriyle yeteneğini sergilemiştir.
Çenginame:
*Rakkasname olarak da bilinir.
*Farklı milletlerden kırk iki erkek köçeğin tasvir edildiği eser, murabba biçimiyle yazılmıştır.
