İNCE EDEBİYAT BİLGİLERİ
PRATİK EDEBİYAT
İNCE EDEBİYAT BİLGİLERİ:
*Egzotik romanlar, coğrafya ile ilişkilidir.
*Coğrafya bilimiyle ilgili kitaplarda, açıklayıcı betimleme kullanılır.
*Jean Paul Sartre / Bulantı, Albert Camus / Düşüş >>> Felsefe Biliminden faydalanmıştır.
*İlk bilimsel edebiyat tarihi çalışmalarını Fuat Köprülü yapmıştır.
*Bizde ilk edebiyat tarihi denemesini Ziya Paşa, 1874’te, “Mukaddime-i Harabat” ile yapmıştır.
*Edebiyat tarihi alanındaki ilk eserimiz, Abdulhalim Memduh’un yazdığı “Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye”dir.
-----------------------------------------
ŞİİR:
*Bir şiirde ahenk, ses akışı, söyleyiş, ritim, ölçü ve her türlü ses benzerliğiyle sağlanır.
*Şiirde ahengi sağlayan ögeler: Vurgu, Tonlama, Aliterasyon, Asonans, Ölçü, Uyak, Redif, İç Uyak
*Şiirde ritim, vezin ve kafiye ile sağlanır.
*Aruz ölçüsü ilk defa Arap edebiyatında kullanılmıştır.
*Tevfik Fikret serbest müstezadı geliştirerek şiiri düzyazıya yaklaştırmıştır.
*Ahmet Haşim, dizeyi kırarak serbest söyleyişe ulaşmak istemiş ama bu denemeleri aruz kalıplarıyla oynayarak gerçekleştirmiştir.
*Serbest ölçü ile şiir yazma geleneği ilk defa Türk edebiyatında Milli edebiyat döneminde görülür.
(Başlangıçta Milli Edebiyat akımı etkisinde heceyle şiirler yazan Nazım Hikmet, daha sonra Türk şiirini kökten değiştirmiş ve ölçüyü şiirinden atmıştır.)
*Homeros > Epik şair / Sappho > Lirik şair / Theokritos > Pastoral şair
-----------------------------------------
METİN TÜRLERİ:
*Dünyada ilk mektup örneği Mısır/Hattuşaş’ta yazılmıştır.
*Mülakatta birebir aktarma vardır. Röportajda kişisel görüş katılabilir.
*Demdeme > Muallim Naci / Zemzeme > Recaizade Mahmut Ekrem
*Olay örgüsü > İç içe olaylar (roman) / Olay zinciri > Kronolojik olaylar (biyografi)
*Masalın bölümleri > Döşeme / Olay / Dilek
*Her masal mutlu sonla biter.
*Efsane > inandırma ve kutsallık var. Sıradan dil.
*Destan > inandırma kaygısı gütmez ve kutsallık yok. Edebi dil.
*Namık Kemal > hikâye yazmamıştır.
*Nurullah Ataç, Cenap Şehabettin > anı türünde eserleri yoktur.
*Halit Ziya > deneme yazmamıştır.
*Roman > İspanya’da ortaya çıkmıştır. (Cervantes)
*Halk hikâyeleri > çok fazla olmasa da olağanüstü olay ve kişiler bulunur.
*Halk hikâyesinin bölümleri > Döşeme – Olay - Dua
*Türk destan kahramanları > Satuk Buğra, Manas, Oğuz, Şu, Deli Dumul
*Köroğlu Destanı > günümüz Türk kültür coğrafyasında geçmektedir.
-----------------------------------------
TİYATRO:
*Trajedi > Abdülhak Hamid Tarhan / Komedi > Şinasi / Dram > Namık Kemal
*Trajedi-Komedi > Aralıksız 5 bölüm (Diyalog ve Koro)
*Dram > Diyalog ve Koro zorunluluğu yoktur.
*Dram > ilkelerini Victor Hugo (Cromwell) belirlemiştir.
*Dram > perde sayısı sınırlı değildir.
*Dram > Nazım veya nesir şeklinde yazılabilir.
*Epik tiyatro > Berthold Brect / Haldun Taner (Keşanlı Ali Destanı)
*Absürt tiyatro > Samuel Becket / Güngör Dilmen (Canlı Maymun Lokantası)
*Karagöz benzeri oyunlar > ilk defa Çin’de ortaya çıkmıştır.
*Meddah > sonunda kıssadan hisse bölümü yer alır.
*Göstermelik > Karagözde sahneye asılan sabit süslemeler.
*Tablo > tiyatroda perdeden daha küçük bölümler.
*İlk tiyatrolarımızda > Yunan etkisi yoktur.
-----------------------------------------
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI:
*Koşuk <> Koşma <> Gazel
*Sagu <> Ağıt <> Mersiye
*Sav > şiir gibi mısralardan oluşabilir.
*Sav > nazım biçimi değildir.
*Eski Türklerde şair > oyun, ozan, baksı, şaman, kam
*İlk yazar > Yolluğ Tigin
*Bilinen ilk Türk şair > Aprın Çor Tigin
*Bilinen ilk lirik şiirimiz > Sevgili / Aprın Çor Tigin
*Göktürk yazıtları > sadece düzyazı
*Göktürk alfabesinde > harfler bitişik yazılmaz.
*Uygur yazısının temelinde > Soğd alfabesi vardır.
*Uygur metinleri > Soğd alfabesi ile yazılmıştır.
*İslamiyet öncesi döneme ait Türk destanları > manzum (şiir) şekilde yazılmıştır.
*İslamiyet öncesi döneme ait Türk destanları > yazılı tam metinleri elde değildir.
*13.yüzyılda Cüveyni, “Tarih-i Cihangüşa” adlı eserinde Orhun Abideleri’nden bahsetmiştir.
*Orhun Abideleri’ni ilk kez 1889 yılında Rus tarihçi Yardintsev bulmuştur.
*Uygur metinleri > bir kısmı kâğıt üzerine yazılı metinler.
*İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatında > yazılı eserler vardır.
*İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatında > destan için gerekli olan üç aşamayı tamamlayan yoktur.
-----------------------------------------
GEÇİŞ DÖNEMİ VE İLK ÜRÜNLER:
*Divanü Lügâti’t-Türk > Arap alfabesi ile yazılmıştır.
*Atabetül Hakayık > beyitler gazel tarzındadır.
*Kutadgu Bilig > Karahanlı Dönemi’ne aittir.
*Divan-ı Hikmet > koşma tipinde kafiyelenmiştir.
*Danişmentname > uzun süre tarih kitabı olarak kabul edilmiş.
-----------------------------------------
HALK EDEBİYATI:
*Nazım Biçimi > Şekil / Nazım Türü > Konu-İçerik
*Halk Edebiyatı > Kulak İçin Kafiye / Divan Edebiyatı > Göz İçin Kafiye
*Tapşırma > Takma ad
*15. Yy.dan itibaren: şaman, baksı, ozan yerine > âşık / kopuz yerine > saz
*Meydan Şairi > Eğitim almamış ve divan edebiyatından etkilenmemiş.
*Kalem Şairi > Eğitim almış ve divan edebiyatından etkilenmiş.
*Kol > Bir ustanın peşinden gidenler.
*Varsağıyı ilk kullanan > Karacaoğlan
*Şairname yazan ilk şair > Âşık Ömer
*Atasözü > Deme, Mesel, Darbı Mesel, Sav
*Türkü > 15. yüzyılda ortaya çıkmış, Ali Şir Nevai ‘Mizanül Evzan’da bahsetmiştir.
*Destan > Eski destanlar ile âşık edebiyatı nazım şekli olan destanı karıştırma.
*Destan > Biçim olarak koşmaya benzer.
*Destanda > “yalnız savaş ve kahramanlık işlenir” DENEMEZ.
*Ninni > genelde hecenin kısa kalıpları kullanılır.
*Halk edebiyatında > mensur (nesir tarzında) eserler de verilmiştir.
*Kerem ile Aslı, Tahir ile Zühre, Emrah ile Selvihan > Halk edebiyatı
*Leyla ile Mecnun > Divan edebiyatı
*Koşma > yapısına göre, “düz, ayaklı, musammat, yedekli, zincirleme, müracaa, cinaslı” gibi adlar alır.
*Koşma > ezgisine göre, “Acem, Kerem, Ankara, Bülbül, Topal, Kesik Kerem, Sümmani” gibi adlar alır.
*Fıkra > halk edebiyatı nesir türlerindendir.
*Kıt’a > tekke edebiyatı ürünü değildir.
*İlahi > Nefes (Bektaşi) / Ayin (Mevlevi) / Deme-Deyiş (Alevi) / Durak (Halveti) / Tapuğ (Gülşeni) / Cumhur (genel)
*Saltukname’de > Nasretin Hoca hikâyesi yer alır. (Ebul Hayr Rumi’nin eseri)
-----------------------------------------
HALK EDEBİYATI SANATÇILARI:
*Seyyid Nesimi > divan edebiyatı şairidir.
*Âşık Ömer > Saz şairleri arasında en çok şiir bırakanlardandır.
*Ercişli Emrah > şair ve aynı zamanda bir halk hikâyesi kahramanıdır.
-----------------------------------------
DİVAN EDEBİYATI:
*Bülbül > Âşık / Gül > Maşuk / Diken > Rakip (Ağyar)
*Divan edebiyatında daha çok soyut konulara yer verilir.
*Gazel >>> Arap > İran > Türk (Lirik / Aşk / Şarap)
*Kaside >>> Arap > İran > Türk (Övgü / Yergi)
*Mesnevi >>> İran > Türk (Olay örgüsü)
*Kıt’a >>> Arap > Türk
*Rübai >>> İran > Türk
*Murabba >>> İran > Türk
*Şarkı > 2 ve 4. dizeler nakarattır. Tekrar eder. aAaA/bbbA/cccA
*Tuyuğ > Aruzun tek kalıbıyla yazılır.
*Klâsik bir divan > nazım şekillerinin en küçüğü olan mısralar ile son bulur.
*Tegazzül > kasidenin bir bölümüdür.
*Mahlas > gazelde mahlashanede, kasidede taç beyitte
*Tuyuğ > rubainin değil, maninin etkisiyle ortaya çıkmıştır.
*Muhammes > nazım birimi beyit değildir.
*Fahriye > kendini övme / Methiye > başkasını övme
*Menakıbname > kahramanların savaşlarını değil, din büyüklerinin olağanüstülüklerini anlatır.
-----------------------------------------
DİVAN EDEBİYATI SANATÇILARI:
*Gazel geleneğini başlatan > Hoca Dehhani
*İlk defa din dışı konular > Hoca Dehhani
*Kâtip Çelebi > sade dili tercih etmiş.
*Fuzuli > gazel şairidir, dönemine göre yalın bir dili var.
*Baki > gazel şairidir. Nazım olarak sadece divanı vardır. Mesnevisi yoktur. Nesirleri var.
*Nedim > şarkı ve gazel şairidir. Nazım olarak sadece divanı vardır.
*Nedim > hece ile yazılmış bir türküsü vardır.
*Şeyh Galip > mesnevi şairidir. Kendine özgü bir şiir dili var.
*Mevlana > Türkçe divanı yoktur. Bütün eserleri Farsça.
*Erzurumlu Darir > Kıssa-ı Yusuf
*Hayali Bey > Kanuni’nin ordusuna eşlik etmiştir.
*Nedim, Baki, Nefi, Hayali > mesnevisi yok.
*Taşlıcalı Yahya > hamse sahibidir.
*Ahmet Paşa > Sultanüş Şuara / Nazireci
*Azmizade Haleti > rübaide üstat
*Âşık Paşa > İlk “Türkçe”ci şair
*Fuzuli > Beng ü Bade’yi Bağdat’ı fetheden Şah İsmail’e sunmuştur.
-----------------------------------------
TANZİMAT EDEBİYATI:
*Tanzimat 2. Dönemde > şiirin konusu genişletilmiştir.
*Tanzimat 2. Dönemde > romanda realizm etkisi görülür.
*Serbest müstezad > servetifünun edebiyatında kullanılmaya başlamıştır.
*Tanzimat sanatçıları > batıdan alınan yeni türlerde eser vermiştir. (Roman, eleştiri, makale vs.)
-----------------------------------------
TANZİMAT EDEBİYATI SANATÇILARI:
*Şinasi > hak, kanun, adalet gibi kavramları kullanarak şiirin konusunu genişletmiştir. Klasisizm.
*Namık Kemal > vatan, hürriyet kavramları üzerinde yoğunlaşmış.
*Divan şiiri bitiren kişi > Abdülhak Hamit Tarhan
*Abdülhak Hamid Tarhan > hece ile de yazmıştır. Gazetecilikten yetişmemiştir.
*Araba Sevdası > dili ağırdır.
*Nabizade Nazım > tiyatro eseri yoktur.
*Ziya Paşa > tiyatro eseri yoktur.
*Samipaşazade Sezai > kısa hikâyede öncü / Nabizade Nazım > uzun hikâyede öncü
*İntibah romanı > ilk adı Son Pişmanlık’tır.
*Namık Kemal ve Ziya Paşa > hikâye yazmamışlardır.
*Namık Kemal > tiyatro ile ilgili görüşlerini Celaleddin Harzemşah adlı eserinin önsözünde (Mukaddime-i Celal) açıklamıştır.
*Tercüman-ı Şark > Şemsettin Sami’nin çıkarmış olduğu gazete.
*Gedikpaşa Tiyatrosu > Ahmet Mithat’ın “Çengi” ve “Çerkes Özdenleri” adlı oyunları nedeniyle padişah tarafından yıktırılmıştır.
*Sadullah Paşa > Pozitivizm
*Şemsettin Sami > Kutadgu Bilig ve Orhun Abideleri ile ilgili çalışma yapmıştır.
*Vatan yahut Silistre > Namık Kemal hayatta iken oynanan tek oyunu.
-----------------------------------------
SERVET-İ FÜNUN EDEBİYATI:
*Serbest müstezat > dizelerde ölçü, uyak var; uzunluk serbest.
*Serbest müstezat > hem aruz hem hecenin çeşitli kalıpları kullanılabilir.
*Mensur şiir > Fransa’da doğmuştur. Oradan almışız.
*Servet-i Fünun’da > klasik cümle yapısı bozularak devrik ve eksiltili cümleler kurulmuştur.
*Servet-i Fünun’da > divan nazım şekilleri neredeyse terk edilmiştir.
-----------------------------------------
SERVETİFÜNUN EDEBİYATI SANATÇILARI:
SERVET-İ FÜNUN EDEBİYATI DIŞINDA KALAN SANATÇILAR:
*Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin > Önce Muallim Naci’nin, sonra Recaizade’nin etkisi var.
*Cenap Şahabettin ve Mehmet Akif > hece ölçüsünü hiç kullanmamıştır.
*Hüseyin Cahit Yalçın > şair değildir.
*Süleyman Nazif > Namık Kemal ekolüyle şiire başlamıştır.
*Halit Ziya > hikâyelerinde halka ve köye yönelmiştir.
*Cenap Şahabettin > gazetecilik alanında çalışması yoktur.
-----------------------------------------
FECR-İ ATİ EDEBİYATI:
*Fecr-i Ati’de > doğa tasvirleri gerçeklikten uzak ve sübjektiftir.
*Ahmet Haşim > “Şiir duyulmak, nesir anlaşılmak için yazılır.”
*Ahmet Haşim > bütün şiirlerini aruzla yazmıştır.
-----------------------------------------
MİLLİ EDEBİYAT VE BEŞ HECECİLER:
*Milli edebiyatta > şiirler hece vezniyle yazılmıştır.
-----------------------------------------
MİLLİ EDEBİYAT DÖNEMİ SANATÇILARI
MİLLİ EDEBİYAT DÖNEMİ – BAĞIMSIZ SANATÇILAR:
*Mehmet Akif > tüm şiirlerini aruzla yazmıştır.
*Esersiz şair > Yahya Kemal
*Reşat Nuri > Fecri Ati’ye dâhil olmamıştır.
-----------------------------------------
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI SANATÇILARI:
*Nurullah Ataç > anı türünde eseri yoktur.
*Necip Fazıl > birkaç aruz denemesi dışında tüm şiirlerini hece ile yazmıştır.
