TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ROMAN
SINIFLAR > LİSE 2 > LİSE-2 / 5. ÜNİTE: ROMAN
TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ROMAN:
*Osmanlı Devleti’ndeki kültürel ve siyasî hareketler sonucu doğan Tanzimat edebiyatı, yeni türleri de beraberinde getirmiştir.
*Bu türler arasında “hikâye” ve “roman” öne çıkmıştır.
*Tanzimat sanatçıları, özellikle Batı’ya yaptıkları ziyaretlerde tanıştıkları roman ve hikâye türüne ait örnekleri, Tanzimat edebiyatının oluşmaya başladığı dönemlerde Türk okuruna tanıtmak için batılı romancılardan çeviride bulunmuşlardır.
*Bu dönemde hikâye ve roman kavramları, kimi zaman birbirinin yerine, kimi zaman da tek tür için birlikte kullanılır.
*Tahkiye sözcüğünün de etkisiyle ilk dönemlerde hikâye ve roman türlerinin ikisi için de genellikle “hikâye” sözcüğünün kullanıldığı görülür.
*Roman, Türk edebiyatında Tanzimat’la görülmeye başlanan bir tür olsa da yapı unsurları yönüyle yüzyıllardır aşinası olduğumuz edebî ürünlerin bir türevi niteliğini taşır.
*Türk edebiyatında roman, başlı başına bir tür olarak 1860'tan sonra başlar.
*Türk okurunun romanla tanışması, Sultan Abdülaziz döneminde sadrazamlık yapmış olan Yusuf Kamil Paşa’nın Fransız sanatçı Fenelon’un Telemak adlı eserinin çevirisi “Tercüme-i Telemak”ı yayımlamasıyla olmuştur.
*Daha sonra bu çeviriyi Victor Hugo’nun ünlü romanı “Sefiller” izler.
*Gazete sayesinde halka ulaştırılan bu çeviri romanlar daha sonra yazılacak olan Türk romanlarına da zemin hazırlamıştır.
*Fransız romanlarından çevrilen örneklerin ardından Ahmet Mithat, Namık Kemal, Şemsettin Sami gibi yazarlar roman yazmaya başlamışlardır.
*Türkçede roman niteliğini taşıyan yerli ilk roman Şemsettin Sami'nin Taaşşuk-u Talat ve Fıtnat adlı eseridir.
*Bu eseri, edebiyatımızdaki ilk edebî roman olan Namık Kemal’in İntibah romanı takip eder.
*Batıdan gelen roman, Tanzimat döneminde iki yoldan gelişmiştir.
1-Ahmet Mithat'ın, Batılı hikâye ve romanla Türk halk hikâyelerini uzlaştırmaya çalıştığı yol.
2-Namık Kemal'in Batılı hikâye ve roman tekniğini uygulamaya çalıştığı yol.
*Tanzimat edebiyatının diğer romancıları Ahmet Mithat'ın değil, Namık Kemal'in yolunu seçmişlerdir.
*Tanzimat romancıları, hem kendilerinin hem de Türk okuyucusunun asırlardan beri romantizme olan büyük yakınlığından dolayı romantizmi izlemeyi tercih etmişlerdir.
*Tanzimat edebiyatında Ahmet Mithat popüler romanın, Namık Kemal edebî (sanatkârane) romanın öncüsü olarak ortaya çıkmıştır.
*Bu iki romancı, roman kurgusunda, tekniğinde, dil ve üslûpta ayrılarak iki ayrı damar oluşturmuşlardır.
TANZİMAT DÖNEMİ ROMAN ÖZELLİKLERİ:
*Tanzimat edebiyatı romanlarında sosyal sorunlar (Doğu-Batı çatışması ile bundan doğan yıkımlar, yanlış batılılaşma, aile, kadın-erkek ilişkileri, görücü usulüyle yapılan evlilikler, çocukların yanlış yetiştirilmesi, tutsaklık) ve tarihteki başarılar öne çıkan konulardır.
*Tanzimat edebiyatı romanları teknik olarak zayıftır.
*Yazarlar romanın akışına müdahale eder, romanı genellikle bir öğütle bitirirler.
*Kişiler, taraf tutularak anlatılır.
*Betimlemeler temel işlevinden uzaktır. Eseri süslemek amacıyla yapılmışlardır.
*Kişiler derinliği olmayan, tek boyutlu ve yüzeysel bir görünüm içindedir.
*Psikolojik tahliller oldukça yüzeysel kalır.
*İyiler çok iyi, kötüler çok kötüdür, iyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.
*Toplumu eğitme amacı öne çıkar; toplumcu-uyarıcı-ders verici niteliktedirler.
*Romanlar; halkı taassuptan kurtarmak, batıl itikatlardan sıyırmak, yanlış adet ve törelerden kurtarmak; halka tarih bilinci aşılamak; vatan sevgisini işlemek maksadıyla yazılmıştır.
*Romanlarda tıpkı toplumda olduğu gibi eski ve yeni kurumlar, eski ve yeni âdetler bir arada bulunur.
*Roman türünün ilk örnekleri romantizm akımının özelliklerini taşır.
*Genel olarak, duygusal, acıklı konular üzerine kurulmuştur.
*İkinci dönemle birlikte realist ve natüralist romanlar yazılmıştır.
*Divan edebiyatına göre sade bir dil kullanılmıştır. Ama bu tam bir sade dil değildir.
*1. kuşak tanzimatçılar ikinci kuşağa nazaran daha sade bir dille yazmış, 2. kuşak sanatçılar ise sanatı sanat için düşündüklerinden daha süslü bir dil kullanmışlardır.
*Romanlarda ilahi bakış açısı kullanılmıştır.
TANZİMAT ROMANININ UNSURLARI:
Kişi:
*Tanzimat romanlarının birinci dönem sanatçıları tarafından yazılanlarında idealize edilmiş kişiler yer alır.
Cezmi, Felatun Bey, Rakım Efendi…
*İkinci dönem sanatçılarının eserlerinde ise gerçekçi kişiler vardır:
Dilber, Karabibik, Bihruz Bey…
*Tanzimat sanatçıları, her kesimden kişiyi kendi sosyal ve ekonomik konumlarına uygun olarak konuşturmuşlardır.
Olay:
*Tanzimat romanında anlatılan olayların ya gerçek ya da gerçeğe benzer olması gerektiği düşünülür.
*Tanzimat romanlarında olayların merkezinde, aşk ve entrikalar vardır.
*Tanzimat sanatçıları romanları sürükleyici hâle getirmek için aşkı ve entrikayı olayların gelişmesinde tesadüflere çok yer vererek başarılı bir şekilde kullanmıştır.
Zaman:
*Tanzimat romanlarında zaman, (Cezmi dışında) sanatçıların yaşadığı zaman, genellikle Osmanlı toplumunun Batı ile tanışmaya başladığı dönemdir.
*Bazı romanlarda Batıya dönük kişilerin yaşamı ve zamanı; bazı romanlarda ise Osmanlı'nın içe kapanık dönemi yansıtılır.
*Genel olarak zaman, Osmanlı toplumunun Batı medeniyeti ile tanışmaya başladığı zamandır.
Mekân:
*Tanzimat romanlarında olayların geçtiği mekân genellikle İstanbul’dur.
*İstanbul'da Çamlıca ve Beyoğlu gibi eğlence mekânları öne çıkar.
*Ahmet Mithat, olayları, hakkında bilgi vermek istediği mekânlarda geçirmiştir.
*Tanzimat romanlarında mekân, fon olarak kullanılsa da ağırlıklı olarak o dönemin sosyal yaşamını yansıtacak yerlerdir.
Tema:
*Tanzimat romanlarında şu konulara ağırlık verilmiştir:
-Araba Sevdası:
Yanlış batılılaşmanın yol açtığı komik durumlar.
-Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat:
Görmeden evlilik, erkek baskısı ve zulmüne dayalı aile şartları, kadınların esareti.
-İntibah, Araba Sevdası:
Yanlış kadınları sevmenin doğurduğu yıkımlar.
-Sergüzeşt:
Kölelik ve cariyelik.
-Karabibik:
Bir köy yaşamı.
-Zehra:
Kıskançlık ve kıskançlığın yol açtığı olumsuzluklar.
-Cezmi: Tarihi bir olay.
-Felatun Bey'le Rakım Efendi:
Batılılaşmanın hangi yoldan ve ne şekilde olması gerektiği.
Dil ve Üslûp:
*Tanzimat'ın birinci döneminde halkın anlayacağı bir dil kullanılmış, ikinci dönemde ise bu sade dilden uzaklaşılmıştır.
-Ahmet Mithat:
Olayları heyecanlı bir şekilde anlatmıştır.
-Namık Kemal:
Sıfatlara, benzetmelere, abartmalara sıkça yer verir.
-Şemsettin Sami:
Romanında yer yer dil bilgisi bozukluklarına rastlanmaktadır. Yazar, kişilerin kendi ağızlarına göre konuşturulmasında başarılıdır.
-Samipaşazâde Sezai:
Betimleme ve analizlerde Türkçeden uzaklaşmıştır. Özensiz bir üslûp görülür.
-Recaizâde Mahmut Ekrem:
Romanlarının dili sade değildir.
-Nabizade Nazım
*Farsça ve Arapça kelimelerden ve tamlamalardan uzaklaşarak, ortalama bir dil kurmuştur.
