KİP EKLERİ / HABER - DİLEK KİPLERİ
TÜRKÇE > KONULAR > FİİLLER
KİP:
1-Fiil kök ve gövdelerinin bildirdiği eylemi, zamana ve biçime bağlayan eklere “kip” denir.
2-Fiiller, zaman ve anlam özelliklerine göre türlü ekler alarak değişik biçimlerde kullanılırlar. Bu kullanılış biçimlerinin her birine “kip” denir.
3-Fiillerin zaman, şahıs veya dilek bildiren ek almış biçimlerine “kip” denir.
4-Eylemin gösterdiği kılış, durum veya oluşun, zamana bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarına “kip” adı verilir.
5-Eylemlerin, zaman, istek gereklilik, emir, şart anlamlarından birini taşıyan biçimlerine “kip” denir.
Not: Bir fiilin zaman ve anlam özelliğine göre şekillenmesi kip ekleri sayesinde olur.
---------------------
KİP EKLERİ
*Fiillere zaman ya da dilek (istek, şart, gereklilik, emir) anlamı katan eklerdir.
A) HABER (BİLDİRME) KİPLERİ:
*Fiilin zamanını bildiren kip ekleridir.
1- Görülen Geçmiş Zaman:
(-di, -dı, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)
*Bu ek, geçmişte yapılan bir işin, kişi tarafından görüldüğünü, bilindiğini ifade eder.
Kaç-tı-m , kaç-tı-n , kaç-tı
Kaç-tı-k , Kaç-tı-nız , Kaç-tı-lar
2- Öğrenilen (Duyulan, Anlatılan) Geçmiş Zaman:
(-mış, -miş, -muş, -müş)
*Bu ek, geçmişte yapılan bir işin, başkasından duyulduğunu ifade eder.
Yaz-mış-ım , yaz-mış-sın , Yaz-mış
Yaz-mış-ız , yaz-mış-sınız , yaz-mış-lar
3- Şimdiki Zaman:
(-yor, -mekte, -makta)
*Bu ekler fiilin şu anda yapıldığını, gerçekleştiğini ifade eder.
Geziyor, boyuyor, gelmekte, yağmakta
4- Gelecek Zaman:
(-ecek, -acak)
*Bu ek, fiilin gelecekte yapılacağını, gerçekleşeceğini ifade eder.
Yatacak, Çıkacak, Sevecek
5- Geniş Zaman:
(-r, -er, -ır)
*Bu ek, fiilin her zaman yapıldığını ya da yapılacağını ifade eder.
Kırar, Erir, Gözler, Görür
Not: Geniş zamanın olumsuzu “-mez, -maz” ekleriyle yapılabilir.
Burada diğerlerinden farklı olarak zaman ekinin ortadan kalktığı görülür.
Gördü / Görmedi Görür / Görmez
B) DİLEK (İSTEME) KİPLERİ:
*Fiilin zamanını bildirmeyen kip ekleridir. İsteme, şart, gereklilik veya emir anlamları içerirler.
1- İstek Kipi:
(-e, -a)
*İsteme anlamı katar.
Çıkayım, Yiyesin, Kıralım
Not: En sık kullanımı “-eyim, -ayım, -elim, -alım” dır.
2- Şart (Koşul) Kipi:
(-se, -sa)
*Şart anlamı katar.
Koşsak, Sevsen, Yaşasam
3- Gereklilik Kipi:
(-meli, -malı)
*Gerekme ve ihtimal anlamı katar.
Düşünmeliyiz, Yürümelisiniz, Olmalı
4- Emir Kipi:
(Sabit eki yok)
*Emretme anlamı katar.
*Emir kipinde fiil, şahıslara göre ek alır.
* 1. Tekil ve 1. Çoğul kişilerin emir çekimi yoktur.
1. T: - 1. Ç: -
2. T: Gel 2. Ç: Gel-in(iz)
3. T: Gel-sin 3. Ç: Gel-sinler
---------------------
FİİLLERDE KİŞİ (ŞAHIS) VE EKLERİ:
*Fiilde bildirilen işin, oluşun ya da durumun kim tarafından yapıldığını belirten eklerdir. *Özneyi bulmamızı sağlarlar.
*Genelde kip eklerinden sonra gelirler.
1. tekil kişi (ben) Geldi-m / Geliyor-um / Gele(y)-im
2. tekil kişi (sen) Geldi-n / Geliyor-sun / Gele-sin
3. tekil kişi (o) Geldi (kişi eki yoksa 3. tekil kişi çekiminde)
1. çoğul kişi (biz) Geldi-k / Geliyor-uz / Gele-lim
2. çoğul kişi (siz) Geldi-niz / Geliyor-sunuz / Gele-siniz
3. çoğul kişi (onlar) Geldi-ler /Geliyor-lar / Gele-ler
---------------------
BASİT ZAMANLI FİİLLER:
(Basit Çekimli Fiiller)
*Tek bir kip eki alan fiillerdir.
Fiil + Kip Eki + Şahıs Eki
Sür+dü+m à Görülen Geçmiş Zaman
Bak+mış+sın à Öğrenilen Geçmiş Zaman