NESNESİNE GÖRE FİİL ÇATILARI
TÜRKÇE > KONULAR > FİİL ÇATISI > NESNESİNE GÖRE FİLLER
NESNEYE GÖRE FİİLLER:
1-Geçişli Fiiller:
*Nesne alabilen fiillere “geçişli fiiller” denir.
O adamı daha önce hiç görmemiştim. (Nesne alabildiği için fiil “geçişli”.)
Kitabı heyecanla okuyordu. (Nesne alabildiği için fiil “geçişli”.)
Doğum gününde ona kitap aldım. (Nesne alabildiği için fiil “geçişli”.)
Suyu bir dişte içti. (Nesne alabildiği için fiil “geçişli”.)
Not: Bir fiili geçişli sayabilmek için, nesnenin mutlaka cümlede bulunması gerekmez. Cümleye aklımızdan bir nesne getirebiliyorsak, o fiil geçişlidir.
Dört kişi zor taşıdık.
Özne………Z.t…..Y.
(Cümlede görünürde bir nesne yok.
Fakat “neyi taşıdık?” sorusuna aklımızdan cevap bulabildiğimiz için, fiil “geçişli”dir.)
(Yükü) dört kişi zor taşıdık.
Not: Bazı fiiller kullanıldığı cümleye göre geçişli veya geçişsiz olabilirler.
Film iki saat sürdü. (Geçişsiz) (Neyi sürdü? Cevap yok.)
Tarlayı iki saatte sürdü. (Geçişli) (Neyi sürdü? Cevap: Tarlayı)
2-Geçişsiz Fiiller:
*Nesne alamayan fiillere “geçişsiz fiiller” denir.
O da bizimle geldi. (Neyi geldi? Kimi geldi? Cevap: Yok)
Otobüs az ileride durdu. (Neyi durdu? Kimi durdu? Cevap: Yok)
Saatlerdir kuşlar gibi uçuyoruz.
Anlattığı fıkraya tüm sınıf güldü.
Bebek mışıl mışıl uyuyor.
Dışarıda lapa lapa kar yağıyor.
3-Oldurgan Fiiller:
*Geçişsiz haldeyken “-r, -t, -tır” eklerini kullanarak geçişli hale getirdiğimiz fiillere “oldurgan fiiller” denir.
*Eylem, nesne alır hale getirilmiş olur.
Otobüs az ileride durdu.
Özne
(Neyi durdu? Cevap yok. Geçişsiz)
Otobüsü az ileride durdurdu.
Nesne
(Neyi durdurdu? -Otobüsü. Geçişli / Oldurgan)
Anlattığı fıkrayla tüm sınıfı güldürdü. (Oldurgan)
Yaptığı şaka hepimizi korkuttu. (Oldurgan)
Az önce pişirdim. (Oldurgan)
Bebeği uyutmuş. (Oldurgan)
Her sene yüzlerce fakiri doyuruyor. (Oldurgan)
Not: Ekler cümleden çıkarılsa, tüm fiiller geçişsiz hale gelir. Yani nesne alamaz.
4-Ettirgen Fiiller:
*Geçişli haldeyken “-r, -t, -tır” eklerini kullanarak geçişliliğini arttırdığımız fiillere “ettirgen fiiller” denir.
Öğretmen ikinci soruyu çözdürdü. (Ettirgen)
(“Çözdü” de geçişliydi, ek alarak geçişlilik arttırılmış.)
Bize tavşankanı çayından içirdi.
Kirlenen yerleri temizletti.
Hesabı arkadaşına ödetti.
Not: Örneklerden de anlaşılacağı gibi ettirgenlik, fiile “işi başkasına yaptırma” anlamı katmaktadır. Özne işi başkasına yaptırır.