YAPILARINA GÖRE CÜMLELER
TÜRKÇE > KONULAR > CÜMLE ÇEŞİTLERİ > YAPILARINA GÖRE CÜMLELER
YAPILARINA GÖRE CÜMLELER:
1)BASİT CÜMLE:
*Tek bir yargı bildiren, tek yükleme sahip olan ve içinde fiilimsi bulunmayan cümlelerdir.*Basit cümle deyince aklımıza kısa cümle gelmemelidir. Uzun cümleler de basit olabilir.
O uzun kış gecelerinde, yolun karşısındaki eski zaman kahvesine giderdik.
Şiir, duyguların yoğunlaşmasıdır.
İnsan, insanın aynasıdır.
Gel.
2)BİLEŞİK CÜMLE:
*Birden fazla yargı içeren cümlelerdir.Not: Bu konuya geçmeden önce “temel cümle”, “yan cümle” kavramlarının bilinmesi gerekir.
Temel Cümle:
Asıl yargının aktarıldığı cümle ya da cümle bölümleridir.
Yan Cümle:
Temel cümlenin tamamlayıcısı ya da açıklayıcısı durumunda olan cümle bölümleridir.
Yan cümle, “fiil, filimsi, şart eki, ilgi eki” ile kurulabilir.
a)Girişik Bileşik Cümle:
*Bir temel cümle ve fiilimsiyle kurulmuş yan cümlelerden oluşan bileşik cümlelerdir.
*Yan cümle, temel cümlenin öğelerinden birini niteler ya da temel cümlenin öğesi olur.
Okuldan gelen çocuk, içeri girip, koltuğa oturdu.
Yan cümle…………………..Yan cümle…..Temel Cümle
Ona ne söylediğini duyamadım.
Yan Cümle………….…Temel Cümle
Ahmet, korkarak, sınıftan içeri girdi.
Yan Cümle………………Temel Cümle
Çok bilen, çok yanılır.
Yan Cümle…..Temel C.
İstanbul’a dönüşümüzü, iki ay erteledik.
Yan C……………………………………Temel C.
Görünen köy kılavuz istemez.
Yan C……………….Temel C.
Çıkmadık candan ümit kesilmez.
Yan C……….……………..Temel C.
*Cümlede her fiilimsi bir yan cümle oluşturur. Fakat her yan cümle fiilimsi ile kurulur denemez.
b)Şartlı Bileşik Cümle:
*Yan cümlenin temel cümleye şart koştuğu bileşik cümlelerdir.
*Yan cümlede “-
Benimle gelirsen, sana da çay ısmarlarım.
Yan Cümle……………….Temel Cümle
Pahalıysa, almayalım.
Yan Cümle…..Temel C.
Düzenli olursan, seni herkes sever.
Yan Cümle…………….Temel Cümle
İtin duası kabul olsa, gökten kemik yağardı.
Yan Cümle………………………Temel Cümle
c)ki’li Bileşik Cümle (İlgi Cümlesi):
*Yan cümlenin temel cümleye “ki” eki ile bağlandığı bileşik cümlelerdir.
*Diğer bileşik cümlelerden farklı olarak, temel cümle cümlenin başında yer alabilir. Bu “ki” ekinin özelliğinden kaynaklanır.
İsterdim ki bana saygılı davransın.
Temel C………………..Yan C.
Çalış ki başarılı olasın.
T.C………….Yan C.
Yanına gidelim ki bizimle ilgilensin.
Temel C………………..Yan Cümle
d)İç İçe Bileşik Cümle:
*Bir cümlenin başka bir cümle içerisinde kullanılmasıyla oluşur.
*İç cümle temel cümlenin öğesi olabilir.
“Sinemaya gidiyorum.” dedi.
Bu sözüyle, ben bildiğimi okurum, demek istiyor.
Not: Bileşik cümle başka yollarla da türetilebilir.
Güldün mü hemen şımarır.
Senden değil yaşamaktan bıktım.
3)SIRALI CÜMLE:
*Tek başına yargı bildiren birden çok cümlenin, virgül ya da noktalı virgül ile birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelerdir.Bu tür cümleler ikiye ayrılır:
a)Bağımlı Sıralı Cümle:
*Öğelerinin biri ya da birkaçı ortak olan sıralı cümlelerdir.
Ölüsü olan bir gün, delisi olan her gün ağlar. (Yüklem ortak)
Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır. (Özne ortak)
Balıkları biz tuttuk, onlar yedi. (Nesne ortak)
Üveye etme, özünden; geline etme, kızından bulursun. (Yüklem ve Özne (sen) ortak)
b)Bağımsız Sıralı Cümle:
*Hiçbir öğesi ortak olmayan sıralı cümlelerdir.
At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şanı kalır.
İt ürür, kervan yürür.
Tavşan dağa küsmüş, dağın haberi olmamış.
Bir baba dokuz evlat besler, dokuz evlat bir babayı besleyemez.
4)BAĞLI CÜMLE:
*Birbirine bağlaçlarla bağlanan cümlelerdir.Geldi ve gitti.
Erken geldim; çünkü işim çabuk bitti.
Ver de ben yapayım.
Ne gelen var, ne giden.