SIFAT, ÖNAD
TÜRKÇE > KONULAR > SÖZCÜK TÜRLERİ
SIFAT (ÖN AD):
*Varlıkları niteleyen ya da belirten sözcüklere sıfat denir.
*Bir isimle kullanılıp isme sorulan soruya cevap verirler.
*Bir sözcüğün sıfat olabilmesi için;
a)Mutlaka bir isimden önce gelmesi ve tamlama kurması gerekir.
Mutlu yarınlar bizim olacak.
Sıfat İsim
Mavi gömleğimi daha çok seviyorum.
Sıfat İsim
Üçgen vücutlu olmak isterdim.
Sıfat İsim
Sınava kırk öğrenci katıldı.
Sıfat İsim
Bazı insanlar bencil olur.
Sıfat İsim
Hangi yürek dayanır bu acıya?
Sıfat İsim
Şu adam da gelmedi hala.
Sıfat
b)Çekim eki almaması gerekir.
Soğuklar bir süre daha devam edecekmiş. (Sıfat değildir. Çekim eki almış.)
Yeşiller giymiş üzerine. (Sıfat değildir. Çekim eki almış.)
(Bunlara daha sonra “adlaşmış sıfat” diyeceğiz.)
İstisna: İyelik eki alan sıfat bulunabilir.
Güzelim araba mahvolmuş.
Not: Sıfat olan sözcük tek başına kullanıldığında, isim ya da zamir gibi farklı bir sözcük türünden olabilir.
Not: Bir sıfat birden fazla ismi niteleyebilir.
Çarşıdan, ucuz elma, portakal, havuç aldım.
sıfat isim isim isim
Not: Birden fazla sıfat bir ismi niteleyebilir.
Temel, mavi gözlü, sarı saçlı, yakışıklı bir gençti.
sıfat sıfat sıfat sıfat isim
Not: Sıfat ile nitelediği ismin arasına noktalama işareti konmaz. Ancak, istisna olarak, birden fazla sıfat, bir ismi niteleyeceği zaman, sıfatlardan sonra virgül kullanılabilir.
SIFAT ÇEŞİTLERİ:
A)NİTELEME SIFATLARI:
*Varlıkların renklerini, biçimlerini, durumlarını bildiren sıfatlardır.
*İsme sorulan “nasıl?” sorusuna cevap verirler.
Mor gözlerle etrafına bakıyordu.
Uzun paragraflar zor anlaşılıyor.
Yeşil ördek gibi daldım göllere.
B)BELİRTME SIFATLARI:
*Varlıkları çeşitli yollarla belirten sıfatlardır.
1)İşaret (Gösterme) Sıfatı:
*İsmin bildirdiği varlığı, işaret yoluyla belirten sıfatlardır.
Bu, Şu, O, Öteki, Beriki, Öbür, Öyle, Şöyle, Böyle, Diğer…
Not: “Bunlar, Şunlar, Onlar” sözcükleri sıfat olarak kullanılmaz. Çünkü çekim eki almışlardır.
Bu bahaneleri çok duyduk.
Şu adamı bir yerden hatırlıyorum.
Öteki daireye bakıp, karar verelim.
Bir daha öyle kelimeler kullanma.
Bu soruyu diğer öğrencilere de soralım.
*Şunu bir yerden hatırlıyorum.
Ötekine bakıp karar verelim.
Bu cümlelerdeki “Şunu” ve “Öteki” kelimeleri işaret zamiri olur. Çünkü sonrasında isim gelmemiş.
Not: Sözcük türlerini bulurken noktalama işaretlerine dikkat etmeliyiz.
Bu, adam değil. (İşaret zamiri)
Bu adam, değil. (İşaret sıfatı)
Not: “İşte” kelimesi de işaret sıfatı olarak kullanılabilir.
İşte hendek, işte deve….
2)Sayı Sıfatı:
*Varlıkları nicelik (sayısal özellikleri) yönüyle belirten sıfatlardır.
*Asıl sayı sıfatı, Sıra sayı sıfatı, Kesir sayı sıfatı, Üleştirme sayı sıfatı olmak üzere dörde ayrılır.
Bir elma (Asıl sayı sıfatı, varlığın kaç tane olduğunu bildirir. Doğal sayılarla ifade edilir.)
Birinci elma (Sıra sayı sıfatı, varlığın sırasını bildirir.)
Yarım elma (Kesir sayı sıfatı, varlığın sayısını kesir sayıları kullanılarak bildirir.)
Birer elma (Üleştirme sayı sıfatı, varlığın kaçar ayrıldığını bildirir.)
Son elma (Sıra sayı sıfatı)
İlk elma (Sıra sayı sıfatı)
Çeyrek elma (Kesir sayı sıfatı)
Not: “Bir” sözcüğü asıl sayı sıfatı olarak da, belgisiz sıfat olarak da kullanılabilir.
Bir elma yedim. (Asıl sayı sıfatı)
Bir gün sen de anlarsın. (Belgisiz sıfat)( “Herhangi” anlamında kullanılmış)
*Her soruda sözcüğün sıfat özelliğini gösterip, göstermediğine dikkat edilmeli.
Yarışmaya sekiz öğrenci katıldı. (Asıl sayı sıfatı)
Kardeşim üçüncü oldu. (İsim)
3)Belgisiz Sıfat:
*Belirttikleri ismin özelliklerini tam olarak veremeyen sıfatlardır. Belirsizlik söz konusudur.
Her, bir, hiçbir, birkaç, bütün, kimi, birtakım, nice, başka, birçok, tüm, az, çok, bazı…
Az zamanda, çok işler başardık.
Her insan ölümlüdür.
Bütün paramı onun için harcadım.
Başka kalem kullanmalısın.
Nice gün oldu, dönmedi.
Kimi zaman o da beni anlayamaz.
*Bazıları tembel olur. (Belgisiz zamir)
4)Soru Sıfatı:
*Varlıkları soru yoluyla belirten sıfatlardır.
Nasıl, kaç, hangi, ne kadar, kaçıncı, kaçar, ne
Nasıl bir araba bakmıştınız?
Kaç öğrenci ödevini yapmadı?
Bu bilgiyi hangi kitaptan öğrendin?
Ne kadar elma yedin?
Kaçıncı koltuk size ayrılmıştı?
Yarışmayı kaçar puanla bitirdiniz?
Daha önce ne iş yapıyordun?
*Kaçı ödevini yapmadı? (Soru Zamiri)
Hangisi çalışmaya gelmedi? (Soru Zamiri)
C)UNVAN SIFATLARI:
*İnsanların rütbesini, lakabını ya da sosyal durumunu bildiren sözcükler, isimle beraber kullanılırsa, unvan sıfatı olur.
*İstisna olarak unvan sıfatları isimden önce de, sonra da gelebilir.
Gazi Mustafa Kemal, Ümit Bey, Sevda Hanım, Yüzbaşı Recep, Atilla Dayı, Kel Mahmut
Not: Unvan sıfatları büyük harfle başlar.
SIFATLARDA PEKİŞTİRME:
*Sıfatlarda pekiştirme, anlatımı çekici hale getirmek, anlamı kuvvetlendirmek için çeşitli yollarla yapılır:
a) Pekiştirilecek sözcüğün ilk ünlüye kadar olan kısmı (ünlü dâhil) alınır. “p,r,s,m” harflerinden uygun olan biri getirilir. Daha sonra sözcüğün tamamı yazılır.
Sarı >> Sa-p-sarı
Beyaz >> Be-m-beyaz
Temiz >> Te-r-temiz
Katı >> Ka-s-katı
b) İlk maddeye ek olarak, “p,r,s,m” harflerinden sonra “e,a” harflerinin getirilmesi ile oluşur.
Sağlam >> Sa-p-a-sağlam
Yalnız >> Ya-p-a-yalnız
c) İkilemelerle pekiştirme yapılabilir.
Kara kara bulutlar
Yüce yüce dağlar
Uzun uzun kavaklar
d) “mi” soru edatı ile pekiştirme yapılabilir.
Güzel mi güzel araba
Hoş mu hoş koku
Geniş mi geniş oda
e) Kuralsız olarak gerçekleşen pekiştirmeler vardır.
Darmadağınık, Karmakarışık
SIFATLARDA KÜÇÜLTME:
*Sıfatlarda küçültme, -cik, -ce, -cek, -imsi, -imtrak, -su, ekleriyle yapılır.
Ufacık ev
Derince çukur (Dikkat edin, derine yakın ama derin değil!!!)
Büyücek oda
Yeşilimsi örtü
Sarımtrak gömlek
Çocuksu yüz
SIFATLARDA ADLAŞMA (ADLAŞMIŞ SIFAT)
*Sıfatlarda adlaşma birkaç şekilde oluşabilir:
a) Sıfat tamlamasında isim düşürülerek oluşabilir. Böyle durumlarda sıfat ismin yerini tutar.
Genç, hızla yanıma yaklaştı. (Genç adam)
Mavi, sevmediğim bir renktir. (Mavi renk)
b) Sıfat durumundaki kelimeye, çekim ekleri getirilerek oluşabilir.
Yoksullara yardım etmeyi severdi. (Yoksul insanlara)
Kısaları şuraya ayır. (Kısa parçaları)
c) Sıfatla isim arasına noktalama işareti getirilerek oluşabilir.
Yaşlı, hizmetçiyi yanına çağırdı.
Genç, adama yalvarıyordu.