AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-39
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-39
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATININ OLUŞUMU
VE
GENEL ÖZELLİKLERİ:
VE
GENEL ÖZELLİKLERİ:
*Tanzimat’tan sonra Edebiyatımızın iki ana çizgide yürüdüğü söylenebilir:
-Namık Kemal, Recaizade Mahmut Ekrem ve Hamit’in eserleriyle romantik edebiyat çizgisi.
-Nabizade Nazım, Sami Paşazade Sezai ve Hüseyin Rahmi’nin eserleriyle realist edebiyat çizgisi.
*Bu iki ana çizgi, Servet-i Fünun Edebiyatı döneminde birbirine yaklaşmışsa da II. Meşrutiyet döneminde yeniden ayrışmaya uğramıştır.
*Romantik çizgi, Fecr-i Ati yıllarında Ahmet Haşim’de ve Yahya Kemal’de devam etmiş; gerçekçi çizgi ise Mehmet Emin Yurdakul, Mehmet Akif Ersoy, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Refik Halit Karay’ın eserlerinde yeniden ortaya çıkmıştır.
*Bu iki çizgi Cumhuriyet döneminde, şiir, hikâye, roman ve tiyatroda çeşitli değişmelere uğrayarak kendini gösterir.
----------------------------------------
*Cumhuriyet edebiyatının temelini, Milli Mücadele, yeni kurulan devlet ve yapılan inkılaplar oluşturmuştur.
*“Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı” terimini, başlangıcı ve sonu belli bir edebiyat dönemi olarak düşünemeyiz.
*Cumhuriyet Dönemi Edebiyatının oluşumunda, Cumhuriyet’in ilânından sonra gerçekleştirilen büyük siyasî, toplumsal ve kültürel değişimin önemli bir rolü vardır.
*Bunun yanında önceki edebiyat dönemlerinden de şekil, dil ve fikir bakımından bazı özellikler devralmıştır.
*Milliyetçilik akımı, Türkçenin sadeleştirilmesi, edebiyatın konu olarak İstanbul dışına yani Anadolu’ya kaymaya başlaması, cumhuriyet edebiyatının oluşumunda etkilidir.
*Yeni devletin kuruluşundan sonra özellikle Anadolu’ya, köylüye, Türk diline ve tarihine karşı duyulan büyük ilgi, edebiyatın ana çizgisini oluşturmuştur.
*Dil ve tarih alanlarındaki dağınık çalışmalar örgütlenip kurumsallaştırılmıştır.
*Özellikle Atatürk’ün kurduğu ve büyük bir önem verdiği Türk Tarih Kurumu ile Türk Dil Kurumu yaptığı çalışmalarla edebiyatın yönünü belirlemiştir.
*Milli edebiyat akımının da etkisiyle edebiyatımızda yerli ve toplumsal konular ağırlık kazanır.
*Batı’nın özellikle Fransız edebiyatının etkisiyle, kişisel konularda yazanlar da vardır.
*Milli Edebiyatçılar, Bağımsızlar ve Beş Hececiler, bu dönemde eser vermeye devam ederler.
*Hikâye, roman ve tiyatro eserlerinde "yurt" ve "köy" sorunlarına yönelim başlar.
*1940 yılında köylere öğretmen ve sağlık personeli yetiştirmek amacıyla kurulan "Köy Enstitüleri", köy kökenli yazar ve ozan kuşağı oluşturmuştur.
*Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar gelen süreçte, sosyal yapıdaki çeşitlilik; sanatçıların düşüncelerini, kalıba, kurala bağlı olmadan yansıtmasına olanak tanımıştır.
----------------------------------------
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATININ GENEL ÖZELLİKLERİ
*Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı, Tanzimat, Servet-i Fünun, Fecr-i Ati ve Millî Edebiyat vasıtasıyla oluşturulan zemin üzerine kurulmuştur.
*Dil devrimiyle birlikte, milliyetçi, halkçı, yenilikçi, modern sanat ve edebiyat görüşlerinin benimsendiği bir edebiyat doğmuştur.
*Cumhuriyet devri edebiyatının ilk dönem eserleri, değişen siyasî, sosyal ve kültürel çerçevenin etkilerini taşır.
*Sanatçılar, siyaset ile halk arasında bir köprü olmuş, devrimleri yorumlamış, açıklamış ve savunmuştur.
*Tezli romanlar ve belirli bir düşünceyi benimsetmeyi amaçlayan eserler yoğunluktadır.
*Halka yönelik eserler ortaya konulmuş; yeni fikirler ve kültürler halka benimsetilmeye çalışılmıştır.
*Konu olarak temelde İstiklal Savaşı ve Atatürk devrimleri etkili olmuştur.
*Atatürk, Kurtuluş Savaşı, Çanakkale Savaşı destanlaştırılmıştır.
*Cumhuriyetin ilk yıllarında memleketçi edebiyat anlayışı hâkimken 1940’lı yıllardan sonra bireysel konulara yönelim başlar.
*Sanatsal ve estetik kaygının ön planda olduğu bir edebiyata yönelme olur.
*Cumhuriyet Döneminde, edebiyatın İstanbul sınırlarının dışına çıkması hızlanır.
*Edebiyatımız zamanla İstanbul aydınlarının tekelinden kurtulmuş; Anadolu'dan da aydın yetişmeye başlamıştır.
*Halka inme, Anadolu’yu tanıma çabası yoğunlaşır.
*Türk halkının her kesimi edebiyata girmiştir.
*Türk halk sanatları ve folkloru ön plana alınmıştır.
*Folklor çalışmalarına hız verilmiştir.
*Anadolu efsanelerinden, masallarından ve mitolojiden yararlanılmıştır.
*Gelenek ve görenekler, eserlerde yer almıştır.
*Öncekilerin küçümsediği Karacaoğlan ve Yunus’un tarzı bu dönem sanatçıları için örnek teşkil eder.
*Sanatçılar, halkın dertlerini, problemlerini ve Anadolu’nun güzelliklerini işlemişlerdir.
*Edebiyatımız bu dönemde toplumcu bir karakter kazanmış, gerçekçi bir anlayış (realizm etkisi) hedeflenmiştir.
* “Memleket, millet, halk, çağdaş uygarlık, adalet” gibi kavramlarla ilgili düşünceler eserlerde sıkça yer almıştır.
*Toplumun içinde bulunduğu psikolojik durum ve ruh hali tüm açıklığıyla eserlere yansıtılmıştır.
*Psikoloji ve psikiyatri alanında yapılan bilimsel çalışmalardan yararlanılmıştır.
*Alafrangalığa özenen gençlik ile eski nesil çatışmaları eserlerde konu olmuştur.
*Eski değerlerle-batılı anlayış çatışmaları göze çarpar.
*Toplumun her kesiminden gelen sanatçılar sayesinde konular oldukça genişletilmiş; mekânlar da çeşitlilik kazanmıştır.
*Doğa, özellikle gezi yazılarında, romanlarda ve hikâyelerde önemli bir yer tutar.
*Türk Dil Kurumu kurularak dilde geri dönülmez bir yenileşmeye yoluna gidilmiştir.
*Yazı diliyle konuşma dili arasındaki fark ortadan kalkmış, dildeki sadeleşme çalışmaları sürmüştür.
*Dilde sadeleşme hareketi başarıya ulaşmış ve İstanbul Türkçesi esas alınmaya başlanmıştır.
*Batı edebiyatı daha yakından takip edilmiştir.
*Eserlerde Batılı anlayışın hâkim olduğu görülür. Batıya özenti vardır.
*Batı’dan gelen anlatım biçimleri Türk edebiyatında başarılı bir şekilde kullanılmıştır.
*Bu dönemde, uluslararası düzeyde sanatçılar yetişir.
*Cumhuriyet roman ve hikâye yazarlarının eserleri dünya dillerine çevrilmiştir.
*Dünya edebiyatıyla kurulan bağlar sonucu toplumsal gerçekçilik, varoluşçuluk, gerçeküstücülük (sürrealizm), dışavurumculuk, gelecekçilik (fütürizm), sezgicilik gibi akımların etkisinde eserler verilmiştir.
*Birinci ve İkinci Dünya Savaşı arasında Batı dünyasında ortaya çıkan “bireyin bunalımını esas alan edebi hareketler”den etkilenmeler olmuştur.
*Doğu ve Batı edebiyatının klasik yapıtları Türkçeye çevrilmiştir.
*Özellikle şiir, hikâye, roman ve tiyatro türlerinde büyük bir gelişme görülmüştür.
----------------------------------------
*Şiirlerde günlük konuşma dili kullanılmıştır.
*Şiirin biçimce daha da serbestleşmesi sağlanmıştır.
*Halk edebiyatının nazım türleri şairler tarafından tercih edilmiştir.
*Aruz ölçüsü büyük oranda bırakılmış; serbest ölçü ve hece ölçüsü kullanılmıştır.
*1940’a kadar olan dönemde Ahmet Haşim, Yahya Kemal gibi bazı şairlerin aruz vezni ile saf şiirler yazdığı görülür.
*Son dönem şiirimizde en çok, “memleket sevgisi, mitoloji, Atatürk sevgisi, çocukluk yıllarına özlem, modern hayatın getirdiği sıkıntılar, ideolojik yaklaşımlar, mistik duygular” gibi temalar işlenmiştir.
----------------------------------------
*Tiyatro, yeni Cumhuriyet’in ilkelerini halka aktarmada bir araç olarak hızla yaygınlaşmaya başlamıştır.
*Tiyatro, hem metin hem de sahnelenme tekniği açısından oldukça ilerlemiştir.
*Çocuk tiyatrosu çalışmaları yapılmış, kadınlar sahnede daha fazla yer almaya başlamış ve Devlet Konservatuvarları açılmıştır.
*Modern roman ve modern tiyatro türleri üstün örneklerini Cumhuriyet Dönemi edebiyatında bulmuşlardır.
*Hikâye, roman ve tiyatro eserlerinde "yurt" ve "köy" sorunlarına yönelim başlar.
*Roman ve hikâyede gerçekçilik akımı ön plana çıkar.
*Bu dönem roman ve hikâyelerinde toplumsal sorunlar, gözleme dayanan bir realiteyle anlatılmıştır.
*Romanlarda “cumhuriyet devrimleri; ağa-köylü, patron-işçi, kadın-erkek çatışmaları, kuşaklar arası çatışmalar; köy hayatı, köyden kente göç; iş ve işçi sorunları; gecekondu hayatı; ekonomik sıkıntılar; çeşitli düşünce akımları; Türk tarihi, Türk toplulukları ve diğer Türk devletlerinde yaşayan insanlar; yurt dışında çalışanların hayatı; yalnızlık” sıkça işlenen konulardır.
*Daha önce ön planda olan “olay hikâyesi” yanında, “durum hikâyesi” tarzında eserler de verilmiştir.
*Düzyazıda Nurullah Ataç'ın öncülük ettiği yeni nesir, öz Türkçecilik ve devrik cümle anlayışı yaygınlaşmıştır.
*Genel anlamda akla gelebilecek hemen her konu edebiyatımıza girmiştir.
*Deneme, eleştiri, edebiyat tarihi gibi türlerde önemli ilerlemeler olmuş ve değerli eserler verilmiştir.
----------------------------------------
*Cumhuriyet Döneminde Ortaya Çıkan Edebi Topluluklarla İlgili Ayrıntılar:
*Okur-yazar sayısındaki artış ve iletişimin yaygınlaşması sonrasında kısa süre içinde farklı edebiyat anlayışları ve farklı edebi topluluklar ortaya çıkmıştır.
-1923- 1940 Yılına Kadar Türk Edebiyatı: Beş Hececiler, Yedi Meşaleciler
-1940 Sonrası Türk Edebiyatı: Birinci Yeniciler (Garipçiler), İkinci Yeniciler, Memleketçiler (Milli Edebiyat Zevk ve Anlayışını Sürdürenler), Mavi Akımı, Hisarcılar, Toplumsal Gerçekçiler, Mistikçiler, Post Modernistler, Öz Şiir Yanlıları, Bağımsızlar
*Cumhuriyet'in ilk yıllarında, daha önce Milli Edebiyat akımı etkisinde şiirler yazan Beş Hececiler, yine hece ölçüsüyle şiir yazmayı sürdürmüşlerdir.
*1928'de Yedi Meşaleciler olarak bilinen topluluk ortaya çıkmıştır.
*İkinci Dünya Savaşı sonrasında yeni ortaya çıkan dünya görüşleri; sanat anlayışımızda köklü değişikliklere yol açar.
*Cumhuriyetin ilk yıllarında memleketçi edebiyat anlayışı hâkimken 1940’lı yıllardan sonra bireysel konulara yönelim başlar.
*Sanatsal ve estetik kaygının ön planda olduğu bir edebiyat ortaya çıkmaya başlar.
*1940'lı yıllarda, II. Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkan görüşlerin etkisiyle Garip Akımı ortaya çıkar.
*Garipçiler geleneğe karşı çıkmış; ölçü ve uyağı terk etmiş; sıradan insanın yaşamını, günlük dille şairanelikten uzak bir tutumla anlatmışlardır.
*Yine 1940 sonrası edebiyatımızda Hisarcılar adlı bir grup oluşmuş; edebiyat ve sanat anlayışlarıyla etkili olmaya çalışmışlardır.
*1960'lı yıllarda, İkinci Yeni adı verilen sanatçıları görürüz.
----------------------------------------
*Cumhuriyet Dönemi Sanatçıları İle İlgili Ayrıntılar:
Not: Milli Edebiyat akımı sanatçılarının çoğu en önemli eserlerini Cumhuriyet Dönemi’nde vermiştir.
*Yahya Kemal ve Ahmet Haşim’in şiirleri, Cumhuriyet devri şairleri için önemsenen şiir modelleri olmuştur.
*Cumhuriyet Dönemi’nin ilk belirgin örneklerini Yakup Kadri Karaosmanoğlu vermiştir.
*Reşat Nuri, “Çalıkuşu” ile halkı sarsmış; Peyami Safa, psikolojik çözümlemeleri ile farklı bir yol açmıştır.
*Mithat Cemal Kuntay “Üç İstanbul” ile tarihsel roman örneğini vermiştir.
*Gerçekçilik, Sabahattin Ali ile Türkiye’ye yerleşmiştir.
*Samim Kocagöz, Sabahattin Ali, Fakir Baykurt, Talip Apaydın, Orhan Kemal, Kemal Tahir, Yaşar Kemal gibi sanatçılar; köy hayatı, köyden kente göç, işçi sorunlarını işlemişlerdir.
*Sait Faik, Oktay Akbal, Haldun Taner gibi yazarlar; şehirde yaşayan insanların hayatlarını işlemişlerdir.
*Tarık Buğra, M. Necati Sepetçioğlu, T. Kutsi Makal, Sevinç Çokum, Mustafa Kutlu gibi sanatçılar; Türk tarihi, dış Türkler, işçi, köylü, memur sorunları gibi konuları milli edebiyat çizgisinde işlemişlerdir.
*Adalet Ağaoğlu, Bilge Karasu, Oğuz Atay, Füruzan, Tomris Uyar, Selim İleri, Buket Uzuner, Orhan Pamuk son dönemin önemli sanatçılarıdır.
*Cengiz Dağcı, Cengiz Aytmatov, Bahtiyar Vahapzade, Türki cumhuriyetlerin en tanınmış sanatçılarıdır.
*Haldun Taner, Tarık Buğra, Necati Cumali, Orhan Asena, Recep Bilginer, Refik Erduran, Turan Oflazoğlu, Yahya Akengin, Tiyatro türünde eser veren önemli sanatçılardır.
*Son dönemde deneme, eleştiri türünde, Nurullah Ataç, A. Hamdi Tanpınar, V. Mahir Kocatürk, S. Kemal Yetkin, N. Sami Banarlı, A. Sırrı Levent, Ahmet Kabaklı’nın eserleri öne çıkmıştır.
*F. Köprülü, A. Hamdi Tanpınar, N. Sami Banarlı, A. Sırrı Levent, Ahmet Kabaklı edebiyat tarihi alanında önemli çalışmalar yapmışlardır.
*Necip Fazıl şiirde, Peyami Safa romanda “mistik-ruhçu” bir anlayış ortaya koymuştur.
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: