AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-20
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-20
TÜRK EDEBİYATINDA ve DÜNYADA İLKLER:
TÜRK EDEBİYATI:
*İlk alfabemiz: Göktürk Alfabesi
*İlk sözlüğümüz: Divanü Lügati’t Türk / Kaşgarlı Mahmut
*İlk dilbilgisi kitabımız: Kitabü Cevahiri’n-Nahv fi Lûgati’t-Türk / Kaşgarlı Mahmut
*Türkçeyi ayrı bir dil olarak kabul eden ilk Türkçe dilbilgisi kitabı: Sarfı Türki / Süleyman Hüsnü Paşa
*İlk Türk Şair: Aprunçır Tigin
*İlk Türk yazarı (bilinen): Yolluğ Tigin
*İlk yazılı metin, Türk adının geçtiği ilk metin: Göktürk (Orhun) Yazıtları (Abideleri)
*İlk söylev (nutuk): Göktürk (Orhun) Yazıtları (Abideleri)
*İlk Türk destanı: Alp Er Tunga Destanı
*İlk bibliyografya: Keşfü’z Zünun / Kâtip Çelebi
*İlk hamse sahibi: Ali Şir Nevai
*İlk tezkire: Mecalisü’n Nefais / Ali Şir Nevai
*İlk Anadolu sahasında tezkire: Heşt Behişt / Sehi Bey
*İlk Türkçe ‘divan’ sahibi sanatçı (?): Yunus Emre (Günümüze ulaşmamış)
*Osmanlı edebiyatı sahasında elde mevcut en eski “divan”: Ahmedî Divanı
*İlk matbaada basılan kitap: Vankulu Lügati
*Türkçe yazılan ilk kitap: Kutadgu Bilig / Yusuf Has Hacip
*İlk Siyasetname: Kutadgu Bilig / Yusuf Has Hacip
*İlk hatıra kitabı: Babürname / Babürşah
*İlk batılı anlamda hatıra kitabı: Magosa Hatıraları / Namık Kemal
*İlk gezi kitabı: Miratül Memalik (Ülkelerin Aynası) / Seydi Ali Reis
*İlk batılı anlamda gezi yazısı: Avrupa’da Bir Cevelan / Ahmet Mithat Efendi
*İlk divan şairi: Hoca Dehhani
*İlk süslü nesir temsilcisi: Sinan Paşa
*İlk roman çevirisi: Telemak / Yusuf Kamil Paşa
*İlk yerli roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat / Şemsettin Sami
*İlk edebi roman: İntibah / Namık Kemal
*İlk tarihi roman denemesi: Yeniçeriler / Ahmet Mithat Efendi
*İlk tarihi roman: Cezmi / Namık Kemal
*İlk realist roman: Araba Sevdası / Recaizade Mahmut Ekrem
*İlk batılı tekniğe uygun roman: Aşk-ı Memnu / Halit Ziya Uşaklıgil
*İlk köy romanı: Karabibik / Nabizade Nazım
*İlk gezi (yolculuk) romanı: Acâib-i Âlem (Dünyanın Olağanüstülükleri) / Ahmet Mithat Efendi
*İlk mektup roman denemesi: Felsefe-i Zenan / Ahmet Mithat Efendi
*İlk psikolojik roman denemesi (Tezli roman): Zehra / Nabizade Nazım
*İlk psikolojik roman (Tahlil Romanı): Eylül / Mehmet Rauf
*İlk natüralist eser (roman): Zehra / Nabizade Nazım
*İlk polisiye roman: Esrar-ı Cinayet / Ahmet Mithat Efendi
*İlk batılı anlamda realist ve modern roman: Mai ve Siyah / Halit Ziya Uşaklıgil
*İlk kadın romancımız: Fatma Aliye Hanım
*İlk kurtuluş savaşını doğrudan işleyen roman: Ateşten Gömlek / Halide Edip Adıvar
*İlk yerli çizgi roman Türk kahramanı: Köroğlu
*İlk çocuk çizgi roman: Kara Maske
*İlk çocuk romanı: Bağrı Yanık Ömer / Mahmut Yesari
*İlk dış Türkleri konu alan roman: Gönül Hanım / Ahmet Hikmet Müftüoğlu
*İlk iç monolog tarzı roman: Bir Düğün Gecesi / Adalet Ağaoğlu
*İlk postmodern roman: Tutunamayanlar / Oğuz Atay
*Tanzimat’ta ilk macera romanları: Hasan Mellah – Hüseyin Fellah / Ahmet Mithat Efendi
*İlk hikâye denemesi: Müsameretname / Emin Nihat
*İlk batılı anlamda hikâye denemesi: Küçük Şeyler / Samipaşazade Sezai
*İlk hikâye kitabı: Letaif-i Rivayat / Ahmet Mithat Efendi
*İlk kez Anadolu’yu hikâyede gerçek anlamda işleyen: Refik Halit Karay
*İlk konuşma diliyle yazan hikâyeci: Ömer Seyfettin
*Kölelik konusunu ele alan ilk eser (hikâye): Esaret / Ahmet Mithat Efendi
*İlk yerli tiyatro eseri: Şair Evlenmesi / Şinasi
*İlk sahnelenen yerli tiyatro: Vatan yahut Silistre / Namık Kemal
*İlk aruzla yazılan tiyatro eseri: Eşber / Abdülhak Hamid Tarhan
*İlk heceyle yazılan tiyatro eseri: Nesteren / Abdülhak Hamid Tarhan
*Hece ile yazılan ve oynanan ilk manzum tiyatro: Binnaz / Yusuf Ziya Ortaç
*İlk tiyatro uyarlaması yapan: Ahmet Vefik Paşa
*İlk epik tiyatro denemesi: Keşanlı Ali Destanı / Haldun Taner
*İlk Müslüman kadın tiyatrocu: Afife Jale
*İlk çocuk tiyatromuz: Çocuklara İlk Tiyatro Dersi – Gülmeyen Çocuk / Kemal Küçük
*İlk defa yabancı bir ülkede geçen tiyatro: Finten / Abdülhak Hamid Tarhan
*İlk resmi Türkçe gazete: Takvim-i Vakayi
*İlk yarı resmi gazete: Caride-i Havadis (William Churchill)
*İlk özel gazete: Tercüman-ı Ahval / Şinasi ve Agâh Efendi
*İlk resimli gazete: Âyine-i Vatan / Eğribozlu Mehmet Arif Bey
*Avrupa’da çıkarılan ilk Türk gazetesi: Muhbir / Ali Suavi
*İlk defa düzyazıda noktalama işaretlerini kullanan, ilk Türk gazetecisi, İlk şiir çevirisi yapan, ilk makaleyi yazan, ilk tiyatroyu yazan, edebiyat kelimesini ilk kullanan, ilk kez şiirine ad koyan: ŞİNASİ
*İlk makale: Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi / Şinasi
*İlk batılı anlamda fabl örneği: Eşek ile Tilki / Şinasi
*İlk fabl çevirisi yapan: Şinasi
*İlk atasözleri derlemesi: Durub-i Emsal-i Osmaniye / Şinasi
*İlk pastoral şiir: Sahra / Abdülhak Hamid Tarhan
*İlk şiir antolojisi: Harabat / Ziya Paşa
*İlk didaktik şiir, ilk aruzla yazılan eser, ilk mesnevi: Kutadgu Bilig / Yusuf Has Hacip
*İlk mensur şiir örnekleri veren: Halit Ziya Uşaklıgil
*İlk defa şiirde Türk kelimesini kullanan: Mehmet Emin Yurdakul
*İlk kafiyesiz şiir: Validem / Abdülhak Hamid Tarhan
*İlk köyden bahseden şiir: Köylü Kızların Şarkısı / Muallim Naci
*İlk çocuk şiiri örnekleri: Şermin / Tevfik Fikret
*İlk defa şiirde noktalama kullanan: Tevfik Fikret
*Tanzimat sonrası ilk kadın şair: Nigar Hanım
*İlk çocuk şiir kitabı: Çocuk Şiirleri / İbrahim Alaaddin Gövsa
*Tekke şiirinin kurucusu: Ahmet Yesevi
*İlk fabl örneği: Harname / Şeyhi
*Osmanlı basınının ilk Türk dergisi: Vekayi-i Tıbbiye
*İlk Türkçe bilim dergisi: Mecmua-i Fünun / Münif Paşa
*İlk mizah dergisi: Diyojen / Teodor Kasap
*İlk çocuklara yönelik dergi: Mümeyyiz / Sıdkı Efendi
*İlk resimli dergi: Mirat
*İlk edebiyat teorisi yapıtı: Talim-i Edebiyat / Recaizade Mahmut Ekrem
*İlk edebiyat tarihçimiz: Abdülhalim Memduh Efendi
*‘Edebiyat tarihi’ adıyla yazılan ilk eser: Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye / Abdülhalim Memduh Efendi
*İlk batılı anlamda edebiyat tarihçimiz: Mehmet Fuat Köprülü
*İlk eleştiri eseri: Tahrib-i Harabat / Namık Kemal
*İlk edebiyat eleştirisi: “Lisan-ı Osmanînin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir” (Osmanlı Dilinin Edebiyatı Hakkında Bazı Düşünceleri İçerir) başlıklı makale / Namık Kemal
*İlk ansiklopedimiz (tarih-coğrafya): Kamusül Âlem / Şemsettin Sami
*İlk edebi ve felsefi çeviri: Muhaverat-ı Hikemîye / Münif Paşa
*İlk ‘günlük’ terimini kullanan: Falih Rıfkı Atay
*İlk batılı anlamda günlük örneği: Seyahat Jurnali / Direktör Ali Bey
*İlk mizahi sözlük: Lehçetül Hakayık / Direktör Ali Bey
*İlk özdeyiş örnekleri: Lehçetül Hakayık / Direktör Ali Bey
*İlk edebi bildiri yayınlayan topluluk: Fecri Ati
*Adında ‘Türk’ kelimesi geçen Türkçeden Türkçeye ilk sözlük: Kamus-i Türki / Şemsettin Sami
*Dilde sadeleşmeyi savunan ilk yayın organı: Genç Kalemler
*İlk fıkra yazarı: Ahmet Rasim
*İlk mülakat (röportaj): Rüya / Ziya Paşa
*Aruzu Türkçeye uyarlayan ilk şair: Tevfik Fikret
*Edebiyatımızda yayınlanan ilk ortak kitap: Yedi Meşale
*Cumhuriyet döneminde kurulan ilk edebi topluluk: Yedi Meşaleciler
*Çocuklar üzerine yazılmış ilk eserler: [ Hayriyye / Nabi ] - [ Lütfiye / Sümbülzade Vehbi ]
*En uzun ömürlü edebiyat dergimiz: Varlık / Yaşar Nabi Nayır
*İlk postmodern eser veren: Oğuz Atay
*Edebiyatımızda yazıya geçirilen ilk masallar: Billur Köşk Masalları / Tahir Alangu
*Tanzimat’ta materyalizmi ele alan ilk sanatçı: Ahmet Mithat Efendi
-----------------------------------------
DÜNYA EDEBİYATI
*Bilinen ilk destan: Gılgamış Destanı / Sümerler
*Dünyanın hala yaşayan en büyük destanı: Manas / Kırgızlar
*İlk lirik şair: Sappho (Sapfo)
*Pastoral şiirin kurucusu: Theokritos
*Didaktik şiirin kurucusu: Hesiodos
*İlk mensur şiir: Küçük Mensur Şiirler / Baudelaire
*İlk modern roman örneği: Don Kişot / Cervantes
*İlk realist roman: Madame Bovary / Gustave Flaubert
*İlk tahlil romanı (psikolojik roman ) örneği: Prenses Dö Klev / Madam Dö La Fayet
*İlk tarihi roman: Waverley / Sir Walter Scott
*Dünyada ilk kadın romancı: Aphra Behn
*İlk hikâye örneği ve ilk hikâyeci: Decameron / Boccaccio
*Dünyada (Doğu’da) ilk fabl örneği: Pança Tantra (Kelile ve Dimne) / Hint
*Batı’da ilk fabl örneği: Fabllar / Aisopos (Ezop)
*Bilinen ilk masal anlatıcısı: Aisopos(Ezop) / Ezop Masalları
*İlk polisiye hikâye: Morgue Sokağı Cinayetleri / Edgar Allan Poe
*Olay öyküsünün öncüsü: Maupassant
*Durum/Kesit öyküsünün öncüsü: Çehov
*Dünya ötesi bir yolculuğu konu edinen ilk edebiyatçı ve dünyanın ilk bilimkurgu öyküsü: Samsatlı Lukianos / A True Story (Gerçek Bir Öykü)
*Komedi türünün ilk büyük ustası: Aristophanes
*Trajedi türünün ilk büyük ustası: Aiskylos
*Dramın kurallarını belirleyen: Victor Hugo
*Bilinen ilk kadın tiyatro yazarı: Hrotsvit
*En geniş kapsamlı ilk ansiklopedi: Historia Naturalis / Gaius Plinius Secundus
*İlk gazete: Relation / Fransa
*İlk gazeteci: Johann Carolus
*Deneme türünün kurucusu: Montaigne
*Deneme türünün ikinci ismi: Bacon
*İlk biyografi yazarı ve eseri: Plutarkhos / Parallel Lives
*İlk anı yazarı: Ksenophon
*İlk özgün çizgi roman: New Fund
*Özgün çizgi macera hikâyesi: Dick Tracy / Chester Gould
*Dünyada ilk kez resimle yazıyı birleştiren, konuşma balonları hazırlayan ressam: William Hogarth
*Bilinen ilk sinema oyuncu: Florence Lawrence
*İlk sesli film: The Jazz Singer
*İlk renkli film: Üç Küçük Domuz
*İlk bilim kurgu filmi: Ay’a Seyahat
*Klasisizmin kuramcısı: Boileau
*Romantizmin kuramcısı: Victor Hugo
*Natüralizmin kuramcısı: Emile Zola
*Nobel edebiyat ödülü alan ilk ülke: İsviçre
*İlk kitap fuarı: Frankfurt'ta 1480 yılında düzenlenmiştir.
*Piyanoyu ilk yapan: 700’lü yıllarda İtalya’da Bartolomeo Cristofori.
*Dünyanın bilinen ilk aşk şarkısı: Sümer Kralı Suşin’e yazılan 7 kıtalık bir şiir (İstanbul Tableti)
*En eski ve ünlü hatipler: Demosthenes, Çiçero, Bousset
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: