AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-14
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-14
DİNİ-TASAVVUFİ HALK EDEBİYATI TEMSİLCİLERİ:
12. YÜZYIL
AHMET YESEVİ: (12. YÜZYIL)
*Türkistan
*Tarikat kurucusu (Yesevilik), şair ve din büyüğü
*İyi eğitim almıştır.
*Arapça ve Farsça biliyor.
*63 yaşına gelince kalan ömrünü yer altında tamamlamıştır.
*Yeseviliğin yetiştirdiği Alperenler, Horasan Erenleri olarak Anadolu'ya gitmiştir.
*Tasavvufi Türk halk şiirinin öncüsü sayılır.
*İlk mutasavvıf şairdir.
*Öğretisini "Dört Kapı" olarak bilinen ilkeler üzerine kurmuş:
Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat
>>>ESERLERİ:
-Divan-ı Hikmet
-----------------------------------------
13. YÜZYIL
YUNUS EMRE: (13. YÜZYIL)
*Anadolu'nun perişan olduğu bir zaman
*Arapça ve Farsça öğrenmiş, Anadolu'yu dolaşmış
*Anadolu'nun İslamlaştırılması ve vatanlaştırılması
*Keskin bir gözlem gücü vardır.
*Derin bir hoşgörü
*Lirik, Didaktik şair
*Hem hece hem aruz
*Allah inancı, insan sevgisi (hümanizm), varlık-yokluk-ölüm kavramları; evrensel konular
*Sade dil; eşsiz bir Türkçe söyleyiş
*Anadolu’daki Türk edebiyatının öncüsü
>>>ESERLERİ:
-Risâletü'n-Nushiyye (mesnevi tarzında)
-Divan
-----------------------------------------
HACI BEKTAŞ-I VELİ: (13. YÜZYIL)
*Türkistan/Nişabur/Sonra Nevşehir
*Ahmet Yesevi’nin işareti ile Horasan’dan Anadolu’ya
*Mutasavvıf şair, İslam düşünürü
*Bektaşilik tarikatının öncüsü
*Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması
*Yeniçeri ocağının kurulmasında etkili
*Bektaşilik; padişahlar, ahiler, yeniçeriler ve göçebe Türkmenler üzerinde etkili
*Nefes
*Yalın dil
>>>ESERLERİ:
Makalat, Vilâyetnâme, Kitabü'l-Fevâ'idi, Fatiha Tefsiri, Şathiyya, Hacı Bektaş'ın Nasihatleri, Besmele Şerhi
-----------------------------------------
14. YÜZYIL
HACI BAYRAM-I VELİ: (Numan) (14. YÜZYIL)
*Mutasavvıf, âlim, müderris
*Ankara
*Medrese eğitimi
*Bilim ve tasavvufu birleştirmiş
*Bayramiyye tarikati kurucusu (Anadolu’da ilk tarikat)
*Hem hece hem aruz
*Yunus Emre tarzında şiirler
*Sade dil, lirik ve didaktik bir anlatım
*Eserlerini Türkçe yazmış.
*İlahi, Şathiye
---Sen seni bil, sen seni
-----------------------------------------
EŞREFOĞLU RUMİ: (14. YÜZYIL)
*Mısır/İznik
*Âlim, mutasavvıf
*İlmi eğitim görmüş
*Kâdirîliğin bir kolu olan Eşrefîliği yayar
*Hem hece hem aruz
*Şiirlerinde Yunus Emre tesiri
*Yalın bir Türkçe (az da olsa Arapça ve Farsça sözcük)
*Lirik şiir, didaktik manzume
*Eserleri dini öğütler de içerir.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Müzekki’n-Nüfûs (nesir), Tarikatnâme, Nasihatnâme, Delâilü’n-Nübüvve, Fütüvvetnâme, İbretnâme, Ma’zeretnâme, Hayretnâme, Münacaatnâme, Esrârü’t-Tâlibin, Tacnâme, Elestnâme, Cinânü’l-Canân
-----------------------------------------
ABDAL MUSA: (14. YÜZYIL)
*Türkistan / Antalya
*Bektaşi
>>>ESERLERİ:
Nasihatname
-----------------------------------------
15. YÜZYIL
KAYGUSUZ ABDAL: (15. YÜZYIL)
*Alanya
*İyi bir eğitim
*Birçok yerlerini gezmiş
*Tasavvufta derinleşmiş
*Alevi-Bektâşî şiir geleneğinin kurucusu
*Allah sevgisi, insan sevgisi ve doğa sevgisi
*Hem hece hem aruz
*Nükteli, iğneli üslup
*Şathiye
*Mizah ve yergi ögeleri
*Yalın bir Türkçe
*Tekerleme
*Öğretici düzyazıları var
>>>ESERLERİ:
-Manzum eserleri: Kaygusuz Sultan Divanı, Gülistan, Gevhernâme, Minbernâme, Dolapnâme, Mesnevî-i Baba Kaygusuz (I-II-III)
-Mensur eserleri: Budalanâme, Kitab-ı Miglate, Vücutnâme, Risâle-i Kaygusuz Abdal
-Manzum+Mensur Karışık Eserleri: Dil-guşa, Saraynâme
-----------------------------------------
EBU'L HAYR RUMİ: (15. YÜZYIL)
*Daha çok nesir türüyle bilinir.
>>>ESERLERİ:
Saltukname (sade nesrin en güzel örneklerinden biridir.)
-----------------------------------------
16. YÜZYIL
PİR SULTAN ABDAL: (Haydar)(16. YÜZYIL)
*Sivas
*Kanuni zamanı
*Hızır Paşa tarafından Sivas'ta öldürülmüş
*Alevi-Bektaşi geleneğinde yedi büyük ozandan biri
*Coşkun bir lirizm
*Tasavvuf, tabiat, aşk ve toplumsal sorunlar
*Divan edebiyatından hiç etkilenmemiş
*Sadece hece
*Nefes
*Duru ve sade bir dil
*Eleştirel
*Başkaldırı şairi
---Sarı tambura (meşhur şiiri)
-----------------------------------------
AZİZ MAHMUD HÜDAİ: (16. YÜZYIL)
*Ankara / Şereflikoçhisar
*Müderris
*Celvetiye tarikati öncüsü
*İstanbul’da tekke açmış, aruz ve hece vezniyle şiirler yazmış
*Didaktik ve hikemi şiirler
*Sade dil
*Azîz Mahmûd Hüdâyî, insanların Ehl-i sünnet îtikâdında bulunmaları ve ibâdetlerini doğru yapmaları için pek çok eser yazmıştır.
>>>ESERLERİ:
Divân-ı İlâhîyat (Tasavvufî hikmet ve nasihatlerden oluşmuş bir Divân’dır.)
Manzum ve Mensur Eserleri: Tarikatnâme, Tezâkir-i Hüdâi, Ecvibe-i Mutasavvıfâne, Nasâyih ve Mevâız, Mi’râciye, Necatü’l Garik fi’l-Cem’i ve’t-Tefrik, Câmiu’l-Fadâil ve Kâmiu’r-Reâil, Fethu’l-Bâb ve Refu’l-Hisâb, Keşfü’l-Kânâ an Vechi’s-Sema, Habbetü’l-Mahabbe, Nefâisü’l-Mecâlis, Tecelliyât, Vâkıât
--------------------------------------------------------------------------------
>KUL HİMMET: (16. YÜZYIL)
*Tokat
*Alevi-Bektaşi şairi
*İyi eğitim almış
*Duru, akıcı dil
*Destan, Nefes, Ağıt
-----------------------------------------
17. YÜZYIL
NİYAZİ MISRİ: (17. YÜZYIL)
*Malatya/Limni (sürgün)
*Mısrî mahlası tahsilini Mısır'da yaptığındandır.
*İyi eğitim almış
*Büyük bir âlim ve mürşit
*Gördüğü aksaklıkları çekinmeden söylemiştir.
*Halveti tarikatının Niyâziyye veya Mısriyye kolunun kurucusu
*Tasavvufî, didaktik şiirler
*Aruz ve hece ölçüsü ile yazdığı şiirlerini Divân-ı İlâhiyat isimli eserinde toplamıştır.
*Tasavvuf konulu eserlerinin yanında tefsir kitapları da kaleme almıştır.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Mevaidu’l-İrfan, Risaletü't-Tevhid, Şerh-i Esma-i Hüsnâ, Sûre-i Yusuf Tefsiri, Şerh-i Nutk-ı Yunus Emre, Risale-i Eşrât-ı Saat, Tahir-nâme, Fatihâ Tefsiri, Sûre-i Nûr Tefsiri, Es'ile ve Ecvibe-i Mutassavvıfâne, Risâle-i Haseneyn, Divân-ı İlâhiyât, Mektubât, Risâle-i Hızriye, Risâle-i Hilye-i Hz. Hüseyn, Risâle-i Belgrat, Risâle-i Vahdet-i Vücud, Risâle-i Devriye
-----------------------------------------
KAZAK ABDAL: (17. YÜZYIL)
*Romanya Türklerinden
*Bektaşi şairi
*Allah ve Hz. Ali sevgisi
*Hiciv tarzı
*Yalın dil
---Eşeği Saldım Çayıra
-----------------------------------------
18. YÜZYIL
ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI: (18. YÜZYIL)
*Erzurum / Siirt
*İyi eğitim görmüş
*İstanbul’da saray kitaplığından yararlanmıştır.
*Hem dini hem beşeri ilim
*Olgun bir düşünür
*Araştırmacı ve mutasavvıf bir kişilik
*Gezgin
*Hem hece hem aruz
*Tillo’da gözlemevi kurmuş
* “İlâhînâme, nazmımdır ve nesrim, Marifetnâme’dir.” der.
>>>ESERLERİ:
-İlahiname (Divân)
-Marifetnâme, Mecmûatü’l-irfâniyye, İnsâniyye, Mecmûatü’l-meânî, Meşâriku’l-yûh, Sefînetü’r-rûh min vâridâti’l-fütûh, Kenzü’l-fütûh, Defînetü’r-rûh, Rûhu’ş-şürûh, Urvetü’l-İslâm, Hey’etü’l-İslâm, Tuhfetü’l-kirâm, Nuhbetü’l-kelâm, Ülfetü’l-enâm, Lübbü’l-kütüb, Tertîbü’l-ulûm
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: