AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-40
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-40
CUMHURİYET DÖNEMİNDE ÖĞRETİCİ METİNLER
(DENEME – MAKALE – FIKRA – GEZİ YAZISI – ANI – ELEŞTİRİ - GÜNLÜK)
(DENEME – MAKALE – FIKRA – GEZİ YAZISI – ANI – ELEŞTİRİ - GÜNLÜK)
*Öğretici metinler bakımından bu dönemde büyük ilerlemeler kaydedilmiş; önemli eserler verilmiştir.
*Verilen eserlerle bilgi verme, düşündürme, açıklama amaçlanmış; metnin yapısı, dil ve anlatımı, kullanılan motifler bu amaçlara göre belirlenmiştir.
*Eserlerde genel anlamda millete ve milletin kültürüne yönelinmiş; Anadolu ve Anadolu insanı konu edilmiştir.
*Okuyucu kitlesi olarak da Anadolu insanı hedeflenmiştir.
*Tema olarak; milli konular, Anadolu’ya yönelme ve batılılaşma düşüncesi ele alınmıştır.
*Öğretici metinlerde günlük konuşma dili ve halk söyleyişleri kullanılmış; yabancı sözcüklere fazla yer verilmemiştir.
*Cumhuriyet dönemi öğretici metinlerinde açık ve sade bir dilin kullanılması, daha fazla okura ulaşılmasını sağlamıştır.
*Düşünceler bir plan dâhilinde ifade edilmiştir.
*Sanatçılar, edebi bakımdan güçlü bir anlatıma ulaşmayı amaçlamışlardır.
*Cumhuriyet dönemi öğretici metinlerinde, batılılaşmanın fikrî alt yapısı hazırlanırken yanlış batılılaşmaya da karşı durulmuştur.
*Deneme türü bu dönemde edebiyatımıza girmiştir.
*Bu türün Cumhuriyet edebiyatı dönemindeki temsilcileri; Refik Halit Karay, Falih Rıfkı Atay, Nurullah Ataç, Ahmet Hamdi Tanpınar, Suut Kemal Yetkin, Sabahattin Eyüboğlu, Melih Cevdet Anday, Vedat Günyol, Oktay Akbal, Mehmet Kaplan, Salâh Birsel, Cemil Meriç, Nihat Sami Banarlı, Nermi Uygur, Enis Batur, Bilge Karasu, Hilmi Yavuz’dur.
*Makale, Tanzimat döneminde edebiyatımıza girmiştir. Ancak Cumhuriyet döneminde bilim ve teknolojinin gelişmesiyle yaygınlık kazanmıştır.
*Önemli temsilcileri Ahmet Hamdi Tanpınar, Halit Fahri Ozansoy, Yaşar Nabi Nayır, Peyami Safa, Nurettin Topçu, Mehmet Kaplan, Falih Rıfkı Atay’dır.
*Bu dönem gezi yazılarında Anadolu’nun güzellikleri eserlere yansımıştır.
*İsmail Habip Sevük, Falih Rıfkı Atay, Reşat Nuri Güntekin, Haldun Taner, Azra Erhat, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Oktay Akbal, Attilâ İlhan, Sadri Ertem önemli gezi yazıları kaleme almışlardır.
*Anı yazma geleneği de yaygınlık kazanmıştır.
*Anılarıyla ünlenen sanatçılarımız Falih Rıfkı Atay ve Haldun Taner’dir. Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halit Karay, Halit Fahri Ozansoy, Ruşen Eşref, Yusuf Ziya Ortaç, Oktay Akbal, Yahya Kemal, Vedat Nedim Tör, Salah Birsel, Halikarnas Balıkçısı, Abdülhak Şinasi Hisar bu türde eserler vermiştir.
*Fıkra türü, gazetelerin yaygınlaşmaya başlaması ile birlikte gelişme göstermiştir.
*Önemli temsilcileri Yusuf Ziya Ortaç, Refik Halit, Peyami Safa, Necip Fazıl, Falih Rıfkı Atay, Şevket Rado, Çetin Altan, Uğur Mumcu, İlhan Selçuk, Abdi İpekçi, Burhan Felek, Ahmet Kabaklı, Oktay Akbal’dır.
*Eleştiri türünde eser veren sanatçılar; Mehmet Kaplan, Fethi Naci, Asım Bezirci, Tahir Alangu, Berna Moran, Fahir Onger, Mehmet Fuat, Mehmet H. Doğan, Adnan Binyazar, Semih Gümüş, Muzaffer Erdost, Gürsel Aytaç, Adnan Benk’tir.
*Nurullah Ataç, Salah Birsel, Oktay Akbal, Tomris Uyar, Muzaffer Buyrukçu, Mehmet Şeyda günlükler yazmıştır.
----------------------------------------
CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE SOHBET:
*Cumhuriyet Dönemi’nde diğer düzyazı türlerinde olduğu gibi sohbette de yalın bir dil ve anlatım kullanılarak Anadolu insanına seslenmek amaçlanmıştır.
*İnsana ve yaşama dair her tür kavram ve olgu bu dönem sohbetlerinde ele alınmıştır.
*Cumhuriyet Dönemi’nde Nurullah Ataç’ın Söyleşiler, Şevket Rado’nun Eşref Saat, Suut Kemal Yetkin’in Edebiyat Konuşmaları, Ahmet Kabaklı’nın Sohbetler adlı eserleri türün tanınmış örneklerindendir.
*Türk Edebiyatı’nda diğer türlere kıyasla sohbet türünde daha az eser verilmiştir.
*Bazı yazarlarımız sohbet türündeki yazılarını kitaplaştırmıştır.
*Eserlerini kitaplaştıran sanatçılarımızdan bazıları şunlardır:
Ahmet Rasim: Ramazan Sohbetleri
Şevket Rado: Eşref Saati, Aile Sohbetleri
Suut Kemal Yetkin: Edebiyat Söyleşileri
Nurullah Ataç: Karalama Defteri, Söyleşiler
Melih Cevdet Anday: Dilimiz Üzerine Konuşmalar
*Ayrıca Cenap Şahabettin, Refik Halit Karay, Hasan Ali Yücel, Attila İlhan gibi yazarlarımız da bu türde eserler vermişlerdir.
----------------------------------------
CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE FIKRA:
*Cumhuriyet Dönemi’nde gazete ve dergilerin çoğalması ile fıkra türündeki yazılar daha çok görülmeye başlanmıştır.
*Bu dönem fıkralarında yazarlar; sade bir dil ve anlatımla güncel, siyasi, sosyal konularda düşüncelerini ifade etmişlerdir.
*Cumhuriyet Dönemi’nde Peyami Safa, Refik Halit, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Falih Rıfkı Atay, Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Ortaç, Sabri Esat Siyavuşgil, Ercüment Ekrem Talu, Burhan Felek, Haldun Taner, Attila İlhan, Ahmet Kabaklı, İlhami Soysal, Ergun Göze, Necip Fazıl, Şevket Rado, Çetin Altan, Uğur Mumcu, İlhan Selçuk, Abdi İpekçi, Burhan Felek, Ahmet Kabaklı, Oktay Akbal gibi yazarlar fıkra türünde yazılar kaleme almışlardır.
----------------------------------------
CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE ELEŞTİRİ:
*Cumhuriyet’in ilk yıllarında daha çok öznel eleştiri örneklerine rastlanırken sonraları nesnel eleştiriler ağırlık kazanmaya başlamıştır.
*Akademik çevreler tarafından esere dönük nesnel eleştiri yöntemleri geliştirilmiş ve uygulanmıştır.
*1940’lı yıllardan itibaren eleştiri türünde hem nitelik hem de nicelik açısından önemli gelişmeler olmuştur.
*Eleştiriye ilgi artmış, yeni eleştirmenler yetişmiştir.
*Eleştirmenlerdeki artış, eleştiri kuramlarındaki çeşitlilik, eleştirimizin kalitesini de yükseltmiştir.
*Edebî eleştiri türünde biçim–içerik, açıklık-kapalılık, eski–yeni, edebiyatta yarar, toplum için sanat, sanat için sanat, yenilik, sanatta güzel ve fayda gibi genel konuların üzerinde durulmuştur.
*Roman ve hikâyede yazarların roman anlayışları, kişiyi canlandırmadaki ustalıkları, bakış açıları, dili ve ayrıntıyı kullanmadaki becerileri ele alınan konulardır.
*Cumhuriyet Dönemi’nde Nurullah Ataç, Vedat Günyol, Orhan Şaik Gökyay, Ahmet Hamdi Tanpınar, Suut Kemal Yetkin, Cevdet Kudret, Orhan Burian, Mehmet Kaplan, Berna Moran, Attila İlhan, Tahir Alangu, Asım Bezirci, Memet Fuat, Cemil Meriç, Rauf Mutluay, Fethi Naci, Metin And, Şerif Aktaş, Hüseyin Cöntürk ve Gürsel Aytaç eleştiri türünde öne çıkan isimlerdir.
*Orhan Şaik Gökyay’ın Destursuz Bağa Girenler; Mehmet Kaplan’ın Şiir Tahlilleri; Berna Moran’ın Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış; Fethi Naci’nin Yüz Yılın 100 Türk Romanı; Gürsel Aytaç’ın Çağdaş Türk Romanı Üzerine İncelemeler adlı eserleri Türk edebiyatında eleştiri türünün tanınmış örneklerindendir.
----------------------------------------
CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE MÜLAKAT:
*Cumhuriyet Dönemi’nde gazete ve dergilerin çoğalması ve daha fazla önem kazanmasıyla mülakat türünde yazılan ürünlerin de sayıca arttığı görülmektedir.
*Bu dönemde çok sayıda yazar tarafından sanat ve siyaset dünyasına ışık tutan mülakat örnekleri verilmiştir.
*Cumhuriyet Dönemi’nde Hikmet Feridun Es’in Bugün de Diyorlar ki, Mustafa Baydar’ın Edebiyatçılarımız Ne Diyorlar, Gavsi Ozansoy’un 40 Yıl Sonra Diyorlar ki, Yaşar Nabi Nayır’ın Edebiyatçılarımız Konuşuyor, Sermet Sami Uysal’ın Yahya Kemal’le Sohbetler, Nurullah Berk’in Ustalarla Konuşmalar, Abdi İpekçi’nin Liderler Diyor ki adlı eserleri mülakat türünün tanınmış örneklerindendir.
----------------------------------------
CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE RÖPORTAJ:
*XIX. yüzyılda Amerika’da ortaya çıkan röportaj türü, Türkiye’de gerçek anlamda 1950’li yıllarda gelişmeye başlamıştır.
*Bu yıllardan itibaren çok partili siyasi hayata geçilmiş, toplumsal değişim hız kazanmış, köyden kente göç dalgası başlamıştır. Böylece bu yeni gelişme ve olguların neden olduğu toplumsal sorunlar röportaj türünün konusu olmuştur.
*Bundan böyle halkın sorunları, yaşadıkları, röportaj yazarları tarafından yerinde gözlemlenerek ilk elden aktarılmaya başlanmıştır.
*Bazı yazarlar hazırladıkları röportajları gazetelerde dizi röportaj olarak yayımlamışlardır.
*Cumhuriyet Dönemi’nde Yaşar Kemal’in Çukurova Yana Yana, Bir Bulut Kaynıyor, Peri Bacaları, Bu Diyar Baştan Başa; Fikret Otyam’ın Ha Bu Diyar, Topraksızlar; Tahir Kutsi Makal’ın İç Göç, Acı Yol; Halil Aytekin’in Doğuda Kıtlık Vardı; Necmi Onur’un Mezarlarında Yaşayanlar; Celalettin Çetin’in Büyük Göç adlı eserleri röportaj türünün tanınmış örneklerindendir.
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: