AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-18
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-18
DİVAN EDEBİYATI NAZIM SANATÇILARI-A
13. YÜZYIL:
HOCA DEHHANİ: (13. YÜZYIL)
*Horasan Türklerinden
*İlk divan şairidir.
*Divan edebiyatının kurucusu kabul edilir.
*İlk kez din dışı konuları işleyen şairimizdir.
*Şiirlerinin en önemli teması aşktır.
*Gazel ve kasideleri vardır.
*Divanı yoktur.
*Sade dil
*Tasavvufa yer vermemiş.
>>>ESERLERİ:
Selçuklu Şehnamesi (mesnevi)
-----------------------------------------
MEVLANA CELALEDDİN-İ RUMİ: (13. YÜZYIL)
*Mutasavvıf
*Horasan / Konya
*Mevlana=Efendimiz / Rumi=Anadolulu
*Arapça, Farsça ve Rumca biliyordu.
*Mevlâna ölüm gününe, Şeb-i Arûs (düğün günü) der.
*Şems-i Tebrizî ile karşılaşmış; Şems'in ölümünden sonra uzun yıllar inzivaya çekilmiştir.
*Halk zevkine uygun hikâyeler yardımıyla tasavvufu anlatmış.
*Bütün insanlığa seslenmiş
*Birkaç Türkçe beyit dışında, şiirlerini Farsça yazmış.
*İnsan sevgisi, ilahî aşk
*Şiiri, musiki ve sema sanatıyla birleştirmiştir.
*Sadece aruz
*Sevginin, barışın, kardeşliğin, hoşgörünün sembolüdür.
*Oğlu Sultan Veled, Mevleviliği kurmuştur.
>>>ESERLERİ:
Mesnevi, Divan-ı Kebîr, Mektubat, Fihi Mafih, Mecalis-i Seb’a
-----------------------------------------
SULTAN VELED: (13. YÜZYIL)
*Mevlana’nın oğlu, Mevleviliğin kurucusudur.
*Daha çok, öğretici tasavvufi şiirler yazmıştır.
*Mevlana gibi coşkun, lirik ve derinliği olan bir şair değildir.
*Şiirlerini genelde Farsça ile yazmıştır.
*Aruz ölçüsüyle Türkçe şiirler de yazmış.
*Gerçek manada Türkçe gazel yazan ilk şairdir.
>>>ESERLERİ:
Dîvân, İbtidânâme, Rebâbnâme, İntihânâme, Ma’arif (mensur eser)
-----------------------------------------
AHMET FAKİH: (13. YÜZYIL)
*Horasan / Konya
*Mevlana’nın babasından fıkıh dersleri almış
*Mevlânâ onu gördüğü zaman "ilmin denizi" geliyor dermiş.
>>>ESERLERİ:
-Çarhnâme (Didaktik kaside)
-Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe
-----------------------------------------
ŞEYYAD HAMZA: (13. YÜZYIL)
*Mutasavvıf şair
*Akşehir ve Sivrihisar
*Gezgin şair
*Hem hece hem aruz
*Şiirlerinde Türk şiirinin kuruluşundan çizgiler vardır.
*Naatları önemlidir.
*Dörtlük, mesnevi, kaside, gazel
>>>ESERLERİ:
Yusuf u Züleyha (Destân-ı Yûsuf), Dâsitân-ı Sultân Mahmûd, Ahvâl-i Kıyâmet, Mi‘racnâme, Vefât-ı Hazret-i Muhammed (aleyhi’s-selâm)
-----------------------------------------
14. YÜZYIL:
GÜLŞEHRİ: (14. YÜZYIL)
*Mutasavvıf şair
*Kırşehir
*Mahlas” kullanan ilk divan şairlerinden
*Sade Türkçe
*Eserinde hayvan hikâyelerine yer veren ilk şairimizdir.
*Tabiatı algılama ve tasvir gücü büyüktür.
*Çekici bir anlatımı vardır.
*Türk fabl edebiyatının Anadolu’daki ilk şair ve yazarı
*Anadolu’da Türkçecilik cereyanını başlatan ilk şair
*Sorulu cevaplı ifadeler, üslubunun temelini oluşturur.
*Türk edebiyatı Anadolu’da başladığı zaman eser veren üç büyük şairden biridir.
(Yunus Emre/Risâletü’n-nushiye, Gülşehri/Mantıku’t-tayr, Âşık Paşa/Garibnâme)
>>>ESERLERİ:
-Mantıku’t-Tayr (Kuş Dili) (Çeviri Mesnevi) (Tasavvufi, Alegorik)
Feleknâme, Aruz Risalesi, Kudûrî Tercümesi, Kerâmât-ı Ahi Evran
-----------------------------------------
ÂŞIK PAŞA: (14. YÜZYIL)
*Mutasavvıf şair
*Horasan/Kırşehir
*Eserlerinde tasavvufun etkisi büyüktür.
*Dini, tasavvufi öğütler
*Hem hece hem aruz
*Tüm eserlerini Türkçe yazmıştır.
*Türkçenin Anadolu'da bir edebiyat dili olarak yerleşmesinde büyük emeği geçmiştir.
*Divan ve halk şiirine örnek olacak ürünler
*Sade dil
*Didaktik
>>>ESERLERİ:
-Garîbnâme (didaktik nitelikte dini-tasavvufi bir mesnevi)
Fakrnâme, Vasf-ı Hal, Hikâye, Kimya Risalesi, Risâle fî beyâni’s-semâ
-----------------------------------------
AHMEDÎ: (14. YÜZYIL)
*Kütahya
*Bilimle ve sanatla ilgilenmiş
*Türkçeyi ustalıkla kullanmış
*14. yüzyılda divan şiirinin asıl kurucusu ve üstadı sayılır.
*Mesnevi ustası
*“Divan” sahibi ilk Anadolulu şairdir.
*14. asırda en çok eser veren şairlerdendir.
*Gazel, kaside, mesnevi
*Daha çok aşk, tabiat, şarap konuları
*Nazım tekniğine hâkim
*Sonraki şairlere örnek olmuştur.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-İskendername (10 bin beyitlik mesnevi)
-Cemşîd ü Hurşîd (Çin hükümdarı Cemşid’in aşkı)
-Tervihü’l-Ervah (Tıpla ilgili)
-Mirkatü’l-Edeb (Arapça-Farsça manzum sözlük)
-----------------------------------------
KADI BURHANETTİN: (14. YÜZYIL)
*Şair, âlim, devlet adamı, hükümdar
*Kayseri
*İyi bir eğitim almıştır.
*Sivas’ta devlet kurup 18 yıl hükümdarlığını yapmıştır.
*Savaşta yenilince idam edilmiştir.
*Tuyuğ nazım şeklini divan edebiyatına kazandırmıştır.
*Hem aruz hem hece
*Gazel, tuyuğ ve rubaileri ile ün kazanmıştır.
*Gazelleri içten ve âşıkane
*Aşk ve kahramanlık şiirleri, din ve tasavvuf ile ilgili şiirler
*Günlük konuşma dili
*Şiirlerinde mahlas ve isim kullanmamıştır.
*Azeri şivesi
*Maceracı, dövüşçü, savaşçı ruhu şiirlerine yansımıştır.
>>> ESERLERİ:
Divan, Tercîhu't-Tavzîh, İksîrü's-sa'âdât ü esrâri'l-ibâdât
-----------------------------------------
SEYYİD NESİMİ: (14. YÜZYIL)
*Mutasavvıf şair
*Azerî şairidir.
*Hurufilik halifesi
*Dinsizlikle suçlanmış.
*Halep’te öldürülmüştür.
*Şâh-ı Şehid
*Şiirlerinde Hurûfi inancının izleri görülür.
*Tasavvufî ve Hurufîliğe ait fikirler, zamanın hâkim ideolojisine karşı yöneltilmiştir.
*Didaktik, lirik
*Sade dil
*İç kafiye ve redifi fazlaca kullanmıştır.
*Aruz veznini Türkçeye uydurmak için gayret etmiştir.
*Türk edebiyatında tuyuğ denince akla o gelir.
>>> ESERLERİ:
Türkçe Divan, Farsça Divan, Mukaddimetü’l-Hakâyık
-----------------------------------------
HOCA MESUD: (14. YÜZYIL)
*Farsça ve Arapçası iyi
*Firdevsî ve Sadi’den tercümeler yapmış
*Döneminde kullanılan deyimleri ve atasözlerini nazma geçirmiştir.
*Sade dil
*Aruza hâkim
>>>ESERLERİ:
Süheyl ü Nevbahar, Ferhengname-i Sadi (Bostan’ın ilk manzum çevirisi)
-----------------------------------------
15. YÜZYIL:
AHMED-İ DAİ: (15. YÜZYIL)
*Şair, bilgin, kadı
>>>ESERLERİ:
-Türkçe Divan, Farsça Divan
-Çengnâme (mesnevi) (tasavvufi ve alegorik) (Emîr Süleyman’a sunmuş)(Çeng=Müzik aleti)
-Ukudü’l-cevâhir (Arapça’dan Farsça’ya manzum sözlük)
-Teressül (inşâ/düzyazı örneklerinin en eskilerini ve güzellerini içerir)(mektup türlerinden bahseder)
Tezkiretü’l-evliyâ, Vesîletü’l-mülûk fî ehli’s-sülûk,
-----------------------------------------
ŞEYHİ: (Yusuf Sinan) (15. YÜZYIL)
*Şair, hekim, Şeyhü'ş-şuarâ
*Kütahya
*Devlet büyüklerine kasideler sunmuş.
*Padişahın (Çelebi Sultan Mehmet) özel doktorluğuna alınmıştır.
*Mesnevileri ile ünlü
*Divan edebiyatının gelişmesine büyük katkısı olmuş.
*Tasavvuftan faydalanmış
*Söze ve anlama önem vermiş. (hiciv)
*Hak ve adalet konularında yergi dolu şiirler yazmıştır.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Harnâme (Hiciv ve Fabl türlerinde ilk) (alegorik) (didaktik)
-Hüsrev ü Şirin, Kenz-ül Menafi, Neynâme, Hâbnâme
-----------------------------------------
SÜLEYMAN ÇELEBİ: (15. YÜZYIL)
*Cami imamı, şair
*Bursa
*Emir Sultan'a bağlanmıştır.
*Bursa Ulu Cami imamlığını yapmıştır.
*Hz. Muhammed için yazdığı Vesiletü'n Necat (Mevlit) adlı mesnevisiyle tanınmış bir şairdir.
*Mevlidi aruz ölçüsüyle ve sade bir Türkçe ile yazmıştır.
-----------------------------------------
AHMET PAŞA: (15. YÜZYIL)
*Şair, vezir, müderris, kadı, kazasker
*Edirne
*Fatih Sultan Mehmet’in hocalığını yapmış
*“Sultânü’ş-şuarâ”
*Gazel, kaside, murabba
*Daha çok, din dışı konularda
*Nazirecilik ve tarih düşürmede öncüdür.
*Aruzu başarılı bir şekilde kullanmıştır.
*Fatih Sultan Mehmet’e yazdığı “güneş, kerem”, Cem Sultan’a yazdığı “benefşe, ab” redifli kasideleri ünlüdür.
>>>ESERLERİ:
Divan
-----------------------------------------
NECATÎ BEY: (15. YÜZYIL)
*Şair, hattat, divan kâtibi
*Özel bir eğitim görmemiş, kendi kendini yetiştirmiştir.
*Daha çok kaside, mersiye ve gazelleri ile tanınmış.
*Dil ve teknikte usta
*Sade bir dil kullanmış.
*Türkçe mazmunlar, deyimler ve atasözleri kullanmasıyla dikkat çeker.
*Divan şiirine milli bir anlayış getirmiş.
*Nazik, doğal, samimi, derin
*Halk psikolojisine önem vermiş.
*Yaşadığı hayattan yansımalar ve gözlemler
*Açık ve anlaşılır üslup
*Soru cümleleri, hitapları ve öğütleri üslubunun öne çıkan özellikleridir.
*"döne döne" redifli gazeli meşhurdur.
*Divan şiiri Necati ile yükselme devrine girmiş.
*Kendinden sonra gelen şairleri etkilemiş
*Mahallileşme etkileri görülür
>>>ESERLERİ:
Divan
--------------------------------------------------------------------------------
MESİHİ (15. YÜZYIL)
*Sade dil
*Lirik şiir
>>>ESERLERİ:
Edirne Şehrengizi (İlk şehrengiz)
---------------------------------------------------------
CEM SULTAN: (15. YÜZYIL)
*Şehzade, şair
*Şiirlerinde, yaşadığı sıkıntıları, oldukça duygulu bir anlatımla dile getirir.
*Şehzâde Cem'in çevresinde, adına "Cem şâirleri" denen bir grup şâir bulunmuştur.
>>>ESERLERİ:
-Divan (Türkçe ve Farsça)
-Fal-i Reyhan (48 beyitlik manzum bir çiçek falı)
-Hüsrev ü Şirin (mesnevi)
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: