AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-28
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-28
SERVET-İ FÜNUN EDEBİYATI DIŞINDA KALAN SANATÇILAR:
(SERVET-İ FÜNUN DÖNEMİNİN BAĞIMSIZ SANATÇILARI)
(SERVET-İ FÜNUN DÖNEMİNİN BAĞIMSIZ SANATÇILARI)
HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR: (1864-1944)
*Bağımsız sanatçı, yazar, gazeteci, devlet memuru
*Geçimini yazdıklarıyla sağlayan nadir yazarlardan biridir.
*Hüseyin Rahmi, kendi kendini yetiştirmiş bir yazardır.
*Çocukluğunda yaşadıkları, hayal gücünü geliştirmiştir.
*Edebiyatımızda, natüralizmin ilk büyük temsilcisidir.
*Onu natüralistlerden ayıran nokta, eserlerinde sosyal eleştiriye olabildiğince çok yer vermesidir.
*Servet-i Fünuncuların yaşıtı olduğu halde, ayrı bir sanat görüşü sürdürür.
*Erken yaşta yazmaya başlamış; bazı yazılarını yangında kaybetmiştir.
*İlk hikâye denemesi “İstanbul’da Bir Frenk” adıyla Cerîde-i Havadis gazetesinde çıkar.
*Yanlış Batılılaşmayı ele aldığı, ilk romanı “Ayna” (Şık) Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde yayımlanmıştır.
*Ahmed Midhat Efendi onu “veled-i ma‘nevî”si olarak ilân etmiştir.
*Tercümân-ı Hakîkat, İkdam ve Sabah gazetelerinde çalışmıştır.
*1908’de Boşboğaz ile Güllâbî adıyla bir mizah dergisi çıkarır.
*Hikâye ve roman anlayışında, sosyal fayda üzerinde durmuş; “toplum için sanat” anlayışıyla hareket etmiştir.
*Ahmed Midhat Efendi’nin açtığı popüler roman çığırını, “realist” ve “natüralist” ölçüler içinde devam ettirmiştir. (Halk için roman yazma)
*Konularını ve kahramanlarını yerli unsurlardan seçmiştir.
*Kolay, konu bulur.
*Anormal denebilecek tipleri mizah yoluyla ele alır ve bunları tenkide tâbi tutar.
*Sosyal hicvin, tenkidin seçkin örneklerini ortaya koymuştur.
*Romanlarında ahlâksızlığın teşhiri varsa da savunması yoktur.
*Romanlarının çoğu kendi gözlemlerine ve hayat tecrübelerine dayanır.
*Gördüklerini not tutmuştur.
*Romanlarında gözleme ve çevre tasvirlerine (betimlemelere) büyük önem vermiştir.
*Gerçekçilik ve akılcılık eserlerinin temelini oluşturur.
*Emile Zola'nın deneysel roman yöntemini benimsemiş ve uygulamıştır.
*20. yüzyıl Türk toplumunu yakından ilgilendiren hemen hemen tüm meseleler onun eserlerine ayrıntılı olarak yansımıştır.
*Tanzimat'tan Cumhuriyet sonrasına kadar, toplumsal değişimin bütün evrelerini eserlerine yansıtır.
*Ciddi konuları bile mizahî bir üslûpla vermeyi başarmıştır.
*Zaman zaman mübalağaya kaçmıştır.
*Mizahi eleştirilere yer verir.
*Romanlarında tiyatro havası sezilir; karagöz ve ortaoyunu izleri görülür.
*Sürekli diyaloglar romanlarını tiyatro türüne yaklaştırmıştır.
*Yanlış batılılaşma, züppe tipler; canlı tasvirlerle ve alaycı bir yaklaşımla ortaya konulmuştur.
*Romanlarında, zaman zaman, cin, peri, dev, çarşamba karısı, gulyabani gibi fantastik unsurlar yer alır; bâtıl inançlar, intihar vakaları ve yabancı mürebbiyelerin kötü tesirleri ele alınır, tahlil ve tenkit edilir.
*Töre romanı özelliği gösteren eserleri vardır.
*Devrindeki İstanbul’unun bütün özelliklerini eserlerine yansıtmıştır. (Zenginler, fakirler; konaklar, yalılar, kenar semtler; atlı tramvaylar, ramazan eğlenceleri; paşalar, beyler, dadılar, mürebbiyeler, alafranga züppeler, deliler, tulumbacılar, yankesiciler, üfürükçüler, kabadayılar, dalkavuklar, dilenciler…)
*Eserlerinde Anadolu yoktur.
*Eserlerinde kahramanlarını çevrelerinin diliyle konuşturmuş; taklitlere yer vermiş; halk deyimlerini sıkça kullanmıştır.
*Dili sadedir.
*Edebiyât-ı Cedîdeciler’in aksine halkın kolaylıkla okuduğu edebî eserler ortaya koymuştur.
*“Halk için roman” geleneği etkisi ile edebiyatın halk tabakasına inmesinde önemli rolü olmuştur.
*"Sokağı edebiyata getiren sanatçı" olarak kabul edilmiştir.
*Ona göre roman sokağın aynasıdır.
*Sıradan insanların yaşantısını bütün gülünç yönleriyle karikatürize eder.
*Romanları, gereksiz bilgilerin verilmesi, romanın akışı kesilerek araya girilmesi yönüyle teknik açıdan kusurlu bulunmuştur.
*Romanlarındaki kalabalıklığa rağmen özel hayatında çekingen, münzevi bir hayat yaşamıştır.
*Müziğe, resme ve fotoğrafa ilgi duymuş; ud ve piyano öğrenmiş; yağlı boya resim yapmıştır.
*Hüseyin Rahmi eserleriyle,
Türk toplumunu aydınlatmak,
çeşitli konularda bilgilendirmek,
halkın yaşama tarzını değiştirmek
ve ilerleyip yükselmesine hizmet etmek amaçlarını gütmüştür.
>>> ESERLERİ:
Roman: Şık, İffet, Mutallaka, Mürebbiye, Bir Muâdele-i Sevdâ, Metres, Tesâdüf, Nimetşinas, Şıpsevdi, Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç, Sevda Peşinde, Gulyabani, Cadı, Hakka Sığındık, Toraman, Hayattan Sayfalar, Son Arzu, Tebessüm-i Elem, Cehennemlik, Efsuncu Baba, Meyhanede Hanımlar, Ben Deli miyim?, Tutuşmuş Gönüller, Billur Kalb, Evlere Şenlik, Kaynanam Nasıl Kudurdu?, Muhabbet Tılsımı, Mezarından Kalkan Şehid, Kokotlar Mektebi, Şeytan İşi, Utanmaz Adam, Eşkıya İninde, Kesik Baş, Gönül Bir Yeldeğirmenidir, Sevda Öğütür, Ölüm Bir Kurtuluş mudur?, Dirilen İskelet, Dünyanın Mihveri Kadın mı, Para mı?, Kaderin Cilvesi (Başımıza Gelenler), Deli Filozof, Can Pazarı, İnsanlar Önce Maymun muydu?, Ölüler Yaşıyor mu?, Namuslu Kokotlar
Hikâye: Kadınlar Vâizi, Namusla Açlık Meselesi, Katil Bûse, İki Hödüğün Seyahati, Tünelden İlk Çıkış, Gönül Ticareti, Melek Sanmıştım Şeytanı, Eti Senin Kemiği Benim, Meyhanede Kadınlar
Tiyatro: Hazan Bülbülü, Kadın Erkekleşince, Tokuşan Kafalar, İki Damla Yaş, Gülbahar Hanım
Tartışma-Eleştiri: Cadı Çarpıyor, Şekavet-i Edebiye Tartışmaları, Sanat ve Edebiyat (Ölümünden sonra)
Tercüme:
Emile Gaboriau’dan 113 Numaralı Cüzdan, Bir Kadının İntikamı, Batinyollü İhtiyar;
Arnold ve Jules Claretie’den Paris’te Bir Teehhül;
Alfred De Musset’den Frederick ile Bernerette;
Paul De Kock’tan Bîçâre Bakkal
Deneme: Sanat ve Edebiyat
Diğer: Müntahabât-ı Hüseyin Rahmi, Eti Senin Kemiği Benim-Sohbetler
----------------------------------------
AHMET RASİM (1865 – 1932)
*Bağımsız sanatçı, yazar, gazeteci, milletvekili, devlet memuru, bestekâr
*Eğitim hayatı ve memurluğunda dindar bir portre çizer. Fakat sonradan içkiye alışmış; eğlence âlemlerine girip çıkmaya başlamıştır.
*Hayatını yazı yazarak kazanmaya heves etmiş; Tercümân-ı Hakîkat’te yazı hayatına girmiştir.
*Çeşitli gazete ve dergilerde makaleler, tercümeler ve şiirler yayımlar.
*Zaman zaman “Leyla Feride” takma adını kullanmıştır.
*Hüseyin Rahmi ile birlikte “Boşboğaz ile Güllâbi” adlı bir mizah dergisi çıkarır.
*Okullar için tarih, dil bilgisi, imlâ ve aritmetik alanında eserler bastırmıştır.
*Ansiklopedist tavırlı bir gazetecidir.
*Fıkra türünün edebiyatımızdaki ilk önemli ustasıdır.
*Özellikle makale, fıkra, anı türlerinde başarılı olmuştur.
*Tarih ve bilim ile ilgili eserler de vermiştir.
*Ahmet Rasim, Türk gazeteciliğinin piri kabul edilir.
*Eski-yeni, doğu-batı tartışmalarında orta yolu benimsemiştir.
*Edebi ve siyasi tartışmalardan uzak kalmıştır.
*Sanatını halkı eğitmek amaçlı kullanmıştır.
*Hayatın komik ve ibret verici yanlarını anlatır.
*Eserlerinde Ahmet Mithad etkisi görülür.
*Başarılı bir gözlemcidir.
*Bir devrin İstanbul’unu en ince ayrıntılarına kadar anlatmıştır. (Özellikle Beyoğlu)
*Şehir hayatını; gelenek ve görenekleri; kendi çevresindeki insanların alışkanlıklarını, giyinişlerini, hayat ve dünya görüşlerini, ayrıntılarıyla ve kuvvetli bir gözlemle ortaya koymuştur.
*Türkçe’nin kıvraklık kazanmasına ve zenginleşmesine de hizmet etmiştir.
*Eski ve yeni tarzda şiirleri de vardır.
*Yaşadığı dönemin özelliklerini gözler önüne sermiştir.
*Gözlemlerini kullanmıştır.
*Zaman zaman kendi çocukluğuna ve gençliğine ait hâtıraları dile getirmiştir.
*Devrinin hemen her şeyi onun eserlerinde yer alır.
*Romanları büyük hikâye sayılabilir.
*Nâmık Kemal tarzında, acıklı gönül maceralarını ele alan romantik eserler de yazmıştır.
*Kahramanları genellikle, hayat tecrübesi olmayan erkekler ve onları etkileyen kötü kadınlardır.
*Roman tekniği son derece zayıftır. Ahmed Midhat tarzında bilgiler verdiği görülür.
*Dil ve üslûbunda da belli bir düzen yoktur.
*Konuşmalarda sade, tasvirlerde ağır bir dil kullanmıştır.
*Mizahi bir yapısı vardır.
*Renkli ve canlı bir anlatımı vardır.
*Cümle yapısı genelde kısadır.
*İstanbul Türkçesini bütün incelikleriyle ustaca kullanmıştır.
*En önemli özelliklerinden biri eserlerini sohbet havası içinde yazmasıdır.
*Psikolojik tahlil yok denecek kadar azdır.
*Ahmed Râsim, devrinde bestekâr olarak da tanınmış; şarkı formunda eserler bestelemiştir.
*Okul kitapları, tarih, coğrafya, seyahat, gramer, makale, deneme, sohbet, fıkra ve hâtıra gibi çok değişik alan ve türde yüzden fazla eser vermiştir.
*Hüseyin Rahmi’nin romanlarında yaptığını Ahmet Rasim, fıkra ve anılarıyla başarmıştır.
*Yaşama iyimser bakmış, acı olayları bile mizahi bir üslupla anlatmıştır.
*Edebiyatta batılılaşmaya karşı çıkmış; Servet-i Fününcuları eleştirmiştir.
*Sosyal faydayı savunmuştur.
>>> ESERLERİ:
Roman: İlk Sevgili, Tecârib-i Hayat, Belki Ben Aldanıyorum, Tecrübesiz Aşk, Afife, Ülfet (Hamamcı Ülfet), Bir Sefilenin Evrak-ı Metrukesi, Sevda-yı Sermedî, Meyl-i Dil, Asker Oğlu, Leyâl-i Izdırap, Mehalik-i Hayat, Endişe-i Hayat, Hanım
Öykü: Güzel Eleni, İki Günahkâr, Gam-ı Hicran, Meşakk-ı Hayat, Mektep Arkadaşım, Numune-i Hayal, Biçare Genç, Nâkâm, İki Günahsız Sevda (Sevday-ı Sermedi / Havay-ı Aşk)
Hatıra: Gecelerim, Muharrir-Şâir-Edib, Falaka, Fuhş-ı Atîk/Fuhş-ı Cedîd, Ömr-i Edebi (4 cilt), Ramazan Sohbetleri, Gülüp Ağladıklarım
Fıkra: Şehir Mektupları, Eşkâl-i Zaman, Muharrir Bu Ya, Cidd ü Mizâh, Târih ve Muharrir, Külliyat-ı Say ü Tahrir: Makalât ve Musâhabât / Menakıb-ı İslam
Seyahat (Gezi): Romanya Mektupları
Monografi: İlk Büyük Muharrirlerden Şinâsi
Mensur Şiir: O Çehre, Kitabe-i Gam
Tarih: Resimli ve Haritalı Osmanlı Târihi, İki Hâtırat-Üç Şahsiyet, İstibdattan Hâkimiyyet-i Milliyyeye, Târih-i Muhtasar-ı Beşer, Terakkiyât-ı İlmiyye ve Medeniyye, Eski Romalılar, Tarih-i Ticaret, Arapların Terakkiyat-ı Medeniyesi
Tercüme: Edebiyat-ı Garbiyeden Bir Nebze, Cümel-i Hikemiye-i Ecnebiye, Cizvit Tarihi, Ezhâr-ı Tarihiye, Ürani, İki Damla Gözyaşı, Mathilde Laroche, La Dame aux Camelias, Karpat Dağlarında, Mızıkacı Yanko ve Kamyonka, Neşide-i Ruh, Ohlan Karısı, Kaptan Jipson, Madam Hardiber, Asya Kumsallarında
Okul Kitapları: Yeni Usul Sarf-ı Farisî, Küçük Tarih-i İslâm, Küçük Tarih-i Osmanî, Yeni Usul Muallim-i Sarf, Osmanlı Tarihi, Hesab-ı Tedricî, İmlâ-yı Osmanî, Müptedi, Hesap Kitabı, Sarf-ı İptidaî, Küçük Hıfzıssıhha, Amelî ve Nazarî Talim-i Lisan-ı Osmanî, Elifba, Elifbadan Sonra, Yeni Usul Muhtasar Sarf-ı Türkî, Resimli Küçük Tarih-i Osmanî, Yeni Sarf Dersleri II, Doğru Usul-ı Kıraat III
Diğer Eserleri: Bedayi-i Keşfiyat ve İhtiraat-ı Beşeriyeden Fonograf, Elektrikiyet-i Sakine, Cümel-i Hikemîye-i Osmaniye, Elektrik, Teşekkül-i Cihan Hakkında Fikr-i İcmalî, Garaib-i Âdat-ı Akvam, Hazine-i Mekâtip yahut Mükemmel Münşeat
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: