AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-1
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-1
(GENEL BİLGİLER)
*Edebiyat; olay, düşünce, duygu ve hayallerin dil aracılığıyla sözlü veya yazılı olarak biçimlendirilmesi sanatıdır.
*Sanat, bir duygunun, bir tasarının, bir düşüncenin ya da güzelliğin anlatımında kullanılan yöntemlerin tümü ve bunların sonunda erişilendir.
*Güzel sanatlar ise, sanatın güzel ve etkili bir biçimde ortaya konmasıdır. İnsanda coşku ve hayranlık uyandırır.
*Sanatçı, dış dünyadan algıladıklarını, farklı tekniklerle yeniden oluşturur, biçimlendirir.
*Sanatların Sınıflandırılması:
1- İşitsel (Fonetik) Sanatlar: Müzik, Edebiyat
2- Görsel (Plastik) Sanatlar: Mimari, Heykel, Resim, Hat
3- Dramatik (Ritmik) Sanatlar: Tiyatro, Dans, Sinema, Bale, Opera
*Zanaat: İnsanların gereksinimlerini karşılamak için ve bir fayda sağlamak için yapılan işlere denir. (Dokumacılık, Mermercilik, Çinicilik vb.) Sanattan en önemli farkı, çıkar sağlama amaçlı olmasıdır.
*Bilim: Evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgidir.
*Edebi Eser: Yaşanan, görülen, duyulan, bir olayın ya da bir duygu veya düşüncenin “estetik” ölçüler içinde anlatıldığı eserlere denir.
*Tarih: Geçmiş zamanlarda yaşayan insan topluluklarının her türlü faaliyetlerini yer ve zaman bildirerek, sebep-sonuç ilişkisi içinde anlatan bilim dalıdır.
*Sosyoloji: Toplum ve insanın etkileşimi üzerinde çalışan bilimdir.
*Psikoloji: Davranışları ve zihinsel süreçleri inceleyen bilim dalıdır.
*Felsefe: Varlık, bilgi, gerçek, adalet, güzellik, doğruluk, akıl ve dil gibi konularla ilgili genel ve temel sorunlarla ilgili yapılan çalışmalardır.
*Uygarlık: Toplumların maddi ve manevi varlıklarının; fikir, sanat çalışmalarıyla ilgili niteliklerinin tümüne uygarlık (medeniyet) denir.
*Kültür, tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde oluşturulan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları oluşturmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan; insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünüdür.
*Dil: İnsanlar arasında anlaşmayı sağlayan bir araç, kendi kanunları içerisinde yaşayan ve gelişen, canlı bir varlıktır.
*Bir toplumun yazı dili, o toplumun aynı zamanda kültür dilidir.
*Yazı Dili / Kültür Dili / Edebi Dil / Ortak Dil >>> İstanbul Ağzı
*Metin: Bir yazıyı biçim, anlatım ve noktalama özellikleriyle oluşturan kelimelerin bütünüdür.
*Bağlam: Bir dil birimini çevreleyen, ondan önce veya sonra gelen; birçok durumda söz konusu birimi etkileyen; onun anlamını, değerini belirleyen birim veya birimler bütünü, kontekst.
*Bağdaşıklık: Dil ögelerinin (ek, kelime ve kelime grupları) aralarında oluşturdukları anlam bağıntılarına denir.
*Bağdaştırma: Kelimelerin yeni bir anlam ifade etmek için yan yana gelerek oluşturdukları söz gruplarına denir.
*Bağlaşıklık: Bir metinde dil ögelerinin (ek, kelime ve kelime grupları) dil bilgisi kurallarına uyularak yan yana getirilmesine (cümle oluşturulmasına) “bağlaşıklık” adı verilir.
-----------------------------------------
METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI:
1-ÖĞRETİCİ METİNLER:
A-Tarihi metinler
B-Felsefi Metinler
C-Bilimsel Metinler
D-Gazete Çevresinde Gelişen Metinler
>Makale, Deneme, Fıkra, Eleştiri, Sohbet, Röportaj, Haber Yazıları
E-Kişisel Hayatı Konu Alan Metinler
>Hatıra (Anı), Gezi Yazısı, Biyografi, Otobiyografi, Mektup, Günlük
2-SANATSAL (EDEBİ) METİNLER:
A-Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler
>Şiir
B-Olay Çevresinde Oluşan Metinler
a-Anlatmaya Bağlı Metinler
>Masal, Destan, Halk Hikâyeleri, Mesnevi, Manzum Hikâye, Hikâye, Roman
b-Göstermeye Bağlı Metinler (Tiyatro)
Geleneksel Türk Tiyatrosu
>Karagöz, Meddah, Orta Oyunu, Köy Seyirlik Oyunları
Modern Türk Tiyatrosu
>Trajedi, Komedi, Melodram
-----------------------------------------
*Sanatsal Metin (Edebi Metin): İnsanların iç dünyasında zevk uyandırmak ve onları etkilemek için ortaya konulan edebi yazılardır.
*İmge: Yazınsal ürünlerde, özellikle de şiirde dile getirilmek isteneni daha canlı, daha etkili, göz önüne getirilebilir bir biçimde anlatmak için, onunla başka şeyler arasında bağlantı kurularak zihinde canlandırılan yeni biçimler, imge olarak adlandırılır. Dış dünyadan alınan izlenimlerin, zihinde görüntüye dönüşmesi, resimsel bir değer kazanmasıdır.
*Kurmaca: Olmadığı hâlde varmış gibi tasarlanmış, kurgulanmış olan.
*Zihniyet, bir döneme ait sosyal, siyasî, dinî, ekonomik, sivil, askeri, sanatsal, kültürel hayatın; duygu, anlayış ve zevk bütünüdür.
*Tip: Benzerlerinin niteliklerini abartılı bir biçimde üzerinde toplayan kişilere tip denir.
*Karakter: Kendine özgü ayırt edici özellik taşıyan kişilere karakter denir.
*Tema – Konu:
-Bir sanat eserinin merkezinde yer alan temel duygu ve düşünce “tema”dır.
-Edebî metinde yapıyı meydana getiren birimler tema etrafında birleşirler.
-Her eserin bir ana teması vardır. Bu tema, yan temalarla beslenir.
-Tema, eser dışında soyut bir kavramdır.
-Konu ise, temanın çok özel bir biçimde işlenmiş ayrıntısıdır; somut niteliklidir.
-Aynı temada sayısız edebî metin yazılır; ancak her edebî eserin sadece bir konusu vardır.
-Yaşama sevinci, ölüm korkusu, gurbet duygusu, aşk, hayvan sevgisi, geçmiş özlemi, gelecek endişesi, kıskançlık, mertlik, cömertlik ve benzeri kavramlar, tema olarak kullanılabilir.
*Hâkim (İlahi) Bakış Açısı:
-Bu yöntemde sınırsız bir bakış açısı vardır.
-Anlatıcı, anlatılanların tamamını bilen bir varlıktır.
*Kahraman Anlatıcının Bakış Açısı:
*Bu yöntemde olayı anlatan "ben" vardır.
*Olayları anlatan kişinin bilgisi, kahramanlardan birinin bilgisiyle sınırlıdır.
*Gözlemci Anlatıcının Bakış Açısı:
*Bu yöntemde olaylar dışarıdan görüldüğü biçimiyle nesnel bir tarzda aktarılır.
*Anlatıcı, bir kamera tarafsızlığıyla olup biteni ifade eder.
*Öğretici metinler, bilgi ve haber vermek; kanıları değiştirmek; uyarmak, düşündürmek, yönlendirmek ve tanıtmak amacıyla yazılır.
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: