AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-8
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-8
TÜRK EDEBİYATI DÖNEMLERİNE GİRİŞ
*Türk Edebiyatının Dönemlere Ayrılmasındaki Ölçütler:
Dil anlayışı, Dil Coğrafyası, Kültürel farklılaşma, Dini hayat, Sanat anlayışı
*Dil Anlayışı: İslam’ın kabulüyle dil anlayışımız da değişmiş, dilimizdeki Arapça ve Farsça kelimeler artmıştır. Batının etkisi ve inkılaplarla dilimiz, günümüzdeki haline ulaşmıştır.
*Dil Coğrafyası: Yaşamın sürdürüldüğü yerleşim alanları dilleri etkiler. Türklerin farklı coğrafyalarda farklı devletler kurmaları, dilde de farklılaşmalara yol açmıştır.
*Kültürel Farklılaşma: Kültür, bir milletin dil, din, duygu, düşünce ve yaşayış tarzındaki bütünlüktür. Bunlarda başlayan değişme, kültürel farklılaşmayı ortaya çıkarır.
*Dini Hayat: Dinler getirdikleri değer yargıları ile insanların ve toplumların düşünce yapılarını, davranışlarını, hayat tarzlarını etkiler ve değiştirir.
*Sanat Anlayışı: Birey ve toplum, kendisini sanat eserleriyle ifade eder. Divan edebiyatında sanat anlayışı, süslü ve sanatlı bir yapıya sahipti. “Sanat sanat içindir.” anlayışı benimsenmişti. Halk edebiyatında ise yalın bir söyleyiş tercih ediliyordu. Tanzimat’ın ilk döneminde “Sanat, toplum içindir.” anlayışı öne çıkmıştır. İkinci dönemde bu anlayış terk edilmiştir. Cumhuriyet Döneminde “Memleketçi, Anadolucu” gibi anlayışlar gelişmiştir.
-----------------------------------------
DİLİN KULLANIMDAN DOĞAN TÜRLERİ:
*Standart (Ölçünlü) Dil: Bir dili toplum olarak konuşan ve yazanların hep birlikte uydukları, ağız özelliklerinden arındırılmış, belirli ölçü ve kurallara bağlı ortak dildir.
*Standart Türkçe, İstanbul Türkçesi esas alınarak biçimlendirilmiş olan konuşma ve yazı dilidir.
*Lehçe: Bir dilin, tarihî gelişim sürecinde, bilinen dönemlerden önce o dilden ayrılmış ve farklı biçimde gelişmiş kollarına lehçe denir.
*Türk dilinden bilinmeyen bir dönemde ayrılan Yakutça ve Çuvaşça, Türkçenin iki ayrı lehçesidir.
*Şive: Bir dilden ayrılmış ve zaman içinde ayrı dil olarak kullanılmaya başlanmış ama birbirinden çok uzaklaşmamış kollarına şive denir. Bir dilin, yazılı kaynaklarla izlenebilen tarihî gelişimi içinde ayrılmış kollarıdır.
*Türkmence, Kırgızca, Azerice vb. Türkçenin şiveleridir.
*Ağız: Bir ülke içinde aynı dilin farklı konuşma şekillerine ağız denir. Ağız, yörelere göre söyleyiş farklılıklarıdır.
*Türkiye Türkçesinin konuşulduğu Anadolu’da “Karadeniz Ağzı, Konya ağzı, Sivas ağzı, Denizli ağzı” gibi ağızlar vardır.
*Argo: Ortak dilden ayrı olarak belirli toplulukların ses, yapı, söz dizimi ve anlam bakımından farklılık gösteren dili veya kelime dağarcığıdır.
*Argo, çoğunlukla kaba bir söyleyiş özelliği gösterir.
(Adam afili, etrafa caka satıyor.)
*Jargon: Aynı meslek veya topluluktaki insanların ortak dilden ayrı olarak kullandıkları özel dil veya söz dağarcığıdır.
(Hasta dün gece eks oldu.)
-----------------------------------------
ÖZET OLARAK DÖNEMLER:
1-İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı, bir “Destan Dönemi” edebiyatıdır.
*Destan Dönemi sözüyle, destanların ortaya çıktığı zaman dilimi kastedilmektedir.
*Bu dönemde Türkler, daha çok kavmî (etnik) unsurlar etrafında şekillenen, başka uygarlıkların etkilerine kapalı bir medeniyet ortamında bulunmuşlardır.
*Bu ortam, hayatın her alanına yansıdığı gibi edebiyata da yansımıştır.
*Bu dönemin hâkim zihniyetini belirleyen temel unsurlar (etnik özellikler, mitolojik ögeler, olağanüstü kahraman, varlık ve olaylar) o dönem de oluşturulan metinlere de yansımıştır.
*Yabancı etkilerden uzak, tam anlamıyla yerli bir edebiyattır.
*Bu dönemin ürünleri koşuk, sagu, sav, destanlar, Yenisey mezar taşları, Göktürk anıtları ve Uygurlara ait bazı metinlerdir.
2-İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı, bir “Din Dönemi” edebiyatıdır.
*Dinî dönemde hayatın merkezinde İslamiyet vardır.
*Türkler, İslamiyet’i kabul ederek yeni bir kültür ve medeniyet ortamına girmiş, Türklerden önce Müslüman olan Araplar ve İranlılarla her anlamda etkileşime geçerek benzer yaşam şekillerini sürdürmüşlerdir.
*Bu dönem edebî metinlerindeki tema ve yapıların Arap ve İran edebiyatlarındaki yapı ve temalarla benzerlik göstermesi; İslam dininin, o dönemin zihniyetini şekillendiren temel öge olduğunun göstergesidir.
3-Batı Uygarlığı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı, bir “Modern Dönem” edebiyatıdır.
*Coğrafi keşiflerle başlayan süreçte Avrupa’da sanata, edebiyata, bilime ve felsefeye ilgi duyan yeni bir kuşak oluşmuş; Antik Yunan ve Latin medeniyetlerine ilgi duyanların sayısı artmış, bu medeniyetlere ait çeşitli edebiyat ve felsefe eserleri Avrupa dillerine tercüme edilmiştir.
*Rönesans, Reform hareketleri, Aydınlanma Çağı gibi süreçler sonunda Avrupa’da bireyin dünya ile ilişkisini ön planda tutan yeni bir dönem başlamıştır.
*Modern Dönem, Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesiyle birlikte bizim siyasi, sosyal, kültürel ve edebî hayatımızı da belirgin biçimde etkilemiş, yeni kavram ve değerlerin günlük hayata girmesi sonucunda hayat adeta yeniden kurulmuş, Türk edebiyatında da Batı Uygarlığı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı olarak adlandırılan yeni bir dönem başlamıştır.
TÜRK EDEBİYATI DEVİRLERİ:
1-DESTAN DÖNEMİ (İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı)
2-DİN DÖNEMİ (İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı)
3-MODERN DÖNEM (Batı Uygarlığı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı)
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: