AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-46
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-46
CUMHURİYET DÖNEMİNDE
OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER
ANLATMAYA BAĞLI EDEBÎ METİNLER (HİKÂYE-ROMAN)
a. MİLLÎ EDEBİYAT ZEVK VE ANLAYIŞINI SÜRDÜREN ESERLER
*Cumhuriyet’le birlikte siyasi, ekonomik ve toplumsal hayattaki değişimler edebiyata da yansımış; Anadolu’ya açılma, Anadolu’yu görüp anlatma ve Anadolu insanını konu edinme öne çıkmıştır.
*Cumhuriyet dönemi roman ve hikâyesinin sanatçıları eserlerinde, Milli Edebiyat döneminde ele aldıkları konulara ilave olarak Atatürk İlke ve İnkılaplarını, savaş sonrası hayatı işlemişlerdir.
*Roman ve hikâyelerde “toplumsal ve kültürel farklılıklar, ülke ve toplum sorunları, Kurtuluş Savaşı, eski-yeni çatışması, köy ve kasaba insanının çelişkileri, tarihi konular, yanlış Batılılaşma” konuları ağırlıkla işlenmiştir.
*Cumhuriyet döneminin hazırlayıcıları olan I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı da konu edilmiştir.
*Realizm akımından etkilenilmiştir.
*Eserler, Atatürk ilke ve inkılâplarına uygun bir bakışla yazılmıştır.
*Batıl inançlar ve hurafeler eleştirilmiştir.
*Toplumsal fayda esas alınmıştır.
*Doğu – Batı karşılaştırmaları yapılmıştır.
*Halkın sıkıntıları, aydın – halk çatışması konu edilmiştir.
*Milli Edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren hikâyelerde Maupassant tarzının (olay hikâyesi) özellikleri görülür.
*Türk Milletindeki gurur duygusu, romanlarda kendini hissettirmiştir.
*Milli edebiyat zevk ve anlayışı devam ettiren bu dönem sanatçılarının kullandığı dil genellikle sadedir.
Önemli Temsilcileri:
MEMDUH ŞEVKET ESENDAL, AKA GÜNDÜZ, REŞAT NURİ GÜNTEKİN, HALİDE EDİP ADIVAR, YAKUP KADRİ KARAOSMANOĞLU, MEMDUH ŞEVKET ESENDAL, REFİK HALİT KARAY, CEVAT ŞAKİR KABAAĞAÇLI (HALİKARNAS BALIKÇISI), AKA GÜNDÜZ
Bu anlayışı sürdüren romanları konularına göre şu alt başlıklarla ele almak mümkündür:
1. SİYASİ VE SOSYAL OLAYLARA DOĞRUDAN YER VEREN ESERLER:
a. Abdülhamit döneminden bahsedenler:
Sinekli Bakkal (Halide Edip Adıvar)
Bir Sürgün (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
Abdülhamit Düşerken (Nahit Sırrı Örik)
b.İttihat ve Terakki Fırkasının Faaliyetlerini Anlatanlar:
Hüküm Gecesi (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
Üç İstanbul (Mithat Cemal Kuntay)
c. Yolsuzluk, Rüşvet ve Ahlak Düşüklüklerini Anlatanlar:
Gizli El (Reşat Nuri Güntekin)
İstanbul'un Bir Yüzü (Refik Halit Karay)
Kiralık Konak (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
Mahşer (Peyami Safa)
Sözde Kızlar (Peyami Safa)
Sodom ve Gomore (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
2. ANADOLU'YU İŞLEYEN ESERLER:
a. Anadolu'da Öğretmen:
Yeşil Gece (Reşat Nuri Güntekin)
Vurun Kahpeye (1926-Halide Edip Adıvar)
Çalıkuşu (Reşat Nuri Güntekin)
Acımak (Halide Edip Adıvar)
b. Anadolu'da Subay:
Ateşten Gömlek (Halide Edip Adıvar)
Yaban (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
Ankara (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
3. Aşk Romanları:
Akşam Güneşi (R. Nuri Güntekin)
Şimşek ( Peyami Safa)
----------------------------------------
b. TOPLUMCU GERÇEKÇİ ESERLER
(TOPLUMSAL GERÇEKÇİLER)
(TOPLUMSAL GERÇEKÇİLER)
*Toplumcu gerçekçilik, 1930′lardan 1980′lere kadar özellikle roman alanında varlığını güçlü bir biçimde sürdürmüştür.
*1930′larda üretilen ve Anadolu insanı gerçeğini, toplumsal değişimle yaşanan sancıları anlatan öyküler ve romanlar, toplumcu gerçekçi edebiyatın kuruluşunun ilk örnekleri niteliğindedir.
*Başlangıçta Sabahattin Ali ve Sadri Ertem’in eserleriyle ortaya çıkan ve esasen Anadolu köy ve kasaba sorunlarını anlatan toplumcu-gerçekçi roman ve hikâye, 1930’ların sonunda Kemal Bilbaşar ve Samim Kocagöz gibi yazarlarla alanını genişletmiştir.
*Sadri Ertem, ilk kez işçilerin sorunlarını dile getiren romanlar yazmıştır.
*Toplumcu gerçekçi eser veren yazarların bir bölümü özellikle köy sorunlarına yönelmişlerdir.
*1950′li yıllarda Köy Enstitülü yazarların çabalarıyla “köy” olgusu romanlarda daha farklı bir şekilde ele alınmaya başlanmış ve bir “köy edebiyatı” oluşmuştur.
*Köy Enstitülerinde yetişen köy kökenli yazarlar, konularını daha çok toprağa bağlı insanların hayatlarından alan eserler yazmışlardır.
*Anadolu köy ve kasabalarına yönelmişlerdir.
*Mahmut Makal’ın 1950′de köy notlarını içeren “Bizim Köy” adlı kitabının yayımlanması ve Fakir Baykurt, Talip Apaydın gibi yazarların eserleriyle köye ve köy hayatına ilgi artmıştır.
* “Köy romanı” sosyalist düşüncenin etkisiyle ideolojik bir yön kazanarak gelişmeye devam etmiştir.
*1960′lardan itibaren Fakir Baykurt, Kemal Bilbaşar, Yaşar Kemal gibi yazarlar köy – kasaba konularını işlemeyi sürdürürken Sabahattin Ali, Kemal Tahir, Orhan Kemal, Samim Kocagöz, Rıfat Ilgaz, Aziz Nesin gibi yazarlar, kent insanının ve büyük kentin sorunlarını da ele alan konulara yönelmişlerdir.
*Toplumcu gerçekçi yazarlar, genellikle, kendi ideolojik (Marksist, sosyalist) söylemlerini eserlerine yansıtmışlardır.
*Bu dönemde yazılan öykü ve romanların birçoğu belirli görüşleri anlatmak, belirli bir siyasi anlayışı savunmak için bir araç olarak kullanılmıştır.
* “İşçilerin, dar gelirlilerin yaşamları; işçi hakları; köydeki yaşam tarzı; köy ve köylü sorunları; köylerdeki toprak kavgaları; ağa-köylü, zengin-fakir, güçlü-güçsüz, öğretmen-imam, halk-yönetici, aydın-cahil çatışmaları; köyden kente göçün ortaya koyduğu sorunlar” gibi konular toplumcu gerçekçi bakış açısına ve dünya görüşüne uygun olarak sergilenmiştir.
*Eserlerde, realizm ve natüralizm akımlarının etkisi görülür.
*Yapıtlar konuşma diliyle yazılmıştır.
*Kahramanlar bölgesel ağızlara göre konuşturulmuştur.
*Güçlü tasvirler yapılmıştır.
*Anlatım tekniklerinden çok anlatılan şey önemli görülmüştür.
*Halk kültüründe yer alan birçok unsura yer verilmiştir.
Toplumcu Gerçekçi Sanatçılar:
SADRİ ERTEM, SABAHATTİN ALİ, KEMAL TAHİR, AZİZ NESİN, ORHAN KEMAL, YAŞAR KEMAL, HALİKARNAS BALIKÇISI, NECATİ CUMALI, SAMİM KOCAGÖZ, KEMAL BİLBAŞAR, MAHMUT MAKAL, TALİP APAYDIN, FAKİR BAYKURT, FAİK BAYSAL, DURSUN AKÇAM, ABBAS SAYAR, İLHAN TARUS, MUZAFFER İZGÜ, ORHAN HANÇERLİOĞLU, RIFAT ILGAZ, ATTİLA İLHAN, TAHSİN YÜCEL, OKTAY AKBAL, VEDAT TÜRKALİ, TARIK DURSUN KAKINÇ
TOPLUMCU GERÇEKÇİ BAZI SANATÇILAR İLE İLGİLİ AYRINTILAR:
Sabahattin Ali:
*Maupassant tarzı öyküleriyle ve özellikle “Kuyucaklı Yusuf” adlı romanıyla tanınmıştır.
*Eserlerinde aşk teması etrafında güçlü-güçsüz, ezen-ezilen çatışmasını anlatarak okuru bilinçlendirmeye çalışmıştır.
*Özellikle Anadolu’ya yönelme ve ne anlattığı kadar nasıl anlattığına da önem veren nitelikli roman ve hikâyeleriyle toplumcu gerçekçilerin öncülerden biridir.
Orhan Kemal:
*Eserlerinde tarlada çalışan ırgatların, fabrikadaki işçilerin, köyden kente göç eden gurbetçilerin acıklı hikâyelerini gerçekçi bir şekilde anlatır.
*Ekmek Kavgası adlı öykü kitabı ile Baba Evi, Bereketli Topraklar Üzerinde ve Murtaza adlı romanları tanınmıştır.
Kemal Tahir:
*İlk dönem romanlarında gerçekçi bir yaklaşımla köy-kent sorunlarına, hapishane yaşamına yer veren yazar daha sonraki yıllarda tarihsel ve siyasal içerikteki romanlarıyla tanınmıştır.
*Göl İnsanları (öykü); Sağırdere, Kadınlar Koğuşu, Esir Şehrin İnsanları, Devlet Ana, Yorgun Savaşçı, Rahmet Yoları Kesti (roman)
Yaşar Kemal:
*Eserlerinde özellikle Çukurova köylüsü ile Güney ve Doğu Anadolu insanını çeşitli yönleriyle anlatmıştır.
*Anlatımında halk türkülerinden, masal ve efsanelerinden faydalanmış; bu yüzden de destansı lirik bir üslup kullanmıştır.
*Bu anlatım tarzının tipik örneği İnce Memed romanıdır.
*Teneke (öykü); İnce Memed (I,II,III,IV), Ağrı Dağı Efsanesi, Orta Direk, Çakırcalı Efe, Fırat Suyu Kan Akıyor, Yer Demir Gök Bakır, Yusufçuk Yusuf (roman)
Fakir Baykurt:
*“Köy romanı”nın önde gelen ismidir.
*Köy enstitülü bir yazar olarak sosyalist-gerçekçi bir çizgide köyü ve köylüyü, gurbetçilerin yaşamını oldukça canlı bir şekilde anlatan sanatçı, öykülerinin yanı sıra Yılanların Öcü, Kaplumbağalar, Tırpan, Koca Ren ve Yüksek Fırtınalar adlı romanlarıyla ünlüdür.
Aziz Nesin:
*Yalın bir dille toplumdaki aksayan yönleri, yergiye elverişli tarafları abartılı tiplerle ironik bir şekilde anlatan roman, hikâye ve oyunları ile tanınır.
*Vatan Sağolsun, Tatlı Betüş, Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz, Kadın Olan Erkek (roman); İt Kuyruğu, Fil Hamdi, Büyük Grev, Yaşasın Memleket (öykü)
Rıfat Ilgaz:
*Öykü başta olmak üzere şiir, roman, piyes türlerinde eserler vermiştir.
*Toplumsal sorunları güldürü öğesiyle birlikte vermiştir.
*Özellikle “roman-öykü-oyun” öğelerinin kaynaştığı karma bir türün temsilcisi olmuştur.
*Ünlü eseri “Hababam Sınıfı” böyledir.
*Bizim Koğuş, Kesmeli Bunları, Çalış Osman Çiftlik Senin, Radarın Anahtarı diğer önemli eserleridir.
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: