AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-13
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-13
ÂŞIK TARZI HALK EDEBİYATI TEMSİLCİLERİ:
16. YÜZYIL
KÖROĞLU: (16. YÜZYIL)
*Yeniçeri şairidir.
*3. Murat Döneminde yaşamıştır.
*Osmanlı-İran savaşlarına katılmıştır.
*Yiğitçe ve coşkun bir eda ile şiirler söylemiştir.
*Koşma/Koçaklamaları ile tanınır.
*Şiirlerinin tamamını heceyle yazmıştır.
*Kavganın ve özgürlüğün sembolüdür.
*Sade bir dil kullanmıştır.
*Aşk, tabiat konularını işler.
*Divan edebiyatından ve tasavvuftan hiç etkilenmemiştir.
*Bolu Beyi'nden babasının intikamını almak üzere dağlara çıkan, yiğitlik ve iyilikseverliği destanlaşan eşkıya Köroğlu ile şair Köroğlu halk zihninde kaynaşmış durumdadır.
-----------------------------------------
KUL MEHMET: (16. YÜZYIL)
*Vergi memuru, vezir
*Saz şairleri arasında aruzla şiir yazan ilk şair
-----------------------------------------
ÖKSÜZ DEDE: (16. YÜZYIL)
*Yeniçeri şairi
*3. Murat Dönemi
*İran seferlerini konu almış
*Mert, sade, canlı bir eda
*Tasavvuf lirizmi
-----------------------------------------
17. YÜZYIL
KARACAOĞLAN: (17. YÜZYIL)
*Çukurova, Toroslar şairi
*Gezgin şair
*En lirik şair
*Sade, duru ve samimi dil
*Tamamı heceyle
*Aşk ve tabiat şairi
*Doğa, aşk, ayrılık, gurbet, sıla özlemi, ölüm
*Türk halk şiiri geleneğinde çığır açmıştır.
*Düşten çok gerçekler
*Güzele, sevgiliye ve doğaya tutkun.
*Yöresel sözcüklere ve geleneklere yer vermiştir.
*Divan edebiyatından etkilenmemiştir.
*Tasavvufa ve dini konulara yer vermemiştir.
*Halk şiirinde kendine özgü bir şiir evreni kurmuştur.
*Koşma, semai, varsağı ve türkü
*Anadolu kızlarının isimlerini kullanan ilk şair
*Varsağıyı kullanan ilk şair
*Kendisinden sonra gelen tüm âşık edebiyatı şairlerini etkilemiştir.
-----------------------------------------
KAYIKÇI KUL MUSTAFA: (17. YÜZYIL)
*Yeniçeri şairi
*Dönemin tarihi olayları ile ilgilenmiştir.
*Şiirleri uzun zaman yeniçeriler arasında serhat boylarında okunmuştur.
*Tamamen halk zevkine bağlı, sade ve doğal söyleyişi vardır.
*Nazım tekniği kusurludur.
*Kahramanca söyleyiş
*Şiirleri yalın ve içten
*Divan edebiyatından etkilenmemiştir.
*Tamamı heceyle
*Sonradan Bektaşi olmuştur.
*Koşma, türkü, nefes
*Genç Osman Destanı, şiirlerinin en ünlülerindendir.
-----------------------------------------
ÂŞIK ÖMER: (17. Yüzyıl)
*Yeniçeri şairi
*Medrese eğitimi almıştır.
*İmam, derviş, hafız
*Gezgin şair
*Farsça biliyor
*Tasavvuftan etkilenmiştir.
*Kalem şairi
*Divan edebiyatından etkilenmiştir
*Destan, koşma, semai / tevhit, naat, kaside, gazel
*Gurbet, sevgi, sadakat, iyilik, namus, insanlık, adalet, merhamet
*Hem hece hem aruz
*Diğer halk şairlerine göre dili biraz ağırdır.
*Şairname yazan ilk şair
*Kendinden sonraki şairleri etkilemiştir.
*Üstat kabul edilir.
*Açmış olduğu divan şiirini taklit cereyanı yüzünden saz şiirinin saflığı ve dili bozulmuştur.
*Saz şairlerimizin en çok şiir bırakmış olanlarındandır.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-En çok bilinen şiiri, 38 dörtlükten meydana gelen ve 105 şairin adının sayıldığı Şairname'sidir.
-----------------------------------------
KÂTİBİ: (17. YÜZYIL)
*4. Murat Dönemi
*Yeniçeri şairi
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*En az İran ve Arap edebiyatlarına mensup olan şairler kadar bilgili olduğunu ispat etmek adına aruz ölçüsü ile şiirler yazmaya başlamıştır.
*Yabancı kelime ve terkip kullanmış.
*Hem hece hem aruz
*Türkmani, varsağı
*Koşma, semai ve destan türündeki eserlerinin temasını aşk, özlem ve kahramanlık teşkil eder.
-----------------------------------------
ERCİŞLİ EMRAH: (17. YÜZYIL)
*“Emrah ile Selvihan” adlı halk öyküsüyle ün kazanmıştır.
*Arı bir Türkçe
*Sadece hece
*İçten ve halk zevkine yakın bir söyleyiş
*Yurt sevgisi, aşk, doğa güzelliği, özlem
*Divan edebiyatından etkilenmemiştir.
*Tasavvufla ilgilenmemiştir.
*Ercişli Emrah’ın en şansız yanı Erzurumlu Emrah ile karıştırılmasıdır.
-----------------------------------------
KULOĞLU: (17. YÜZYIL)
*Yeniçeri şairi
*Devrinin siyasi olaylarına karışmıştır.
*Halk şiirinin en güçlü temsilcilerindendir.
*Hem hece hem aruz
*Bir yandan yiğitlik şiirleri bir yandan da aşk üzerine şiirler söylemiştir.
*İçli ve sanatçı yaratılışlıdır.
*Dili sade ve anlatımı doğaldır.
*Halk deyişlerine ve atasözlerine şiirlerinde yer vermiştir.
-----------------------------------------
18. YÜZYIL
GEVHERİ: (18. YÜZYIL)
*Medrese öğrenimi görmüştür.
*Birçok yer gezmiştir.
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*Gevheri Fuzûli ve Kuloğlu etkisindedir.
*Hem hece hem aruz
*Hece ile sade / aruz ile ağır dil
*Yabancı kelimelere ve divan edebiyatı mazmunlarına yer vermiştir.
*Klasik edebiyat çevrelerinde de sık sık anılmıştır.
*Hece ile koşmalar, türküler, türkmaniler; aruzla divan ve müstezatlar yazmıştır.
*Asıl gücünü, heceyle söylediği şiirlerde göstermektedir.
*Aşk, tabiat, sevgili ve ayrılık gibi konuları işlemiş; sosyal olaylarla ilgilenmemiştir.
*Müzikle uğraşmıştır. (Gevherî makamı)
-----------------------------------------
LEVNİ: (18. YÜZYIL)
*Resim ve minyatür sanatkârıdır.
*Lale devri sanatçısı
*Atalar Sözü Destanı adlı eserinde atasözlerini derleyip nazım şeklinde yazıya aktarmıştır.
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*Hem hece hem aruz
-----------------------------------------
19. YÜZYIL
DERTLİ: (19. YÜZYIL)
*Bolu'da doğmuş; İstanbul, Konya ve Mısır’da bulunmuş; Ankara’da vefat etmiş.
*Gezgin şair
*Asıl adı İbrahim
*Birçok çırak yetiştiren son ustalardan biridir.
*Yoksulluk çekmiş
*Bektaşi
*Badeli şair
*Aruzla gazeller, divanlar, kalenderiler yazmıştır.
*Hem hece hem aruz
*Şiirleri yabancı kelime ve terkiplerle dolu
*Lirizme sahip
*Semai ve koşma
*Hazreti Ali'ye aşkla bağlı
*Din, tasavvuf, beşerî aşk, sosyal ve toplumsal konular, hiciv ve mizah, tabiat, gurbet, hasret, dert, sıkıntı
*Toplumsal yergi
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Şeytan Bunun Neresinde
-----------------------------------------
SEYRANİ: (19. YÜZYIL)
*Kayseri’de doğmuş; medrese eğitimi görmüştür.
*Kalem şairidir.
*Bektaşi
*İstanbul’a gitmiş; âşık kahvehanelerinde, konaklarda ve hatta sarayda çalıp söylemiş.
*Hicivleriyle tanınır.
*Hicivleri yüzünden İstanbul’dan kaçmak zorunda kalmıştır.
*Devlet adamlarını eleştirmiştir.
*Hayatının son zamanları yokluk ve sefalet
*Beşeri duyguları, sağlam bir dil ve içten bir anlatımla şiirleştirmiştir.
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*Hem hece hem aruz
*Tasavvuftan etkilenmiştir.
*Koşma, semai, nefes, devriye / gazel, divan, müstezad, kalenderi, şarkı, terci-i bend, terkib-i bend
*Mizah/Hiciv unsurunu kullanma yönüyle Nefi’ye benzer.
*Atasözleri, deyimler, Anadolu deyişleri ve cinas kullanmıştır.
*Telgraf ve vapur gibi kavramlar onun şiirlerine girmiştir.
-----------------------------------------
ERZURUMLU EMRAH: (19. YÜZYIL)
*Niksar/Tokat
*Medrese eğitimi almıştır.
*Gezgin şair
*Tasavvuftan etkilenmiştir.
*Kalem şairi
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*Hem hece hem aruz
*Saz şairleri içinde divan şiirini en iyi bilenlerdendir.
*Gazel, murabba, müseddes, müstezat / Koşma, Semai
*İçten ve etkili aşk, gurbet şiirleri
*Kimi zaman süslü, kimi zaman sade dil
*Ercişli Emrah'ın bazı şiirleri yanlışlıkla ona mal edilmiştir.
*Emrah Âşık Kolu oluşmuştur.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Dedim Dedi
-----------------------------------------
DADALOĞLU: (19. YÜZYIL)
*Çukurova yöresi
*Türkmenlerin Avşar boyundan
*Az da olsa eğitim almıştır.
*Sanat endişesi yoktur.
*Konuları büyük ölçüde Avşar aşiretinin hayatıdır.
*Tarih ve toplum olaylarını (zorunlu göç vs.) işlemiş.
*Yiğitçe ve içli bir söyleyiş
*Divan edebiyatından etkilenmemiştir.
*O bir cenk şairidir.
*Sadece hece
*Koşma, türkü, semai, varsağı, destan, türkü
*Dili, katıksız ve saf bir halk dilidir.
* “Ferman padişahın, dağlar bizimdir.” sözü meşhurdur.
-----------------------------------------
BAYBURTLU ZİHNİ: (19. YÜZYIL)
*Medrese eğitimi almıştır.
*İnatçı mizaç, isyankâr ruh
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*Her gittiği yerde taşlanacak birini bulan Zihnî, bu yüzden de yerden yere vurulmuştur.
*Hece vezniyle sade dil; aruz vezniyle ağır dil
*Kaside, hicviye, taşlama / koşma, destan
*Gurbet, sevgili, aşk
*Bazı şiirleri bestelenmiştir.
*Doğu klasiklerine hâkim
*Âşıklık ve şairliğinin yanında iyi bir nesir yazarıdır.
>>>ESERLERİ:
-Sergüzeştname (Kendi hayat hikâyesi)
-Kitab-ı Hikâye-i Garibe (Roman özelliğinde)
-Divan
-----------------------------------------
KAĞIZMANLI HIFZİ: (19. YÜZYIL)
*Medrese eğitimi almıştır.
*9 yaşında Hafız
*Halk dilini kullanmış.
*Tabiat aşığı
*Koşma, semai, destan
*Aşk, ölüm inanç
-Sefil Baykuş Ne Gezersin Bu Yerde (Meşhur şiiri)
-----------------------------------------
RUHSATİ: (19. YÜZYIL)
*Sivas
*Öksüz, yetim, geçim sıkıntısı
*İyi bir eğitim alamamış.
*Ömrünün sonlarında köyünde imamlık
*Badeli âşık
*Saz çalmayan bir âşıktır.
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*Hem hece hem aruz
*Sade dil, mahalli söyleyiş
*Didaktik ve taşlama tarzı şiiri vardır.
*Tasavvuftan etkilenmiş
*Samimi bir Müslüman olup İslâm Peygamberini aşk derecesinde sevmiştir.
*Şiirlerinde tasvire fazla yer verir.
*Genellikle köy hayatının özelliklerini yansıtmıştır.
*Karacaoğlan'ın etkisinde kalmış.
*Ruhsati Kolu oluşmuştur.
>>>ESERLERİ:
-Uğru ile Kadı Hikâyesi
-Âşıkname (Şairname)
-----------------------------------------
ÂŞIK SÜMMANİ: (19. YÜZYIL)
*11 yaşında Erzurum’a giderek âşıklar çevresine girdi.
*Badeli âşık
*Gülperi’yi bulmak için yıllarca dolaşmış.
*Hem hece hem aruz
*Koşma
*Aşk, sevgi, tasavvuf ve nasihat
*"Sümmani Ağzı" (ezgi)
*Sosyal konular
>>>ESERLERİ:
Sümmani ile Gülperi (hikâye)
-----------------------------------------
ÂŞIK ŞENLİK: (19. YÜZYIL)
*Kars
*Badeli âşık
*Osmanlı-Rus Savaşı esnasında halk-toplum önderliği yapmıştır.
*Zehirlenerek öldürülmüştür.
*Kahramanlık destanları, koçaklamalar
*Atışmada başarılı, muamma çözmede usta, doğaçlaması güçlü
*Saz şiirinde Anadolu-Azeri geleneklerini birleştirmiş.
*Onlarca çırak yetiştirmiştir.
*Hikâye sınıflandırma geleneğinde yenilik yapmış.
>>>ESERLERİ:
-Latif Şah, Salman Bey, Sevdakâr Şah (hikâyeleri)
-----------------------------------------
BAYBURTLU CELALİ: (19. YÜZYIL)
*Medrese eğitimi almış.
*Badeli âşık
*Mizahi şiirler de yazmış.
>>>ESERLERİ:
-Batakçı Destanı
-Güzeller Destanı
-----------------------------------------
TOKATLI NURİ: (19. YÜZYIL)
*"Nurî" mahlasını ustası Erzurumlu Emrah’tan almıştır.
*Gezgin şair
*Şiirleri ölçü ve dil bakımından kusursuz; söyleyişi içten
*Koşma ve destan
*Hem hece hem aruz
*Aşk, hasret, insanlık, ayrılık, çile, çektiği acılar ve gurbet
*Şiirlerinde Arapça ve Farsça bazı kelimelere ve tamlamalara da rastlamak mümkündür.
-----------------------------------------
20. YÜZYIL
ÂŞIK VEYSEL (ŞATIROĞLU): (20. YÜZYIL)
*Sivas
*Âşıklar zincirinin son büyük halkasıdır.
*Çiçek hastalığından gözlerini kaybetmiştir.
*Okuma yazması yoktur.
*Hoşgörü ve duyarlılık sahibi
*Arı dil
*İnsan sevgisi, ilahi aşk, yurt sevgisi, yurt güzellikleri, barış, kardeşlik, tabiat
*Güzelleme, taşlama, methiye, şathiye, devriye, hikmet
*Sadece hece
*Gelenekselden farklı olarak, şiirlerine özel başlıklar, adlar düşünmüştür.
*İnce eleştiriler yönelttiği şiirleri de var.
*Ankara ve İstanbul radyolarında program yapmıştır.
*Pek çok şiiri bestelenmiş
*Ahmet Kutsi Tecer onu tanıtmıştır.
>>>ESERLERİ:
Şiir: Deyişler, Sazımdan Sesler, Dostlar Beni Hatırlasın ve Bütün Şiirleri (ölümünden sonra)
-----------------------------------------
ÂŞIK MURAT ÇOBANOĞLU (20. YÜZYIL)
*Kars
*Badeli âşık
*Türkülü hikâyeler anlatma konusunda başarılı
*Milli duygular
*Âşık Şenlik geleneğini sürdürmüş.
*Radyo programları yaptı.
*Birçok ülkede konserler
*Çobanoğlu Halk Ozanları Kahvesini açmıştır.
*2 tane de altın plağı bulunmaktadır.
>>>ESERLERİ:
Şiir: Cumhuriyet Destanı, Öğretmen, Dertli Bülbül, Neyine Güvenem Yalan Dünyanın, Yaradan
-----------------------------------------
ÂŞIK REYHANİ: (20. YÜZYIL)
*Erzurum
*Badeli şair
*Okuma yazmayı okula gitmeden öğrendi.
*Toplumsal yergi, köy hayatının olumsuz koşulları
*Birçok ülkede türkü söylemiştir.
*ABD'nin Michigan Üniversitesinde fahri öğretmenlik
*Çeşitli radyo ve televizyon programlarına katılmıştır.
>>>ESERLERİ:
Şiir: Alvarlı Reyhani, Böyle Bağlar, Kervan, Şu Tepenin Arkasında
-----------------------------------------
ÂŞIK MAHZUNİ ŞERİF: (20. YÜZYIL)
*Kahramanmaraş
*Kur'an eğitimi almış, Eski Türkçe okumuş ve yazmıştır.
*Asker olmuş; sonradan ordudan ihraç edilmiştir.
*Bektaşi
*Defalarca saldırıya uğrar, evi yakılır, mahkemelik olur, tutuklanır, hapse atılır.
*Halk Ozanları Federasyonu tarafından Dünya'nın en büyük 3 ozanı arasında gösterildi.
*Yalın bir Türkçeyle yaşadığı dönemin sorunlarını işlemiştir.
*Toplumsal yergi, taşlama
>>>ESERLERİ:
-453 plağı, 58 kaseti ve yayınlanmış 8 adet kitabı (türkülerinin yer aldığı)
-Dom Dom Kurşunu, Yuh Yuh, Fadimem, Mevlam Gül Diyerek, Merdo, Dostum Dostum, Han Sarhoş Hancı Sarhoş, Çeşmi Siyahım, Yalan Dünya, Ağlasam mı?
-----------------------------------------
ÂŞIK FEYMANİ: (20. YÜZYIL)
*Osmaniye
*Usta-çırak ilişkisi geleneğinde yetişmemiştir.
*Karacaoğlan geleneğinden etkilenmiş, manevî ustası olarak Karacaoğlan’ı kabul etmiştir.
*Tasavvufi deyişler; Türkülü halk hikâyeleri
*Taşlamaları da ünlüdür.
*İlk şiirlerinde “Çoban Osman” mahlasını kullanmıştır.
*Tabiat ve orman
*Koşma (güzelleme, koçaklama, taşlama), semai, destan, devriye
*Didaktik şiirler
*Son zamanlarına doğru tasavvuf, nasihat ve eğitim başlıca temalar olarak karşımıza çıkar.
*Yaşarken adına şenlikler yapılan ilk âşık
>>>ESERLERİ:
Şiir: Ahu Gözlüm, Barışmam, Sevgi Şehri, Gönül Sarayı, Mevlana, Elveda, Bugün Bayramdır
-----------------------------------------
ÂŞIK ŞEREF TAŞLIOVA: (20. YÜZYIL)
*Kars
*Devlet Sanatçısı
*10 yaşında şiir yazmaya başlamış.
*Birçok radyo ve televizyon programı
*Âşık Şenlik geleneğini sürdürmüş.
*Dergilerde folklor yazıları yazdı.
*Birçok ülkede programlar yapmıştır.
*Türk Dünyasına Hizmet Ödülü
*Aşk, özlem, tabiat, sosyal temalar
*Yaşayan İnsan Hazinesi
*Hikâye, efsane, masal tasnifi yapmıştır.
*Türkiye ve Avrupa’da toplam olarak kırka yakın plak ve ses kaseti yapılmıştır.
>>>ESERLERİ:
-Gönül Bahçesi (şiir kitabı) / Ben Bir Şeyda Bülbülü, Güzel Görünür, Gönül
-----------------------------------------
ABDURRAHİM KARAKOÇ: (20. YÜZYIL)
*Kahramanmaraş
*Şair, gazeteci
*İlk yazdığı şiirleri beğenmeyip yakmıştır.
*Siyasal ve toplumsal bozuklukları eleştirdiği şiirleri yüzünden defalarca mahkemeye verildi.
*Bir ara politikaya girdi ve ayrıldı.
*Hece ve az sayıda serbest
*Saz çalmamış, mahlas almamış.
*Taşlamalarıyla tanınmıştır.
*Aşk, ayrılık, gurbet, yurt sevgisi, doğa
*Mücadeleci şiir
* “Mihriban” şiiri halk arasında yaygınlaşmıştır.
*Canlı ve yalın bir Türkçe kullanmıştır.
>>>ESERLERİ:
Şiir: Hasan'a Mektuplar, El Kulakta, Vur Emri, Kan Yazısı, Suları Islatamadım, Beşinci Mevsim, Dosta Doğru, Akıl Karaya Vurdu, Yasaklı Rüyalar, Gökçekimi, Gerdanlık-I-II-III, Parmak İzi, Yağmur Yerden Yağar, Anadolu'da Bahar, Barış Çağrısı
Deneme, Makale: Düşünce Yazıları
Söyleşi, Mektup: Çobandan Mektuplar
-----------------------------------------
ÂŞIK ALİ İZZET ÖZKAN: (20. YÜZYIL)
*Sivas/Şarkışla
*Uzun yıllar yurdun çeşitli yerlerinde gezip dolaştı.
*Özellikle “Mühür Gözlüm” şiirinin halka mal olmasıyla ün kazandı.
*500'ü aşkın şiiri vardır.
>>>ESERLERİ:
Bugünkü Anadolu Halk Şiiri, Türk’ün Sazından, Âşık Ali İzzet Ağlıyor, Kitap Küçük Dert Büyük, Teller de Muradın Alsın, Ali İzzet Kıbrıs Adasında Neler Görmüş, Sürmeli, Mühür Gözlüm, Kırkambar
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: