ÂŞIK TARZI HALK EDEBİYATI TEMSİLCİLERİ:
16. YÜZYIL
KÖROĞLU: (16. YÜZYIL)
*Yeniçeri şairidir.
*3. Murat Döneminde yaşamıştır.
*Osmanlı-İran savaşlarına katılmıştır.
*Yiğitçe ve coşkun bir eda ile şiirler söylemiştir.
*Koşma/Koçaklamaları ile tanınır.
*Şiirlerinin tamamını heceyle yazmıştır.
*Kavganın ve özgürlüğün sembolüdür.
*Sade bir dil kullanmıştır.
*Aşk, tabiat konularını işler.
*Divan edebiyatından ve tasavvuftan hiç etkilenmemiştir.
*Bolu Beyi'nden babasının intikamını almak üzere dağlara çıkan, yiğitlik ve iyilikseverliği destanlaşan eşkıya Köroğlu ile şair Köroğlu halk zihninde kaynaşmış durumdadır.
-----------------------------------------
KUL MEHMET: (16. YÜZYIL)
*Vergi memuru, vezir
*Saz şairleri arasında aruzla şiir yazan ilk şair
-----------------------------------------
ÖKSÜZ DEDE: (16. YÜZYIL)
*Yeniçeri şairi
*3. Murat Dönemi
*İran seferlerini konu almış
*Mert, sade, canlı bir eda
*Tasavvuf lirizmi
-----------------------------------------
17. YÜZYIL
KARACAOĞLAN: (17. YÜZYIL)
*Çukurova, Toroslar şairi
*Gezgin şair
*En lirik şair
*Sade, duru ve samimi dil
*Tamamı heceyle
*Aşk ve tabiat şairi
*Doğa, aşk, ayrılık, gurbet, sıla özlemi, ölüm
*Türk halk şiiri geleneğinde çığır açmıştır.
*Düşten çok gerçekler
*Güzele, sevgiliye ve doğaya tutkun.
*Yöresel sözcüklere ve geleneklere yer vermiştir.
*Divan edebiyatından etkilenmemiştir.
*Tasavvufa ve dini konulara yer vermemiştir.
*Halk şiirinde kendine özgü bir şiir evreni kurmuştur.
*Koşma, semai, varsağı ve türkü
*Anadolu kızlarının isimlerini kullanan ilk şair
*Varsağıyı kullanan ilk şair
*Kendisinden sonra gelen tüm âşık edebiyatı şairlerini etkilemiştir.
-----------------------------------------
KAYIKÇI KUL MUSTAFA: (17. YÜZYIL)
*Yeniçeri şairi
*Dönemin tarihi olayları ile ilgilenmiştir.
*Şiirleri uzun zaman yeniçeriler arasında serhat boylarında okunmuştur.
*Tamamen halk zevkine bağlı, sade ve doğal söyleyişi vardır.
*Nazım tekniği kusurludur.
*Kahramanca söyleyiş
*Şiirleri yalın ve içten
*Divan edebiyatından etkilenmemiştir.
*Tamamı heceyle
*Sonradan Bektaşi olmuştur.
*Koşma, türkü, nefes
*Genç Osman Destanı, şiirlerinin en ünlülerindendir.
-----------------------------------------
ÂŞIK ÖMER: (17. Yüzyıl)
*Yeniçeri şairi
*Medrese eğitimi almıştır.
*İmam, derviş, hafız
*Gezgin şair
*Farsça biliyor
*Tasavvuftan etkilenmiştir.
*Kalem şairi
*Divan edebiyatından etkilenmiştir
*Destan, koşma, semai / tevhit, naat, kaside, gazel
*Gurbet, sevgi, sadakat, iyilik, namus, insanlık, adalet, merhamet
*Hem hece hem aruz
*Diğer halk şairlerine göre dili biraz ağırdır.
*Şairname yazan ilk şair
*Kendinden sonraki şairleri etkilemiştir.
*Üstat kabul edilir.
*Açmış olduğu divan şiirini taklit cereyanı yüzünden saz şiirinin saflığı ve dili bozulmuştur.
*Saz şairlerimizin en çok şiir bırakmış olanlarındandır.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-En çok bilinen şiiri, 38 dörtlükten meydana gelen ve 105 şairin adının sayıldığı Şairname'sidir.
-----------------------------------------
KÂTİBİ: (17. YÜZYIL)
*4. Murat Dönemi
*Yeniçeri şairi
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*En az İran ve Arap edebiyatlarına mensup olan şairler kadar bilgili olduğunu ispat etmek adına aruz ölçüsü ile şiirler yazmaya başlamıştır.
*Yabancı kelime ve terkip kullanmış.
*Hem hece hem aruz
*Türkmani, varsağı
*Koşma, semai ve destan türündeki eserlerinin temasını aşk, özlem ve kahramanlık teşkil eder.
-----------------------------------------
ERCİŞLİ EMRAH: (17. YÜZYIL)
*“Emrah ile Selvihan” adlı halk öyküsüyle ün kazanmıştır.
*Arı bir Türkçe
*Sadece hece
*İçten ve halk zevkine yakın bir söyleyiş
*Yurt sevgisi, aşk, doğa güzelliği, özlem
*Divan edebiyatından etkilenmemiştir.
*Tasavvufla ilgilenmemiştir.
*Ercişli Emrah’ın en şansız yanı Erzurumlu Emrah ile karıştırılmasıdır.
-----------------------------------------
KULOĞLU: (17. YÜZYIL)
*Yeniçeri şairi
*Devrinin siyasi olaylarına karışmıştır.
*Halk şiirinin en güçlü temsilcilerindendir.
*Hem hece hem aruz
*Bir yandan yiğitlik şiirleri bir yandan da aşk üzerine şiirler söylemiştir.
*İçli ve sanatçı yaratılışlıdır.
*Dili sade ve anlatımı doğaldır.
*Halk deyişlerine ve atasözlerine şiirlerinde yer vermiştir.
-----------------------------------------
18. YÜZYIL
GEVHERİ: (18. YÜZYIL)
*Medrese öğrenimi görmüştür.
*Birçok yer gezmiştir.
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*Gevheri Fuzûli ve Kuloğlu etkisindedir.
*Hem hece hem aruz
*Hece ile sade / aruz ile ağır dil
*Yabancı kelimelere ve divan edebiyatı mazmunlarına yer vermiştir.
*Klasik edebiyat çevrelerinde de sık sık anılmıştır.
*Hece ile koşmalar, türküler, türkmaniler; aruzla divan ve müstezatlar yazmıştır.
*Asıl gücünü, heceyle söylediği şiirlerde göstermektedir.
*Aşk, tabiat, sevgili ve ayrılık gibi konuları işlemiş; sosyal olaylarla ilgilenmemiştir.
*Müzikle uğraşmıştır. (Gevherî makamı)
-----------------------------------------
LEVNİ: (18. YÜZYIL)
*Resim ve minyatür sanatkârıdır.
*Lale devri sanatçısı
*Atalar Sözü Destanı adlı eserinde atasözlerini derleyip nazım şeklinde yazıya aktarmıştır.
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*Hem hece hem aruz
-----------------------------------------
19. YÜZYIL
DERTLİ: (19. YÜZYIL)
*Bolu'da doğmuş; İstanbul, Konya ve Mısır’da bulunmuş; Ankara’da vefat etmiş.
*Gezgin şair
*Asıl adı İbrahim
*Birçok çırak yetiştiren son ustalardan biridir.
*Yoksulluk çekmiş
*Bektaşi
*Badeli şair
*Aruzla gazeller, divanlar, kalenderiler yazmıştır.
*Hem hece hem aruz
*Şiirleri yabancı kelime ve terkiplerle dolu
*Lirizme sahip
*Semai ve koşma
*Hazreti Ali'ye aşkla bağlı
*Din, tasavvuf, beşerî aşk, sosyal ve toplumsal konular, hiciv ve mizah, tabiat, gurbet, hasret, dert, sıkıntı
*Toplumsal yergi
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Şeytan Bunun Neresinde
-----------------------------------------
SEYRANİ: (19. YÜZYIL)
*Kayseri’de doğmuş; medrese eğitimi görmüştür.
*Kalem şairidir.
*Bektaşi
*İstanbul’a gitmiş; âşık kahvehanelerinde, konaklarda ve hatta sarayda çalıp söylemiş.
*Hicivleriyle tanınır.
*Hicivleri yüzünden İstanbul’dan kaçmak zorunda kalmıştır.
*Devlet adamlarını eleştirmiştir.
*Hayatının son zamanları yokluk ve sefalet
*Beşeri duyguları, sağlam bir dil ve içten bir anlatımla şiirleştirmiştir.
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*Hem hece hem aruz
*Tasavvuftan etkilenmiştir.
*Koşma, semai, nefes, devriye / gazel, divan, müstezad, kalenderi, şarkı, terci-i bend, terkib-i bend
*Mizah/Hiciv unsurunu kullanma yönüyle Nefi’ye benzer.
*Atasözleri, deyimler, Anadolu deyişleri ve cinas kullanmıştır.
*Telgraf ve vapur gibi kavramlar onun şiirlerine girmiştir.
-----------------------------------------
ERZURUMLU EMRAH: (19. YÜZYIL)
*Niksar/Tokat
*Medrese eğitimi almıştır.
*Gezgin şair
*Tasavvuftan etkilenmiştir.
*Kalem şairi
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*Hem hece hem aruz
*Saz şairleri içinde divan şiirini en iyi bilenlerdendir.
*Gazel, murabba, müseddes, müstezat / Koşma, Semai
*İçten ve etkili aşk, gurbet şiirleri
*Kimi zaman süslü, kimi zaman sade dil
*Ercişli Emrah'ın bazı şiirleri yanlışlıkla ona mal edilmiştir.
*Emrah Âşık Kolu oluşmuştur.
>>>ESERLERİ:
-Divan
-Dedim Dedi
-----------------------------------------
DADALOĞLU: (19. YÜZYIL)
*Çukurova yöresi
*Türkmenlerin Avşar boyundan
*Az da olsa eğitim almıştır.
*Sanat endişesi yoktur.
*Konuları büyük ölçüde Avşar aşiretinin hayatıdır.
*Tarih ve toplum olaylarını (zorunlu göç vs.) işlemiş.
*Yiğitçe ve içli bir söyleyiş
*Divan edebiyatından etkilenmemiştir.
*O bir cenk şairidir.
*Sadece hece
*Koşma, türkü, semai, varsağı, destan, türkü
*Dili, katıksız ve saf bir halk dilidir.
* “Ferman padişahın, dağlar bizimdir.” sözü meşhurdur.
-----------------------------------------
BAYBURTLU ZİHNİ: (19. YÜZYIL)
*Medrese eğitimi almıştır.
*İnatçı mizaç, isyankâr ruh
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*Her gittiği yerde taşlanacak birini bulan Zihnî, bu yüzden de yerden yere vurulmuştur.
*Hece vezniyle sade dil; aruz vezniyle ağır dil
*Kaside, hicviye, taşlama / koşma, destan
*Gurbet, sevgili, aşk
*Bazı şiirleri bestelenmiştir.
*Doğu klasiklerine hâkim
*Âşıklık ve şairliğinin yanında iyi bir nesir yazarıdır.
>>>ESERLERİ:
-Sergüzeştname (Kendi hayat hikâyesi)
-Kitab-ı Hikâye-i Garibe (Roman özelliğinde)
-Divan
-----------------------------------------
KAĞIZMANLI HIFZİ: (19. YÜZYIL)
*Medrese eğitimi almıştır.
*9 yaşında Hafız
*Halk dilini kullanmış.
*Tabiat aşığı
*Koşma, semai, destan
*Aşk, ölüm inanç
-Sefil Baykuş Ne Gezersin Bu Yerde (Meşhur şiiri)
-----------------------------------------
RUHSATİ: (19. YÜZYIL)
*Sivas
*Öksüz, yetim, geçim sıkıntısı
*İyi bir eğitim alamamış.
*Ömrünün sonlarında köyünde imamlık
*Badeli âşık
*Saz çalmayan bir âşıktır.
*Divan edebiyatından etkilenmiştir.
*Hem hece hem aruz
*Sade dil, mahalli söyleyiş
*Didaktik ve taşlama tarzı şiiri vardır.
*Tasavvuftan etkilenmiş
*Samimi bir Müslüman olup İslâm Peygamberini aşk derecesinde sevmiştir.
*Şiirlerinde tasvire fazla yer verir.
*Genellikle köy hayatının özelliklerini yansıtmıştır.
*Karacaoğlan'ın etkisinde kalmış.
*Ruhsati Kolu oluşmuştur.
>>>ESERLERİ:
-Uğru ile Kadı Hikâyesi
-Âşıkname (Şairname)
-----------------------------------------
ÂŞIK SÜMMANİ: (19. YÜZYIL)
*11 yaşında Erzurum’a giderek âşıklar çevresine girdi.
*Badeli âşık
*Gülperi’yi bulmak için yıllarca dolaşmış.
*Hem hece hem aruz
*Koşma
*Aşk, sevgi, tasavvuf ve nasihat
*"Sümmani Ağzı" (ezgi)
*Sosyal konular
>>>ESERLERİ:
Sümmani ile Gülperi (hikâye)
-----------------------------------------
ÂŞIK ŞENLİK: (19. YÜZYIL)
*Kars
*Badeli âşık
*Osmanlı-Rus Savaşı esnasında halk-toplum önderliği yapmıştır.
*Zehirlenerek öldürülmüştür.
*Kahramanlık destanları, koçaklamalar
*Atışmada başarılı, muamma çözmede usta, doğaçlaması güçlü
*Saz şiirinde Anadolu-Azeri geleneklerini birleştirmiş.
*Onlarca çırak yetiştirmiştir.
*Hikâye sınıflandırma geleneğinde yenilik yapmış.
>>>ESERLERİ:
-Latif Şah, Salman Bey, Sevdakâr Şah (hikâyeleri)
-----------------------------------------
BAYBURTLU CELALİ: (19. YÜZYIL)
*Medrese eğitimi almış.
*Badeli âşık
*Mizahi şiirler de yazmış.
>>>ESERLERİ:
-Batakçı Destanı
-Güzeller Destanı
-----------------------------------------
TOKATLI NURİ: (19. YÜZYIL)
*"Nurî" mahlasını ustası Erzurumlu Emrah’tan almıştır.
*Gezgin şair
*Şiirleri ölçü ve dil bakımından kusursuz; söyleyişi içten
*Koşma ve destan
*Hem hece hem aruz
*Aşk, hasret, insanlık, ayrılık, çile, çektiği acılar ve gurbet
*Şiirlerinde Arapça ve Farsça bazı kelimelere ve tamlamalara da rastlamak mümkündür.
-----------------------------------------
20. YÜZYIL
ÂŞIK VEYSEL (ŞATIROĞLU): (20. YÜZYIL)
*Sivas
*Âşıklar zincirinin son büyük halkasıdır.
*Çiçek hastalığından gözlerini kaybetmiştir.
*Okuma yazması yoktur.
*Hoşgörü ve duyarlılık sahibi
*Arı dil
*İnsan sevgisi, ilahi aşk, yurt sevgisi, yurt güzellikleri, barış, kardeşlik, tabiat
*Güzelleme, taşlama, methiye, şathiye, devriye, hikmet
*Sadece hece
*Gelenekselden farklı olarak, şiirlerine özel başlıklar, adlar düşünmüştür.
*İnce eleştiriler yönelttiği şiirleri de var.
*Ankara ve İstanbul radyolarında program yapmıştır.
*Pek çok şiiri bestelenmiş
*Ahmet Kutsi Tecer onu tanıtmıştır.
>>>ESERLERİ:
Şiir: Deyişler, Sazımdan Sesler, Dostlar Beni Hatırlasın ve Bütün Şiirleri (ölümünden sonra)
-----------------------------------------
ÂŞIK MURAT ÇOBANOĞLU (20. YÜZYIL)
*Kars
*Badeli âşık
*Türkülü hikâyeler anlatma konusunda başarılı
*Milli duygular
*Âşık Şenlik geleneğini sürdürmüş.
*Radyo programları yaptı.
*Birçok ülkede konserler
*Çobanoğlu Halk Ozanları Kahvesini açmıştır.
*2 tane de altın plağı bulunmaktadır.
>>>ESERLERİ:
Şiir: Cumhuriyet Destanı, Öğretmen, Dertli Bülbül, Neyine Güvenem Yalan Dünyanın, Yaradan
-----------------------------------------
ÂŞIK REYHANİ: (20. YÜZYIL)
*Erzurum
*Badeli şair
*Okuma yazmayı okula gitmeden öğrendi.
*Toplumsal yergi, köy hayatının olumsuz koşulları
*Birçok ülkede türkü söylemiştir.
*ABD'nin Michigan Üniversitesinde fahri öğretmenlik
*Çeşitli radyo ve televizyon programlarına katılmıştır.
>>>ESERLERİ:
Şiir: Alvarlı Reyhani, Böyle Bağlar, Kervan, Şu Tepenin Arkasında
-----------------------------------------
ÂŞIK MAHZUNİ ŞERİF: (20. YÜZYIL)
*Kahramanmaraş
*Kur'an eğitimi almış, Eski Türkçe okumuş ve yazmıştır.
*Asker olmuş; sonradan ordudan ihraç edilmiştir.
*Bektaşi
*Defalarca saldırıya uğrar, evi yakılır, mahkemelik olur, tutuklanır, hapse atılır.
*Halk Ozanları Federasyonu tarafından Dünya'nın en büyük 3 ozanı arasında gösterildi.
*Yalın bir Türkçeyle yaşadığı dönemin sorunlarını işlemiştir.
*Toplumsal yergi, taşlama
>>>ESERLERİ:
-453 plağı, 58 kaseti ve yayınlanmış 8 adet kitabı (türkülerinin yer aldığı)
-Dom Dom Kurşunu, Yuh Yuh, Fadimem, Mevlam Gül Diyerek, Merdo, Dostum Dostum, Han Sarhoş Hancı Sarhoş, Çeşmi Siyahım, Yalan Dünya, Ağlasam mı?
-----------------------------------------
ÂŞIK FEYMANİ: (20. YÜZYIL)
*Osmaniye
*Usta-çırak ilişkisi geleneğinde yetişmemiştir.
*Karacaoğlan geleneğinden etkilenmiş, manevî ustası olarak Karacaoğlan’ı kabul etmiştir.
*Tasavvufi deyişler; Türkülü halk hikâyeleri
*Taşlamaları da ünlüdür.
*İlk şiirlerinde “Çoban Osman” mahlasını kullanmıştır.
*Tabiat ve orman
*Koşma (güzelleme, koçaklama, taşlama), semai, destan, devriye
*Didaktik şiirler
*Son zamanlarına doğru tasavvuf, nasihat ve eğitim başlıca temalar olarak karşımıza çıkar.
*Yaşarken adına şenlikler yapılan ilk âşık
>>>ESERLERİ:
Şiir: Ahu Gözlüm, Barışmam, Sevgi Şehri, Gönül Sarayı, Mevlana, Elveda, Bugün Bayramdır
-----------------------------------------
ÂŞIK ŞEREF TAŞLIOVA: (20. YÜZYIL)
*Kars
*Devlet Sanatçısı
*10 yaşında şiir yazmaya başlamış.
*Birçok radyo ve televizyon programı
*Âşık Şenlik geleneğini sürdürmüş.
*Dergilerde folklor yazıları yazdı.
*Birçok ülkede programlar yapmıştır.
*Türk Dünyasına Hizmet Ödülü
*Aşk, özlem, tabiat, sosyal temalar
*Yaşayan İnsan Hazinesi
*Hikâye, efsane, masal tasnifi yapmıştır.
*Türkiye ve Avrupa’da toplam olarak kırka yakın plak ve ses kaseti yapılmıştır.
>>>ESERLERİ:
-Gönül Bahçesi (şiir kitabı) / Ben Bir Şeyda Bülbülü, Güzel Görünür, Gönül
-----------------------------------------
ABDURRAHİM KARAKOÇ: (20. YÜZYIL)
*Kahramanmaraş
*Şair, gazeteci
*İlk yazdığı şiirleri beğenmeyip yakmıştır.
*Siyasal ve toplumsal bozuklukları eleştirdiği şiirleri yüzünden defalarca mahkemeye verildi.
*Bir ara politikaya girdi ve ayrıldı.
*Hece ve az sayıda serbest
*Saz çalmamış, mahlas almamış.
*Taşlamalarıyla tanınmıştır.
*Aşk, ayrılık, gurbet, yurt sevgisi, doğa
*Mücadeleci şiir
* “Mihriban” şiiri halk arasında yaygınlaşmıştır.
*Canlı ve yalın bir Türkçe kullanmıştır.
>>>ESERLERİ:
Şiir: Hasan'a Mektuplar, El Kulakta, Vur Emri, Kan Yazısı, Suları Islatamadım, Beşinci Mevsim, Dosta Doğru, Akıl Karaya Vurdu, Yasaklı Rüyalar, Gökçekimi, Gerdanlık-I-II-III, Parmak İzi, Yağmur Yerden Yağar, Anadolu'da Bahar, Barış Çağrısı
Deneme, Makale: Düşünce Yazıları
Söyleşi, Mektup: Çobandan Mektuplar
-----------------------------------------
ÂŞIK ALİ İZZET ÖZKAN: (20. YÜZYIL)
*Sivas/Şarkışla
*Uzun yıllar yurdun çeşitli yerlerinde gezip dolaştı.
*Özellikle “Mühür Gözlüm” şiirinin halka mal olmasıyla ün kazandı.
*500'ü aşkın şiiri vardır.
>>>ESERLERİ:
Bugünkü Anadolu Halk Şiiri, Türk’ün Sazından, Âşık Ali İzzet Ağlıyor, Kitap Küçük Dert Büyük, Teller de Muradın Alsın, Ali İzzet Kıbrıs Adasında Neler Görmüş, Sürmeli, Mühür Gözlüm, Kırkambar