AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-2 A
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI-2 A
ŞİİR
*Nazım: Edebiyatta, sözün ölçülü ve ahenkli olarak söylenmesine “nazım” denir. Nazım’ın şiir olabilmesi için, sanat endişesiyle kaleme alınmış, söyleyişte güzelliğe ve orijinalliğe dikkat edilmiş olması gerekir.
*Her şiir bir nazımdır, ama her nazım şiir olmayabilir.
*Nazımla yazılmış kısa eserlere (nazım parçalarına) “manzume”, uzun eserlere de “manzum eser” adı verilir.
*Manzume: Düzyazının şiir şeklinde yazılmasıdır. Öğretici konular ve akılda kolay kalması istenen düşünceler bu nazım şekliyle yazılır. Anlatım bakımından öyküye yakındır.
*Nazmın ölçüsüz, uyaksız olanına “serbest nazım” denir.
*Mensure (Mensur Şiir): Şiirin düzyazı şeklinde yazılmasıdır, denebilir.
-19. Yüzyılda Fransa'da doğmuştur. (Baudelaire / Küçük Mensur Şiirler)
-Türk edebiyatında ilk ve en önemli temsilcisi Halit Ziya Uşaklıgil’dir.
>Halit Ziya Uşaklıgil / Mensur Şiirler
>Mehmet Rauf / Siyah İnciler
>Y. Kadri Karaosmanoğlu / Erenlerin Bağından / Okun Ucundan
>Ruşen Eşref Ünaydın / Damla Damla
*Nazım Birimi: Bir şiirde, anlam bütünlüğü taşıyan en küçük parçaya “nazım birimi” denir. Nazım birimi, şiiri oluşturan yapı taşıdır. Şiir içindeki mısraların kümelenmesinden meydana gelen nazım birimi; kümede bulunan mısraların sayısına göre ad alır.
*Nazım Şekli (Biçimi): Nazım birimine ve kafiye örgüsüne göre manzumelerin aldığı biçimdir.
Örnek: Gazel, Murabba, Mesnevi, Koşma vs.
*Nazım Türü (Şiirin Türü): Şiirin konusuna göre çeşididir.
Örnek: Epik, Lirik / Koçaklama, Güzelleme vs.
*Mısra (Dize): Bir şiirin her satırına dize (mısra) denir.
*Azade Mısra: Divan edebiyatında tek mısradan oluşan şiirlerdir.
*Mısra-ı Berceste: Divan edebiyatında şiirdeki en güçlü, en güzel dizeye verilen addır.
*Beyit: Anlamın iki dizede tamamlandığı, anlamca ilişkili iki dizeden oluşan şiir bölümüdür.
*Kıt’a (Dörtlük):
-Halk edebiyatında ve modern edebiyatta, dört mısradan oluşan nazım birimidir.
-Divan edebiyatında, dört mısradan oluşan nazım şeklidir.
*Bent: Ölçülü ve anlamlı, birbirine bağlı ikiden fazla dizeden oluşan nazım birimidir.
*Aliterasyon: Dizelerde, ünsüz seslerin (sessiz harflerin) art arda tekrar edilmesiyle elde edilir.
*Asonans: Dizelerde, ünlü seslerin (sesli harflerin) art arda tekrar edilmesiyle elde edilir.
*Hece Ölçüsü: Hece ölçüsü, şiiri oluşturan dizelerdeki hece sayılarının eşit olması kuralına dayanır.
*Durak: Hece ölçüsüyle yazılan şiirlerde, ahengi artırmak amacıyla mısralar belli yerlerinden ayrılır. Bu ayrım yerlerine durak denir.
*Aruz Ölçüsü: Hecelerin kısalığı ve uzunluğu sırasına göre düzenlenmiş kalıplardan kurulu şiir ölçüsüdür.
*Takti (Kesme): Aruz ölçüsünde bir dizeyi ölçünün cüzlerine göre ayırma anlamına gelmektedir. Dizelerin aruz kalıplarına uydurularak okunmasıdır. Dizelerin, durak yerlerini belirtecek biçimde kesik kesik okunmasıdır.
*Aruz ölçüsünde hecelerin değerlerini belirleme işlemine de takti denir.
*Aruzla İlgili Bilgiler:
-Bu heceler, normal bir heceden daha fazla uzatılarak okunur ve bu şekilde okumaya med adı verilir.
-Aruz ölçüsüne uydurmak için bir sözcüğün sonundaki ünsüz, ünlüyle başlayan sonraki sözcüğün başında okunabilir; bu ses olayına ulama denir.
-Aruz kalıbına uydurmak için kısa heceyi uzun okumaya imale denir. Bu bir aruz kusurudur.
-Aruz kalıbına uydurmak için uzun heceyi kısa okumaya zihaf denir. Bu bir aruz kusurudur.
*Serbest Ölçü: Hece, aruz gibi herhangi bir ölçüye bağlı kalınmayan ölçüdür.
*Serbest ölçü, Türk şiirinde 1940'lardan sonra Orhan Veli Kanık (Garip Akımı) ile yaygınlaşmaya başlamıştır.
*Serbest Ölçü İle Yazanlar: Garipçiler, Ziya Osman Saba, Arif Nihat Asya, Behçet Necatigil, Yavuz Bülent Bakiler
*Kafiye: Mısra sonlarındaki yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı kelimelerin, eklerin benzerliğine denir.
*Yarım Kafiye: Tek sesin benzeşmesi ile oluşan kafiyedir.
*Tam Kafiye: İki sesin benzeşmesiyle oluşan kafiyedir.
*Zengin Kafiye: Üç ya da daha çok sesin benzeşmesi ile oluşan kafiyedir.
*Cinaslı Kafiye: Anlamları ayrı, fakat yazılış ve okunuşları aynı olan kelime ve kelime gruplarının mısra sonunda tekrarı ile oluşan kafiyedir.
*Tunç Kafiye: Kafiyeyi oluşturan sözcüklerden birinin diğerinin içinde geçmesine denir.
*Redif: Mısra sonlarında yazılışları, okunuşları, anlamları ve görevleri aynı olan eklerin, kelime ve kelime gruplarının tekrar edilmesine denir.
*İç Kafiye: Mısra içinde fazladan yapılan ve mısra sonlarındaki uyakla uyumlu olan ses benzerliğidir.
*Cümlelerin ya da bir cümle içinde birden çok sözcüğün sonlarındaki ses benzerliğine seci denir. Seci, düzyazıda (nesirde) kullanılan uyak olarak da tanımlanabilir.
*Düz Kafiye: “aaaa”, “aaba”, “aaab”, “aabb”
*Çapraz Kafiye: “abab”
*Sarma Kafiye: “abba”
*Mani Tarzı Kafiye: “aaba”
*Örüşük Kafiye: aba bcb cdc
-----------------------------------------
ŞİİR TÜRLERİ:
LİRİK ŞİİR:
-Aşk, ayrılık, hasret ve özlem gibi konuları işleyen duygusal şiirlerdir.
-Lirik şirin ilk ustaları: Yunan > Sappho, Alkeus
-Dünyada > Lamartine, Hugo, Petrarca, Ronsard, Schiller, Goethe
-Türk > Fuzuli, Baki, Nedim, Karacaoğlan, Yunus Emre, M. Akif, Yahya Kemal, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Muhip Dranas, Cahit Sıtkı, Orhan Veli
-Lirik şiir türleri: Koşma, Semai, İlahi, Nefes, Mani, Türkü / Gazel, Şarkı, Münacat, Naat, Mersiye
EPİK ŞİİR:
-Destansı özellikler gösteren şiirlerdir. (Epope) Kahramanlık, yiğitlik gibi konular işlenir.
-Epik şiirin ilk örneği: Yunan > Homeros (İlyada, Odise)
-Epik şiir türleri: Destan, Varsağı, Koşma, Koçaklama
Köroğlu, Dadaloğlu
>Fazıl Hüsnü Dağlarca / Üç Şehitler Destanı
>Mehmet Akif Ersoy / Çanakkale Şehitleri
>Ceyhun Atıf Kansu / Sakarya Meydan Savaşı
>Atilla İlhan / Cebbaroğlu Mehemmet Destanı
DİDAKTİK ŞİİR:
-Bilgi vermek, öğüt vermek gibi öğretici amaç taşıyan şiirlerdir.
-İlk didaktik şiir: Yunan > Hesiodos tarafından yazılmıştır.
-Didaktik şiir türleri: Mesnevi, Fabl, Nutuk, Manzum Hikâye, Fabl
>Yusuf Has Hacip / Kutadgu Bilig
>Edip Ahmet /Atabetü’l-Hakayık
>Nabi / Hayriye
>Yunus Emre / Risaletün-Nushiye
>Ahmet Fakih / Çarhname
>Sümbülzade Vehbi / Lütfiye
>Tevfik Fikret / Şermin
>Ziya Paşa / Terkib-i Bend
Ziya Gökalp, Mehmet Akif Ersoy, Mehmet Emin Yurdakul
PASTORAL ŞİİR:
-Doğa güzelliklerini, kır ve doğa sevgisini, orman, yayla, dağ, köy ve çoban yaşamını; bunlara karşı duyulan özlemleri anlatan şiir türüdür.
-Şair doğa karşısındaki duygularını anlatıyorsa > "idil" (tek çoban)(monolog şeklinde)
-Şair bir çobanla karşılıklı konuşuyormuş gibi anlatıyorsa > "eglog" (birkaç çoban)(diyalog şeklinde)
-Bu şiirin kurucusu: Yunan > Theokitos
-Latin Vergilius da ilk pastoral şiir yazanlardandır.
-Türk edebiyatında ilk pastoral şiir Abdülhak Hamit’in yazdığı Sahra’dır.
>Bingöl Çobanları / Kemalettin Kamu
>Çoban Çeşmesi / Faruk Nafiz Çamlıbel
>Mehmet Akif Ersoy, Tevfik Fikret, Orhan Seyfi Orhon, Behçet Necatigil
SATİRİK ŞİİR:
*Toplumdaki çeşitli düzensizlik ve bozuklukları alaycı, iğneleyici bir dille yeren, eleştiren şiirlerdir.
*Halk edebiyatında "taşlama", Divan edebiyatında "hiciv", Yeni Türk edebiyatında “yergi” adını almıştır.
*Türk > Kaygusuz Abdal, Kazak Abdal, Seyrani, Şeyhi, Bağdatlı Ruhi, Nef’i, Şair Eşref
>Ziya Paşa / Zafername
DRAMATİK ŞİİR (Manzum Tiyatro):
-Eski tiyatronun manzum şeklidir.
-Sahnelenmek üzere kaleme alınan şiirlerdir.
-Dramatik şiirlerde, genellikle acıklı ya da korkunç olaylar anlatılır.
-Yunan > Aiskhylos, Sophokles, Euripides, Aristophanes
-Dünya > Corneille, Racine ve Sheakespare bu türün önemli temsilcileridir.
-Türk > Namık Kemal, Abdülhak Hamit Tahran, Faruk Nafiz Çamlıbel, Necip Fazıl
AYT EDEBİYAT DERS NOTLARI: