GEÇİŞ DÖNEMİ

EDEBİYAT > İSLÂMİ DÖNEM (DİN DÖNEMİ)

DİN DÖNEMİ

(İSLÂM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI)

>GEÇİŞ DÖNEMİ<

11. - 12. YÜZYILLARDA İSLÂMİYET VE TÜRK KÜLTÜRÜ:

*Türkler, Müslümanlarla ilk defa Hz. Ömer’in halifeliği sırasında yapılan fetihler sırasında karşılaşmışlardır.

*751 yılında Talas Savaşı’nda, Türklerin, Çinlilere karşı Müslümanlarla aynı safta yer almaları bu iki kültürü birbirine iyice yaklaştırmıştır.

*Türklerle Müslümanlar arasında VII. yüzyılın ortalarından, 10. yüzyılın sonlarına kadar devam eden askerî, siyasî ve ticari ilişkiler, Türklerin büyük bir çoğunluğunun İslam dinini tanıyıp kabul etmesini sağlamıştır.

*Toplumda meydana gelen inanca bağlı değişiklikler sosyal hayatı bütünüyle etkiler, değiştirir.

*Pagan inanışı, Şamanizm ve Gök tanrı inancı Türklerin ilk dinî inancını oluşturuyordu.

Göktürkler > Gök Tanrı İnancı

Uygurlar > Budizm, Mani Dini

Karahanlı Devleti > İslamiyet

*Türklerin İslamiyet’i kabul etmeleriyle birlikte inançları tamamen değişmiştir.

*Türkler, İslamiyet’le 10. yüzyıldan 19. yüzyılın sonlarına kadar etkisini devam ettiren yeni bir medeniyet ve kültür dairesine girmişlerdir.

*Bu medeniyetin etkisiyle yerleşik hayata geçmişlerdir.

*Yerleşik hayata geçince de dünyaca tanınan şehirler ve kültür merkezleri kurmuşlardır.

*Bilim, sanat, edebiyat, sosyal hayat, devlet sistemi gibi alanlarda büyük ilerlemeler sağlamışlardır.

*Bir yaşam biçimi olarak kabul edilen İslam dini, edebî ürünlerde de yeni şekillenmelere zemin hazırlamıştır.

*11. yüzyıl ile 12. yüzyıllarda Türk edebiyatı bir geçiş dönemi yaşamıştır.

*Arap ve Fars edebiyatının etkisiyle Türk edebiyatı, yeni biçim ve içeriklerle zenginleşmiştir.

*Türk sanatçıları, ilk önceleri Arap ve İran edebiyatlarında çok yaygın olan bazı eserleri tekrar yazma yoluna gitmişler; ancak zaman içinde içerik ve üslup yönünden özgün ve üstün eserler ortaya koymuşlardır.

*Edebiyat, İslamiyet’ten önceki sözlü kültürün devamı olan Halk edebiyatı ve İslam düşüncesiyle yoğrulmuş, İslam’ın daha çok etkisinde kalan Divan edebiyatıyla birlikte gelişmeye devam etmiştir.

*Kendine özgü nitelikleri ve kurallarıyla “Divan Edebiyatı” adını verdiğimiz dönemin oluşumu 13. yüzyıla kadar gider.

*Daha sonra bu edebiyat anlayışı, 19. yüzyıla kadar etkin bir şekilde sürer.

*Öte yandan, İslamiyet’ten önceki “Sözlü Edebiyat Dönemi”, İslam kültürünün etkisiyle içeriğinde küçük değişimlere uğrayarak “Halk Edebiyatı” adıyla gelişimini sürdürür.

*Yani, bir anlamda “Halk Edebiyatı” dediğimiz edebiyat, İslamiyet’ten önceki edebiyatımızın İslam uygarlığı altındaki yeni şeklidir. Oysa “Divan Edebiyatı” tamamen dinin etkisiyle şekillenmiş bir edebiyattır.

*Türklerin Müslüman olduğunu kabul ettiğimiz 10. yüzyılla, Divan edebiyatının başlangıcı olarak kabul edilen 13. yüzyıl arasında İslamiyet’in etkisi altında verilmiş olan, bir anlamda geçiş dönemi ürünlerimiz sayılan eserler yer almaktadır.

*İslâmî dönem Türk edebiyatının ilk ürünleri 11. ve 12. yüzyıllarda ortaya çıkar.

Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı Eserleri (İlk İslami Ürünler) Şunlardır:

Kutadgu Bilig - Yusuf Has Hacip

Atabetü'l Hakayık - Edip Ahmet Yükneki

Divan-ı Lügat'it Türk - Kaşgarlı Mahmut

Divan-ı Hikmet - Ahmet Yesevi

Geçiş Dönemi Türk Edebiyatının Genel Özellikleri:

*İslamiyet öncesi kültür ile İslami kültür iç içedir.

*Bir yandan, eski edebiyat anlayışı sürdürülürken, diğer yandan yeni medeniyetin edebiyat anlayışına uygun eserler verilir.

*Bu dönemde ortaya konulan eserler genelde didaktik (öğretici) niteliktedir.

*Metinlerde öğretici metin özellikleriyle sanat metni özellikleri çoğunlukla iç içe geçmiştir.

*Eserlerde toplum hayatını şekillendirme ve yönlendirme amacı güdülmüştür.

*Eserlerin temel amacı İslamiyet'e yeni girmiş ve İslamiyet'i tam olarak tanıyamayan Türklere İslamiyet'in güzelliklerini ve erdemlerini öğretmektir.

*Bu dönem eserlerinde insanları hırs, kin, bencillik gibi özelliklerden uzaklaştırıp onlara doğruluk, sabır, cömertlik gibi davranışlar kazandırma çabası ön plana çıkmıştır.

*Arapça ve Farsçanın etkileri görülmeye başlanmıştır.

*Dile Arapça ve Farsçadan sözcükler girmiştir. Ancak Türkçenin hâkimiyeti devam etmektedir.

*Bu eserler Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.

*Uygur alfabesi yanında, Arap alfabesi de kullanılır.

*Arap ve Fars edebiyatında kullanılan nazım şekilleri ile eserler verilmeye başlanmıştır.

*Şiirlerde, hem millî nazım birimi olan dörtlük, hem de yeni şiirin nazım birimi olan beyit kullanılmıştır.

*Hece ölçüsüyle beraber aruz ölçüsü de kullanılmaya başlanmıştır.