SÖZLÜ EDEBİYAT DÖNEMİNDE ŞİİR VE ÖZELLİKLERİ - TYT TÜRKÇE - AYT EDEBİYAT ( YKS ) / SONER HOCA

SONER HOCA İLE TÜRKÇE / EDEBİYAT

İçeriğe git

SÖZLÜ EDEBİYAT DÖNEMİNDE ŞİİR VE ÖZELLİKLERİ

EDEBİYAT > İSLAMİYET ÖNCESİ (DESTAN DÖNEMİ) > SÖZLÜ EDEBİYAT
A. COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) (SAGU, KOŞUK)
SAGU:
*İslamiyet öncesi (Destan Dönemi) Türk edebiyatı nazım türüdür.
*Sagular, sözlü edebiyat döneminin ürünlerindendir.
*Devlet büyüklerinin veya sevilen kahramanların ölümü üzerine duyulan acıyı dile getirmek için, “yuğ” denilen cenaze törenlerinde söylenen şiirlerdir.
*Koşuk gibi kopuz eşliğinde söylenir.
*Ölen kişinin yiğitliğini, yaptığı işleri, değerini anlatan, ölümünden doğan acıyı dile getiren saguların, halk edebiyatındaki karşılığı “ağıt”, divan edebiyatındaki karşılığı “mersiye”dir.
*7′li hece ölçüsüyle söylenir.
*Nazım birimi dörtlüktür.
*Kafiye düzeni koşuktaki gibidir. (aaab, cccb, dddb)
*Sagular bir ölüm dolayısıyla söylenmiş şiirler olmasına rağmen yine mert ve yiğitçe bir söyleyişe sahiptirler.
*Sanat kaygısından uzaktır. Samimi bir dille söylenir.
*Elimizdeki en eski sagu örneği Saka Türklerinden Alp Er Tunga adına söylenmiştir.
*Divan-ı Lûgati't Türk'te yer alan “Alp Er Tunga sagusu”, bu türün önemli bir örneğidir. Bu sagunun tamamı on iki dörtlüktür.

Sagu Örneği;
Ödlek arığ kevredi
Yunçığ yavuz tovradı
Erdem yeme sevredi
Ajun beği çertilür      (Alp Er Tunga Sagusu)

Günümüz Türkçesiyle:
Devir iyice kötüleşti
Sefil ve kötüler güçlenip kuvvetlendi
Edep ve erdem iyice azaldı;
Çünkü dünyanın beyi yok oldu



KOŞUK:
*İslamiyet öncesi (Destan Dönemi) Türk edebiyatı nazım türüdür.
*Koşuklar, sözlü edebiyat döneminin ürünlerindendir.
*Eski Türkler yılda bir kez, belli dönemlerde, "sığır" adını verdikleri kutsal av törenleri düzenlerlerdi.
*"Şölen" adı verilen ziyafetlerde ve kazanılan savaşlardan sonra bütün boyların erkekleri bir araya gelerek eğlenirdi.
*Bu eğlencelerde söylenen, genellikle aşk, doğa ve yiğitlik konularını işleyen, "kopuz" adı verilen çalgı eşliğinde söylenen şiirlere "koşuk" adı verilir.
*Halk edebiyatındaki “koşma”nın, divan edebiyatındaki “gazel”in karşılığıdır.
*Yiğitlik, aşk, tabiat gibi konular işlenir.
*Nazım birimi dörtlüktür.
*Hece vezni kullanılır. (genellikle 7 ve 11’li)
*Kafiye düzeni aaab, cccb, dddb şeklindedir.
*Genelde yarım kafiye kullanılmıştır.
*Genellikle kendi başına bütünlüğü olan dört dizeli bentlerden oluşan koşuklar, manilere ve koşmalara kaynak olmuştur.
*Koşuk; söyleyiş biçimi, söylenme ortamı, zamanı ve şekil özellikleri bakımından, Âşık edebiyatı nazım şekillerinden koşma ile benzerlikler göstermektedir.
*Koşuk söyleyen başlıca ozanlar: Çuçu, Aprın Çor Tigin, Kül Targan, Pratyaya Şiri

Koşuk Örneği;
Kızıl sarığ arkaşıp
Yipkin yaşıl yüzkeşip
Bier bier kerü yürkeşip
Yalnguk anı tanglaşur

Alın töpü yaşardı
Unıt otın yaşurdı
Kölnin suvın küşerdi
Sığır buka möngreşür


Günümüz Türkçesiyle:
Kızıl ve sarı ardı ardına yerden bitiyor
Mor ile yeşil yüz yüze geliyor
Ve birbirlerine sarılıyorlar
İnsan bu renk cümbüşünü görünce hayretler içinde kalıyor.

Yamaçlar ve tepeler yeşerdi
Kuru otları gizleyip
Göllerin suyunu taşıdılar
Sığırlar ve boğalar sevinçlerinden böğrüşüyorlar

SAGULARLA KOŞUKLAR ARASINDA ORTAKLIKLAR VE FARKLILIKLAR VARDIR:
*Sagular da koşuklar da dörtlüklerle söylenir.
*İki nazım şekli de 7′li hece ölçüsüyle söylenir.
*İki nazım şeklinin kafiye şeması da “aaab”dir.
*Koşuk ve sagulardan söylendikleri döneme ait hayat tarzıyla ilgili bilgilere ulaşılabilir.
*Bununla birlikte sagu da ölümden duyulan acı; koşuklarda ise yiğitlik, aşk ve doğa sevgisi konuları işlenir.

EK BİLGİ:
SAV:
*Sav, tecrübe edilerek doğruluğu anlaşılmış duygu ve düşüncelerin, mümkün olduğu kadar az kelime ile özlü bir şekilde ifade edilmesidir.
*Bugünkü “atasözü”nün yerine kullanılmıştır.
*Kısa ve özlü sözlerdir.  
*Yaşamla, toplumla, insan doğasıyla ilgili öğütler verilir.
*Divan edebiyatında “darb-ı mesel” adını alır.
*Nazım biçimi değildir.

Sav Örneği:
Erdemlig kişi erdini birle tüz ol. Erdemsiz kişi etük içindeki ulyak birle tüz ol.
(Erdemli kişi cevher ile birdir. Erdemsiz insan çizme içindeki taban astarı ile birdir)

Birin birin ming bolur, tama tama göl bolur. (Birler bin olur, damla damla göl olur)        

Ermegüge bulut yük bolur.  (Tembele bulut yük olur.)

Yıgaç ucuga yıl teger, körglüg kişige söz değer.  (Ağaç ucuna yel değer, güzel kişiye söz değer.)


TARİH İÇİNDE TÜRK EDEBİYATI



İSLAMİYET ÖNCESİ (DESTAN DÖNEMİ)




İSLÂMİ DÖNEM (DİN DÖNEMİ)











BATI ETKİSİNDE TÜRK ED. (MODERN DÖNEM)




  • MİLLİ EDEBİYAT DÖNEMİNDE HİKÂYE
  • MİLLİ EDEBİYAT DÖNEMİNDE ROMAN
  • MİLLİ EDEBİYAT DÖNEMİNDE TİYATRO
  • MEMLEKET EDEBİYATI
  • MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ EDEBİYATI





    • CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI



      CUMHURİYET DÖNEMİNDE COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER



      CUMHURİYET DÖNEMİNDE OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER

      ANLATMAYA BAĞLI EDEBÎ METİNLER
      (HİKÂYE-ROMAN)



      GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBÎ METİNLER
      (TİYATRO METİNLERİ) (DRAMA METİNLERİ)


      İçeriğe dön