SÖZLÜ EDEBİYAT DÖNEMİ VE ÖZELLİKLERİ

EDEBİYAT > İSLAMİYET ÖNCESİ (DESTAN DÖNEMİ) > SÖZLÜ EDEBİYAT

SÖZLÜ EDEBİYAT:

*Mitoloji:

*Bir ulusa ya da uygarlığa ait mitlerin bütününe mitoloji denir.

*Her milletin mitolojisi; o milletin tarihi, efsaneleri, kahramanları, inanç sistemleri vb. hakkında önemli ipuçları barındırır.

*Destan döneminde bilimle evreni henüz anlayamayan insanların deprem, şimşek, yankı, rüzgâr, uyku gibi doğal olaylara; göç, savaş, işgal gibi sarsıcı olaylara düş yoluyla olağanüstü nitelikler kazandırmaları mitolojik ögeleri oluşturmuştur.

*Destanlarda da mitolojik ögelerin etkisi vardır.

*Milletler, mitolojik motiflerle süsledikleri geçmişlerini destanlar yardımıyla ifade ederler.

*Destan döneminde ayrıca, destanları oluşturan çekirdek olaylar yaşanmıştır.

*Mitolojik Ögelerin Oluşma Nedeni:

*İnsanlığın ilk dönemlerinde kişilerin tabiatla, üstün güçlerle ve düşmanla mücadelesinde, düş yoluyla ortaya koyduğu eser, söylediği söz, takındığı tavrın mitolojik ögelerin oluşmasında etkisi vardır.

*Bir ulusun yaşamında derin izler bırakan doğal olaylar, savaşlar vb. halk arasında anlatıla anlatıla mitolojik özellikler kazanmıştır. Bu tür olaylar da destanları ortaya çıkarmıştır.

*Destanlarda mitolojik ögeler vardır.

*Destanlar döneminde Türkler arasında "kadın, su, at, bozkurt, ışık, ağaç, aksakallı ihtiyar" gibi motiflerin öne çıktığını görüyoruz. Bunlar Türklerin yaşamlarında egemen olan motiflerdir ve Türkler bu motiflere yaşamlarında ayrı bir değer ve anlam vermişlerdir.

*Örneğin "bozkurt", yol göstericidir, tanrıdır, Türk ulusunun anasıdır. Ergenekon, Türeyiş ve Bozkurt destanlarında bu görülmektedir.

*Destanlarda sürekli işlenen bu motifler zamanla mitolojik unsurlara dönüşmüştür.

*Sözlü edebiyatın özellikleri:

*Sözlü edebiyat dönemi, Türklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemdir.

*Bu dönemde ürünler tamamen sözlüdür. Düşünce ve hayaller şiirle anlatılmıştır.

*Eserler dilden dile yayılmış, bir gelenek oluşmuştur.

*Bu döneme ait ürünlerin bazıları günümüze kadar gelmiştir.

*Bu dönemde Türkler, göçebeliğe dayanan günlük hayatlarında ve özellikle düzenledikleri törenlerde bir araya geldiklerinde “oyun” (Yakutlar), "ozan" (Oğuzlar), “şaman” (Tonguzlar), "kam" (Altaylar) veya "baksı" (Kırgızlar) denilen şairler "kopuz" denilen saz eşliğinde "koşuk"lar ve "sagu"lar söylemişlerdir.

*Kam, baksı, oyun, ozan, şaman adı verilen şairler, aynı zamanda; hâkim, hekim, büyücü, sanatçı, bilge gibi özelliklere sahiptir.

*Eski Türklerde şiir, dans ve ayinin birlikteliği mevcuttur.

*Şiirler; sığır (av törenleri), şölen (dinî ayinler, kurban törenleri), yuğ (ölen kişinin ardından yapılan törenler) adı verilen toplantılarda oluşmuştur.

*Eserler ulusal karakter taşır.

*Nazım birimi dörtlük; vezin, hece veznidir.

*Şiirlerde yarım kafiye kullanılmıştır.

*Bu dönem şiirlerindeki ahenk; ses akışı, söyleyiş, ritm ve her türlü ses benzerliğiyle sağlanır.

*Dil, duru ve sadedir. Dilde yabancı sözcük yoktur.

*Kahramanlık, savaşlar ve tabiat gibi daha çok somut konular işlenmiştir.

*Sözlü edebiyat ürünlerinin en eskileri, Uygurlar döneminde yazıya geçirilen ilâhî ve dualardır.

Bu dönemin asıl ürününü doğal destanlar oluşturur.

*Millî ölçümüz olan "hece" ölçüsünün daha çok 7'li, 8'li ve 11'li kalıpları tercih edilmiştir.

*Genellikle doğa, aşk, kahramanlık, yiğitlik ve ölüm konuları işlenmiştir.

*Ürünler anonimdir.