TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERE AYRILMASI

EDEBİYAT > TARİH İÇİNDE TÜRK EDEBİYATI

TÜRK EDEBİYATI DEVİRLERİ:

1-DESTAN DÖNEMİ (İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı)

2-DİN DÖNEMİ (İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı)

3-MODERN DÖNEM (Batı Uygarlığı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERE AYRILMASINDAKİ ÖLÇÜTLER:

*Dünyada başka milletlerin edebiyatlarında da, ana çizgi değişmemekle beraber, farklı edebi dönemler yaşandığı görülmektedir. Fakat bunların pek azı bizim edebiyatımız kadar çeşitlilik arz etmektedir.

*Tabii ki bunun en önemli sebebi Türk boylarının dünya üzerinde çeşitli coğrafi bölgelere dağılarak ayrı topluluklar halinde ve ayrı devletler kurarak yaşamalarıdır.

*Bu durum, birtakım kültürel farklılıkları, farklı lehçe ve şivelerin oluşumunu, farklı medeniyetlerden etkilenmeyi ve farklı edebiyatlara sahip olmayı beraberinde getirmiştir.

TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERE AYRILMASINDA;

*Dil anlayışı,

*Dil Coğrafyası,

*Kültürel farklılaşma,

*Dini hayat,

*Sanat anlayışı etkili olmuştur.

*DİL ANLAYIŞI:

*Dildeki değişiklikler dönemlere ayrılmada belirleyici niteliktedir.

*En eski dilimiz Orta Asya’ya özgü nitelikteydi; İslam’ın kabulüyle dil anlayışımız da değişmiş, dilimizdeki Arapça ve Farsça kelimeler artmıştır.

*Batının etkisi ve inkılaplarla dilimiz, günümüzdeki haline ulaşmıştır.

*DİL COĞRAFYASI:

*Yaşamın sürdürüldüğü yerleşim alanları dilleri etkiler.

*Türklerin farklı coğrafyalarda farklı devletler kurmaları, dilde de farklılaşmalara yol açmıştır.

LEHÇE:

*Bir dilin, tarihî gelişim sürecinde, bilinen dönemlerden önce o dilden ayrılmış ve farklı biçimde gelişmiş kollarına lehçe denir.

*Başka deyişle lehçe, bir dilin çok uzun zaman önce, yazılı metinlerle izlenemeyen karanlık dönemlerinde kendisinden ayrılan ve ayrıldığı dilden hem ses hem biçim olarak ayrılıklar içeren koludur.

*Türk dilinden bilinmeyen bir dönemde ayrılan Yakutça ve Çuvaşça, Türkçenin iki ayrı lehçesidir.

*Lehçeler arasındaki ses, şekil ve kelime farklılıkları anlaşmayı güçleştirecek kadar derindir. *Bu durum daha çok tarihî, siyasi ve coğrafi nedenlerden kaynaklanır.

Örnek:

En ubayın hanna üöreneriy? (Senin ağabeyin nerede okuyor?) (Yakut lehçesi)

ŞİVE:

*Bir dilden ayrılmış ve zaman içinde ayrı dil olarak kullanılmaya başlanmış ama birbirinden çok uzaklaşmamış kollarına şive denir.

*Bir dilin, yazılı kaynaklarla izlenebilen tarihî gelişimi içinde ayrılmış kollarıdır.

*Şiveler; bir milletin tarihî, siyasi, sosyal ve kültürel nedenlerle farklı yurt coğrafyalarına dağılmasıyla ortaya çıkar.

*Ayrılıklar, lehçede olduğu kadar keskin değildir. Değişiklik yapıda değildir.

*Şiveler arasındaki ses, şekil ve kelime farklılıkları, anlaşmayı engelleyecek kadar derin değildir.

*Türkiye Türkçesinde “Yeni yılınız kutlu olsun.” denirken, Özbekçe şivesinde “Yangi yilingiz kutli bolsin.” denir.

*Türkmence, Kırgızca, Azerice vb. Türkçenin şiveleridir.

Örnek:

Neçe yaşın var? (Kaç yaşındasın?) (Azeri şivesi)

AĞIZ:

*Bir ülke içinde aynı dilin farklı konuşma şekillerine ağız denir.

*Ağız, yörelere göre söyleyiş farklılıklarıdır. Bu farklılıklar yalnızca söyleyişte görülür, yazılışta görülmez; yazılış aynıdır.

*Türkiye Türkçesinin konuşulduğu Anadolu’da “Karadeniz Ağzı, Konya ağzı, Sivas ağzı, Denizli ağzı” gibi ağızlar vardır.

Örnek:

Beni bak gıı, n’apıp durun? (Bana bak kız, ne yapıyorsun?) (Ege ağzı)

*KÜLTÜREL FARKLILAŞMA:

*Kültür, bir milletin dil, din, duygu, düşünce ve yaşayış tarzındaki bütünlüktür.

*Bunlarda başlayan değişme, kültürel farklılaşmayı ortaya çıkarır.

*Türkler, İslamiyet öncesinde atlı-göçebe hayat tarzını sürdürmekteydiler.

*Bu hayat tarzı, yerleşik hayata geçişle birlikte terk edilirken, 'bozkır kültürü' olarak adlandırdığımız bu kültür de yavaş yavaş terkedilmiştir.

*İslamiyet’i kabul eden Türkler, bu dini inancın kabullerine ters düşmeyen bazı geleneklerini de sürdürmüşlerdir.

*Uzun bir dönemde değişime uğramayan Türk-İslam kültürü, etkisini edebi alanda da göstermiştir, İslamiyet’in kabulünden Tanzimat dönemine kadarki Türk edebiyatında dini muhteva her zaman ağırlıklı olmuştur.

*Tanzimat döneminde ise, edebi eserlerin şeklinde ve muhtevasında büyük değişmeler olmuştur.

*Gerek Tanzimat Fermanında (1839), gerekse onun tamamlayıcısı niteliğindeki Islahat Fermanı'nda (1856) ifade edilen siyasi, askeri, ekonomik ve diğer alanlardaki değişiklikler doğrudan Batı medeniyeti esas alınarak düzenlenmiştir.

*DİNİ HAYAT:

*Dinler getirdikleri değer yargıları ile insanların ve toplumların düşünce yapılarını, davranışlarını, hayat tarzlarını etkiler ve değiştirir.

*İslamiyet’in kabul edilmesinden önce Türklerin birkaç defa din değiştirdiğini biliyoruz.

*Önce büyü ve sihre dayalı Şamanizm inancına mensup olan bazı Türk boyları daha sonra Mani ve Buda dinlerine girmişlerdir.

*Şüphesiz bu değişiklik edebi eserler Üzerinde de tesirini gösterecektir.

*Edebiyatımızda asıl köklü değişiklik, 10. yüzyıldan itibaren İslamiyet’in kabul edilmesiyle kendini göstermiştir.

*SANAT ANLAYIŞI:

*Birey ve toplum, kendisini sanat eserleriyle ifade eder.

*Divan edebiyatında sanat anlayışı, süslü ve sanatlı bir yapıya sahipti.

*“Sanat sanat içindir.” anlayışı benimsenmişti.

*Halk edebiyatında ise yalın bir söyleyiş tercih ediliyordu.

*Tanzimat’ın ilk döneminde “Sanat, toplum içindir.” anlayışı öne çıkmıştır.