GAZEL NEDİR? ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

EDEBİYAT > ŞİİR (COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER) > NAZIM BİÇİMLERİ-TÜRLERİ > DİVAN NAZIM BİÇİMLERİ

GAZEL:

*Divan edebiyatı (klasik edebiyat) nazım biçimidir.

*Aşk, ayrılık, sevgi, hasret, ölüm, tabiat gibi lirik konuların işlendiği şiir türüdür.

*Türk edebiyatına İran edebiyatından girmiştir.

*Divan edebiyatında en çok kullanılan nazım şeklidir.

*Konu bakımından halk edebiyatındaki koşmaya, İslamiyet öncesi Türk şiirindeki koşuklara benzer.

*Nazım birimi beyittir.

*Beyit sayısı 5-15 beyit arasındadır.

*İlk beytine matla, son beytine makta denir.

*İlk beyitten sonraki beyte "hüsn-i matla" (ilk beyitten güzel olması gerekir), son beyitten öncekine "hüsn-ü makta" (son beyitten güzel olması gerekir) denir.

*En güzel beyte beytül gazel (şah beyit) denir.

*Son beyitte (maktada) şairin mahlası (takma adı) yer alır.

*Gazelin bütün beyitlerinde aynı konu işleniyorsa (anlam birliği) buna yek-ahenk gazel denir.

*Bütün beyitleri aynı güzelliğe sahip olan gazellere yek-avaz gazel denir.

*İlk beyit kendi arasında kafiyelidir. Diğer beyitlerin ikinci dizeleri, birinci beyit ile kafiyelidir. Yani kafiye şeması aa, ba, ca, da, ea şeklindedir.

*Bazı gazellerin matladan sonra gelen beyitlerinde mısralar ortalarından bölünebilir. Bu durumda gazele iç kafiye hâkimdir. Böyle gazellere musammat gazel denir.

*Gazellerde sabit bir kalıp mecburiyeti yoktur. Herhangi bir aruz kalıbıyla yazılır yazılır.

*Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu. Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır. *Gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan", gazel yazan usta şairlere ise "gazelsera" adı verilir.

*Gazellerin başlığı yoktur. İsimlendirilmeleri rediflerine göre ya da ilk mısralarına göre olur.

*Gazeller konularına göre de çeşitli isimlerle tanımlanır.

*Aşka ilişkin acı, mutluluk gibi içli duyguların dile getirildiği gazeller “âşıkane”; içki, yaşama boş verme, yaşamdan zevk alma gibi konularda yazılanlara “rindane” denir.

*Âşıkane gazellere en iyi örnek Fuzuli’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi örnek ise Baki’nin gazelleridir.

*Fuzuli, Baki, Nedim gazelin tanınmış şairleridir.

Gazel Örneği:

Benî candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı

Kamû bîmârınâ cânan devâ-yî derd eder ihsan
Niçin kılmaz manâ derman menî bîmâr sanmaz mı (Fuzuli)

>Musammat Gazel: Dizelerin sonlarındaki uyaklarından başka dizelerin ortalarında da uyak varsa böyle gazellere musammat gazel denir.

Örnek:

Fuzuli rind-i şeydadır hemişe halka rüsvadır

Sorun kim bu ne sevdadır bu sevdadan usanmaz mı