ROMAN TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİ - TYT TÜRKÇE - AYT EDEBİYAT ( YKS ) / SONER HOCA

SONER HOCA İLE TÜRKÇE / EDEBİYAT

İçeriğe git

ROMAN TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİ

EDEBİYAT > METİN TÜRLERİ > DÜZYAZI TÜRLERİ
ROMAN:
*Yaşanmış ya da yaşanabilir olayları;  yer,  zaman,  çevre ve insan unsurlarına dayanarak,  geniş bir bakış açısıyla, estetik zevk oluşturacak biçimde anlatan yazı türüne “roman” diyoruz.
*Latincede,  “yazı”  anlamına gelen bir sözcüktür.
*Roma’da bozulmuş Latinceye verilen ad olarak kullanılırken daha sonra yaşanmış bir olayı hikâye etme anlamında kullanılmaya başlanmış; çağımızda ise,  öykü türünün her yönüyle gelişmiş şekline  “roman”  denmiştir.
*Gerçek yaşamı yansıtmaya çalışır.
*Anlattığı olay,  çevre ve kişiler,  yaşamdan alınır. Geniş ve ayrıntılı olarak anlatılır.
*Ana olay etrafında olaycıklar vardır.
*Romanın asıl kişisine “başkahraman” denir. “Ana karakter” olarak da isimlendirilir.
*İyi bir roman ilgi çekici olmalıdır.
*Herkesi ilgilendiren insancıl bir tema taşımalıdır.
*Romandaki olaylar arasında dengeli bir sıralama ve bağ bulunmalıdır.
*Zaman olarak geri dönüşler yaşanabilir.
*Olaylar, akla yakın olmalı, romanın konusundan doğmalıdır.
*Olay ve kişileri ayrıntılı anlatma, tahlil ve tasvirlere daha çok yer verme, bir ana olay etrafında birçok küçük olaya yer verme bakımından hikâye türünden ayrılır.

*Serim, düğüm, çözüm planıyla yazılır.

>Serim: Giriş bölümüdür. Bu bölümde olayın geçtiği çevre, kişiler tanıtılarak ana olaya giriş yapılır.

>Düğüm: Romanın bütün yönleriyle anlatıldığı en geniş bölümdür.

>Çözüm: Romanın sonuç bölümü olup merakın bir sonuca bağlanarak giderildiği bölümdür.

*Roman türünün ilk örneklerini 15. yüzyılda Fransız yazar Rabelais vermiştir.
*İlk yazarları olarak Rabelais, Dante, Cervantes karşımıza çıkar.
*Bugünkü romanı hatırlatan ilk eser 16. yüzyılda Rönesans’tan sonra Givoanni Boccacio tarafından yazılmış olan “Dekameron”dur.
*Cervantes’in Don Kişot’u 16. yüzyılın sonlarına doğru yazılmıştır ve eser, roman türünün ilk başarılı örneği kabul edilir.
*Roman, bir tür olarak karakteristik özelliklerini, Romantizm ve Realizm akımları sayesinde, 19. yüzyılda kazanmıştır.

*Türk edebiyatına roman Tanzimat'la girmiştir.
*Türk Edebiyatında daha önceleri bu türün yerini tutan mesneviler, halk hikâyeleri, meddah hikâyeleri, dini hikâyeler ve destani hikâyeler vardı.
*Batılı anlamdaki roman türü bizde önce çevirilerle başlar.
*İlk olarak Yusuf Kâmil Paşa, Fransız yazar Fenelon’dan  “Telmaque” adlı eseri çevirmiş; sonra Victor Hugo’dan “Sefiller”, Daniel Defo’dan “Robinsun Crosoe” ve Alexandre Duma’dan “Monte Criesto” çevrilmiştir.
*Batılı anlamda modern Türk romanının kurucusu ise Halit Ziya Uşaklıgil sayılır.

İlk Romanlarımız:
Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat / Şemsettin Sami / 1872
Hasan Mellah, Hüseyin Fellah / Ahmet Mithat Efendi / 1975
İntibah (Sergüzeşt-i Ali Bey) / Namık Kemal / 1875
Sergüzeşt / Samipaşazade Sezai / 1889
Araba Sevdası / Recaizade Mahmut Ekrem / 1889
Mai ve Siyah / Halit Ziya Uşaklıgil / 1896
Aşk-ı Memnu /Halit Ziya Uşaklıgil / 1899


>Edebiyatımızda “Roman” ile ilgili ilkler:
*İlk roman çevirisi: Telemak / Yusuf Kamil Paşa
*İlk yerli roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat / Şemsettin Sami
*İlk edebi roman: İntibah / Namık Kemal
*İlk tarihi roman denemesi: Yeniçeriler / Ahmet Mithat Efendi
*İlk tarihi roman: Cezmi / Namık Kemal
*İlk realist roman: Araba Sevdası / Recaizade Mahmut Ekrem
*İlk batılı tekniğe uygun roman: Aşk-ı Memnu /Halit Ziya Uşaklıgil
*İlk köy romanı: Karabibik / Nabizade Nazım
*İlk gezi (yolculuk) romanı: Acâib-i Âlem (Dünyanın Olağanüstülükleri) / Ahmet Mithat Efendi
*İlk mektup roman denemesi: Felsefe-i Zenan / Ahmet Mithat Efendi
*İlk psikolojik roman denemesi (Tezli roman): Zehra / Nabizade Nazım
*İlk psikolojik roman (Tahlil Romanı): Eylül / Mehmet Rauf
*İlk natüralist eser (roman): Zehra / Nabizade Nazım
*İlk polisiye roman: Esrar-ı Cinayet / Ahmet Mithat Efendi
*İlk batılı anlamda realist ve modern roman: Mai ve Siyah / Halit Ziya Uşaklıgil
*İlk kadın romancımız: Fatma Aliye Hanım
*İlk kurtuluş savaşını doğrudan işleyen roman: Ateşten Gömlek / Halide Edip Adıvar
*İlk yerli çizgi roman Türk kahramanı: Köroğlu
*İlk çocuk çizgi roman: Kara Maske
*İlk çocuk romanı: Bağrı Yanık Ömer / Mahmut Yesari
*İlk dış Türkleri konu alan roman: Gönül Hanım / Ahmet Hikmet Müftüoğlu
*İlk iç monolog tarzı roman: Bir Düğün Gecesi / Adalet Ağaoğlu
*İlk postmodern roman: Tutunamayanlar / Oğuz Atay
*Tanzimat’ta ilk macera romanları: Hasan Mellah – Hüseyin Fellah / Ahmet Mithat Efendi


>Romanın Ögeleri:
*Roman dört temel ögeden oluşur.
*Romanın kurgusunu oluşturan dört temel unsur “yer, zaman, olaylar zinciri ve şahıs kadrosu”dur.
*Bazı romanlarda bunlara “fikir” unsuru da eklenir.

a-Kişi (Kahramanlar):
*Romanların çoğunda geniş bir şahıs kadrosu vardır.
*Romanda başkarakter ve yardımcı karakterler bulunur.
*Romanda şahıslar ayrıntılı olarak tanıtılır.
*Roman kahramanının yaşamı, geniş bir zaman çerçevesi içinde baştan sona anlatılır.
*Roman kişileri “tip” ve “karakter” olarak karşımıza çıkar.

>>Tip:
*Belli bir sınıfı ya da belli bir insan eğilimini temsil eden kişidir.
*Tip evrenseldir, genel özelliklere sahiptir.
*Tipler “sevecen tip, alıngan tip, kıskanç tip, sosyal tip” gibi, bireysel olmaktan çok; başkalarında da bulunan ortak özellikler taşıyan ve bu özellikleri en belirgin şekilde temsil eden şahıs veya şahıs grubudur.

>>Karakter:
*Romanda olumlu, olumsuz yönleri ile verilen, belirli bir tip özelliği göstermeyen kişilerdir.
*Karakter, kendine özgüdür.
*Karakterler genel temsil özelliği göstermez.
*Karakterler, kendine özgü birkaç özelliğiyle, insanın iç çatışmaları ve çıkmazlarını verme görevini yüklenmiş roman şahıslarıdır.

b-Olay:
*Romanlar, temel bir olay etrafında gelişen ve iç içe geçmiş çok sayıda olaydan oluşur.
*Romanda anlatılan olaylar hayattan alınabileceği gibi, tarihten, anılardan, okunan kitaplardan ve masallardan da alınabilir.
*Romanda olaylar her yönüyle ayrıntılı olarak işlenir.
*Her olay bir nedene bağlanır. Böylece okuyucu, romanın içine çekilir.

c-Çevre (Yer):
*Romanlardaki kişilerin yaşadığı, olayların geçtiği yerdir.
*İnsanlar gibi, roman kişileri de belli bir çevrede yaşar.
*Bu çevre, okuyucuya betimleme yoluyla anlatılır.
*Romanda olayların geçtiği ve kişilerin yaşadığı yerler, çevre ve diğer mekânlar çok ayrıntılı şekilde verilir.

d-Zaman:
*Romanlarda zaman kavramı belirgindir.
*Olay veya olaylar belirli bir zaman diliminde yaşanır.
*Romanlarda fiiller genellikle “-dili geçmiş zaman” kipinde kullanılır.
*Klasik romanda zaman “geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman” olmak üzere üç dilimde verilir.
*Çağdaş romanda bu anlayış etkin değildir. İnsanın hatırlama yeteneğinden yararlanılarak zamanlar arası geçiş yapılır.
*İç içe değişik zaman dilimlerinden söz edilebilir.
*Birkaç zaman bir arada kullanılabilir.
*Şuur akışı tekniğiyle geriye dönüşler veya ileriye gidişler olabilir.

e-Fikir:
*Çoğu romanın fikirsel bir yönü de vardır.
*Romandaki olayların, durumların ve davranışların nedenleri araştırılır; kişilerin psikolojik tahlilleri yapılır ve olayların sonuçları üzerinde durulursa romanın ana düşüncesi ve yardımcı düşünceleri belirlenebilir.



ROMAN TÜRLERİ:

1. AKIMLARINA GÖRE ROMANLAR:
Yazarın sanat felsefesine, kültür yapısına ve dünya görüşüne göre romanlar şu genel isimler altında toplanabilir:

a)Klasik Roman:
*Bu akımda roman türü çok az gelişmiştir.
*Madame de La Fayette'in “Princesse de Cleves” adlı romanı, klasik romanın önemli bir örneğidir.

b)Romantik Roman:
*His ve hayal unsurlarının ağırlık taşıdığı, belli bir şiirselliğin hâkim olduğu romanlardır.
*Yazar coşkun bir his ve heyecan hali içindedir.
*Bu romanlarda yazar daha çok kendi şahsi duygularını ve maceralarını anlatır.
*Olaylar, duyguların zengin dünyasında abartılarak daha etkileyici hale sokulur.
*Bu romanların belirgin özelliği duygu ve hayalin bütün esere hâkim olması, gözlem ve inceleme unsurlarının duygu ve hayal unsurlarının yanında silikleşmiş bulunmasıdır.
*Victor Hugo'nun “Sefiller”i, Namık Kemal'in “İntibah”ı bu roman türüne uygun örneklerdir.

c)Realist Roman:
*Gözlem ve araştırma unsurlarının esas alındığı, his ve hayal unsurlarının ikinci plana itildiği romanlara denir.
*Realist romanlarda gerçekler, görülenler ve incelemelerin ortaya koyduğu neticeler önemlidir.
*Sanatçı hiçbir surette kendi duygu, düşünce ve hayallerini eserine karıştırmaz.
*Realist romancılar toplumun içinde titiz birer araştırmacı gibi incelemeler yaparlar, olayları ve karakterleri objektif olarak tespit ederler ve değerlendirirler.
*Gayeleri, okuyucuya romantik romanlarda olduğu gibi kendi duygu ve hayallerini aktarmak değil, kendilerinin dışında var olan gerçekleri, canlı tablolar halinde, aslına sadık kalarak dile getirmektedir.
*Stendhal'in “Kızıl ile Kara”sı (Kırmızı ve Siyah), Tolstoy'un “Savaş ve Barış”ı, Halit Ziya'nın “Mai ve Siyah”ı realist akımın etkisindedir.

d) Natüralist Roman:
*Realist romanla büyük benzerlikleri vardır. Ancak natüralist roman realist romana göre ilme ve araştırmaya daha çok önem verir.
*Natüralistler gerçeğe bağlılıkta ve sosyal meseleleri araştırmada realistlerden çok daha fazla ilmi metotlara bağlılık gösterirler.
*Toplumu adeta bir laboratuvar olarak düşünürler ve eserlerini bu laboratuvar içinde, ilmi verilere kesinlikle bağlı kalarak kaleme alırlar.
*İnsanı ele alırken, biyoloji ilminin ortaya koyduğu gerçeklerden, toplumu ele alırken de sosyolojinin kanunlarından yola çıkarlar ve bu ilimlerin vardığı sonuçlara göre neticeye ulaşmaya çalışırlar.
*Emile Zola'nın “Meyhane”si, Alphonse Daudet'in “Jack”i natüralist roman örnekleridir.


2. KONULARINA GÖRE ROMANLAR:

1)Tarihi Roman:
*Tarihteki olay ya da kişileri konu alan romanlardır.  
*Yazar, tarihi gerçekleri kendi hayal gücüyle birleştirerek anlatır.
*Kahramanlar gerçek veya düşsel olabilir. Ancak anlatılanlar tarih gerçeklerine çoğu kez uygundur.
*Tarihsel roman, romantizmin bir ürünüdür.
*İlk örneğini İskoç yazar Valter Scott  “Waverley” adlı eseriyle vermiş.  Bunu Gogol, “Taras Bulba”, Victor Hugo “Notre-Dame de Paris”, Alexandre Dumas  “Üç Silahşörler, Monte Kristo Kontu” ile takip eder. (Ivanhoe – Walter Scott, Salambo – G. Flaubert)
*Batılı anlamda ilk tarihsel romanız, Namık Kemal’in Cezmi'sidir.
*Nihal Atsız’ın “Bozkurtlar” “Deli Kurt”; Tarık Buğra’nın  “Küçük Ağa”, “Küçük Ağa Ankara’da”;  Kemal Tahir’in  “Yorgun Savaşçı”,  “Devlet Ana” gibi romanlar, bu tür romanlardır.


2)Macera Romanı:
*Günlük hayatta her zaman rastlanmayan, şaşırtıcı,  sürükleyici, esrarengiz olayları anlatan romanlardır.
*“Serüven Romanları” da denir.  
*Kahramanlar; çok hareketli, kurnaz, cesur ve kuvvetlidir.
*Macera romanlarında olayların geçtiği çevre de sık sık değişir.
*Bir araştırma ve izlemeyi anlatan  “Polisiye Roman” (İngiliz yazar Agatha Christie'nin “Nil'de Ölüm”), alışılmışın dışında uzak yerleri ve yaşamları anlatan “Egzotik Romanlar” (Piyer Loti'nin “İzlanda Balıkçısı”)  da bu gruba girer.
*Dünya edebiyatında Robert Louis Stevenson’ın “Hazine Adası”,  Daniel Defo’nun  “Robinson Crusoe”, Rudyard Kipling’in  “Çengel”, Jules Varne'in “İki Sene Mektep Tatili”, Rudyard Kipling'in “Kim” adlı eserleri bu türün en tanınmış örnekleridir.
*Türk edebiyatında Ahmet Mithat Efendi’nin  “Hasan Mellah”,  “Dünyaya İkinci Geliş”; Peyami Safa’nın  “Cingöz Recai”  adlı eserleri bu türün örneklerindendir.


3)Sosyal Roman:
*İnsan yaşamının kültür birikimi içinde yer alan ve insanı derinden etkileyen; toplumsal ve siyasi olayları, inançları, gelenek ve görenekleri; bazen eleştirel bazen de bilimsel açıdan ele alıp anlatan romanlardır.
*Dünya edebiyatında, Victor Hugo’nun “Sefiller”, Tolstoy’un  “Suç ve Ceza”, Emile Zola'nın “Meyhane”, John Steinback'in “Gazap Üzümleri”;  
*Türk edebiyatında Namık Kemal’in  “İntibah”, R. M. Ekrem’in  “Araba Sevdası”, Ahmet Mithat Efendinin  “Felatun Bey İle Rakım Efendi”, Orhan Kemal'in “Bereketli Topraklar Üzerinde” romanları bu tür romanlardandır.

*Bir fikri savunup bilimsel verilerle olaya yaklaşan  “Tezli Roman”
(Yakup Kadri - “Yaban”, Hüseyin Rahmi Gürpınar – Ben Deli miyim?)
Toplumdaki inanç ve gelenekleri anlatan  “Töre Romanı”  
(Halide Edip - “Sinekli Bakkal”)
Bir olayı eleştirisel yaklaşımla anlatan  “Yergi Romanı”
(Yaşar Kemal - “İnce Memet”)
Belli bir yerin özelliklerini anlatan  “Mahalli Roman”
(Fakir Baykurt - “Yılanları Öcü”)

sosyal roman”ın çeşitleridir.
      

4)Psikolojik Roman (Tahlil Romanı):   
*Dış âlemdeki olaylardan çok, kahramanların iç dünyasını, ruh hallerini ele alarak kişilerin toplumla ilişkilerini, bunların birbirinden nasıl etkilendiklerini anlatan romanlardır.
*Psikolojik roman türünün ilk örneği Madame de la Fayette'in “La Princesse de Cleves” adlı eseridir. (Genç Werther’in Acıları – Goethe, Suç ve Ceza – Dostoyevski)
*Bizde Mehmet Rauf’un “Eylül”ü ilk örnektir.  
*Peyami Safa’nın “Matmazel Noralya’nın Koltuğu”, “Bir Tereddüdün Romanı”, “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” bu türdendir.
  

5)Otobiyografik Roman:  
*Yazarın kendi yaşamının anlattığı romanlardır.  
*Dünya edebiyatında Alphonse Daudet “Küçük Şeyler”; bizim edebiyatımızda da Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun “Anamın Kitabı”,  Peyami Safa’nın  “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” bu türün örneklerindendir.


6)Bilimkurgu Romanı:
*Tahmine dayalı bir anlatım yolu benimsenir.
*Varsayımlara dayanır.
*Geleceğe ait tahminlerde bulunulur.
*Olanlardan çok olması istenilenler anlatılır.
*Ütopyalar yer alır.
*Jules Varne’in “Ay’a Seyahat, Denizler Altında 20.000 Fersah” romanları, bilimkurgu türünün örneklerindendir.


7)Fantastik Roman:
*Anlatılan olaylar tamamen hayal ürünü ve uydurmadır.
*Roman kahramanları olağanüstü özelliklere sahiptir.
*Mekânlar, normal hayatta karşılaşamayacağımız cinstendir.
*Hayal, varsayım, abartma sıkça yer alır.
*J. K. Rowling – Harry Potter, J. R. Tolkien – Yüzüklerin Efendisi, C. S. Lewis – Narnia Günlükleri bu türün örneklerindendir.


6)Nehir Roman:
*Bir kişinin,  bir toplumun hayatındaki gelişmeleri ya da tarihi bir olayı birden fazla cilt halinde anlatan romanlardır.
*Tarık Buğra’nın  “Küçük Ağa”, “Küçük Ağa Ankara’da”, “Firavun İmanı”; Nihal Adsız’ın  “Bozkurtlar”,  “Bozkurtların Ölümü”, “Bozkurtlar Diriliyor”  romanları gibi.


İLGİLİ KONULAR:





METİN TÜRLERİ






ŞİİR (COŞKU-HEYECAN DİLE GETİREN METİN)





>NAZIM BİÇİMLERİ-TÜRLERİ






    İçeriğe dön