ROMAN TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİ

EDEBİYAT > METİN TÜRLERİ > DÜZYAZI TÜRLERİ

ROMAN:

*Yaşanmış ya da yaşanabilir olayları; yer, zaman, çevre ve insan unsurlarına dayanarak, geniş bir bakış açısıyla, estetik zevk oluşturacak biçimde anlatan yazı türüne “roman” diyoruz.

*Latincede, “yazı” anlamına gelen bir sözcüktür.

*Roma’da bozulmuş Latinceye verilen ad olarak kullanılırken daha sonra yaşanmış bir olayı hikâye etme anlamında kullanılmaya başlanmış; çağımızda ise, öykü türünün her yönüyle gelişmiş şekline “roman” denmiştir.

*Gerçek yaşamı yansıtmaya çalışır.

*Anlattığı olay, çevre ve kişiler, yaşamdan alınır. Geniş ve ayrıntılı olarak anlatılır.

*Ana olay etrafında olaycıklar vardır.

*Romanın asıl kişisine “başkahraman” denir. “Ana karakter” olarak da isimlendirilir.

*İyi bir roman ilgi çekici olmalıdır.

*Herkesi ilgilendiren insancıl bir tema taşımalıdır.

*Romandaki olaylar arasında dengeli bir sıralama ve bağ bulunmalıdır.

*Zaman olarak geri dönüşler yaşanabilir.

*Olaylar, akla yakın olmalı, romanın konusundan doğmalıdır.

*Olay ve kişileri ayrıntılı anlatma, tahlil ve tasvirlere daha çok yer verme, bir ana olay etrafında birçok küçük olaya yer verme bakımından hikâye türünden ayrılır.

*Serim, düğüm, çözüm planıyla yazılır.

>Serim: Giriş bölümüdür. Bu bölümde olayın geçtiği çevre, kişiler tanıtılarak ana olaya giriş yapılır.

>Düğüm: Romanın bütün yönleriyle anlatıldığı en geniş bölümdür.

>Çözüm: Romanın sonuç bölümü olup merakın bir sonuca bağlanarak giderildiği bölümdür.

*Roman türünün ilk örneklerini 15. yüzyılda Fransız yazar Rabelais vermiştir.

*İlk yazarları olarak Rabelais, Dante, Cervantes karşımıza çıkar.

*Bugünkü romanı hatırlatan ilk eser 16. yüzyılda Rönesans’tan sonra Givoanni Boccacio tarafından yazılmış olan “Dekameron”dur.

*Cervantes’in Don Kişot’u 16. yüzyılın sonlarına doğru yazılmıştır ve eser, roman türünün ilk başarılı örneği kabul edilir.

*Roman, bir tür olarak karakteristik özelliklerini, Romantizm ve Realizm akımları sayesinde, 19. yüzyılda kazanmıştır.

*Türk edebiyatına roman Tanzimat'la girmiştir.

*Türk Edebiyatında daha önceleri bu türün yerini tutan mesneviler, halk hikâyeleri, meddah hikâyeleri, dini hikâyeler ve destani hikâyeler vardı.

*Batılı anlamdaki roman türü bizde önce çevirilerle başlar.

*İlk olarak Yusuf Kâmil Paşa, Fransız yazar Fenelon’dan “Telmaque” adlı eseri çevirmiş; sonra Victor Hugo’dan “Sefiller”, Daniel Defo’dan “Robinsun Crosoe” ve Alexandre Duma’dan “Monte Criesto” çevrilmiştir.

*Batılı anlamda modern Türk romanının kurucusu ise Halit Ziya Uşaklıgil sayılır.

İlk Romanlarımız:

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat / Şemsettin Sami / 1872

Hasan Mellah, Hüseyin Fellah / Ahmet Mithat Efendi / 1975

İntibah (Sergüzeşt-i Ali Bey) / Namık Kemal / 1875

Sergüzeşt / Samipaşazade Sezai / 1889

Araba Sevdası / Recaizade Mahmut Ekrem / 1889

Mai ve Siyah / Halit Ziya Uşaklıgil / 1896

Aşk-ı Memnu /Halit Ziya Uşaklıgil / 1899

>Edebiyatımızda “Roman” ile ilgili ilkler:

*İlk roman çevirisi: Telemak / Yusuf Kamil Paşa

*İlk yerli roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat / Şemsettin Sami

*İlk edebi roman: İntibah / Namık Kemal

*İlk tarihi roman denemesi: Yeniçeriler / Ahmet Mithat Efendi

*İlk tarihi roman: Cezmi / Namık Kemal

*İlk realist roman: Araba Sevdası / Recaizade Mahmut Ekrem

*İlk batılı tekniğe uygun roman: Aşk-ı Memnu /Halit Ziya Uşaklıgil

*İlk köy romanı: Karabibik / Nabizade Nazım

*İlk gezi (yolculuk) romanı: Acâib-i Âlem (Dünyanın Olağanüstülükleri) / Ahmet Mithat Efendi

*İlk mektup roman denemesi: Felsefe-i Zenan / Ahmet Mithat Efendi

*İlk psikolojik roman denemesi (Tezli roman): Zehra / Nabizade Nazım

*İlk psikolojik roman (Tahlil Romanı): Eylül / Mehmet Rauf

*İlk natüralist eser (roman): Zehra / Nabizade Nazım

*İlk polisiye roman: Esrar-ı Cinayet / Ahmet Mithat Efendi

*İlk batılı anlamda realist ve modern roman: Mai ve Siyah / Halit Ziya Uşaklıgil

*İlk kadın romancımız: Fatma Aliye Hanım

*İlk kurtuluş savaşını doğrudan işleyen roman: Ateşten Gömlek / Halide Edip Adıvar

*İlk yerli çizgi roman Türk kahramanı: Köroğlu

*İlk çocuk çizgi roman: Kara Maske

*İlk çocuk romanı: Bağrı Yanık Ömer / Mahmut Yesari

*İlk dış Türkleri konu alan roman: Gönül Hanım / Ahmet Hikmet Müftüoğlu

*İlk iç monolog tarzı roman: Bir Düğün Gecesi / Adalet Ağaoğlu

*İlk postmodern roman: Tutunamayanlar / Oğuz Atay

*Tanzimat’ta ilk macera romanları: Hasan Mellah – Hüseyin Fellah / Ahmet Mithat Efendi

>Romanın Ögeleri:

*Roman dört temel ögeden oluşur.

*Romanın kurgusunu oluşturan dört temel unsur “yer, zaman, olaylar zinciri ve şahıs kadrosu”dur.

*Bazı romanlarda bunlara “fikir” unsuru da eklenir.

a-Kişi (Kahramanlar):

*Romanların çoğunda geniş bir şahıs kadrosu vardır.

*Romanda başkarakter ve yardımcı karakterler bulunur.

*Romanda şahıslar ayrıntılı olarak tanıtılır.

*Roman kahramanının yaşamı, geniş bir zaman çerçevesi içinde baştan sona anlatılır.

*Roman kişileri “tip” ve “karakter” olarak karşımıza çıkar.

>>Tip:

*Belli bir sınıfı ya da belli bir insan eğilimini temsil eden kişidir.

*Tip evrenseldir, genel özelliklere sahiptir.

*Tipler “sevecen tip, alıngan tip, kıskanç tip, sosyal tip” gibi, bireysel olmaktan çok; başkalarında da bulunan ortak özellikler taşıyan ve bu özellikleri en belirgin şekilde temsil eden şahıs veya şahıs grubudur.

>>Karakter:

*Romanda olumlu, olumsuz yönleri ile verilen, belirli bir tip özelliği göstermeyen kişilerdir.

*Karakter, kendine özgüdür.

*Karakterler genel temsil özelliği göstermez.

*Karakterler, kendine özgü birkaç özelliğiyle, insanın iç çatışmaları ve çıkmazlarını verme görevini yüklenmiş roman şahıslarıdır.

b-Olay:

*Romanlar, temel bir olay etrafında gelişen ve iç içe geçmiş çok sayıda olaydan oluşur.

*Romanda anlatılan olaylar hayattan alınabileceği gibi, tarihten, anılardan, okunan kitaplardan ve masallardan da alınabilir.

*Romanda olaylar her yönüyle ayrıntılı olarak işlenir.

*Her olay bir nedene bağlanır. Böylece okuyucu, romanın içine çekilir.

c-Çevre (Yer):

*Romanlardaki kişilerin yaşadığı, olayların geçtiği yerdir.

*İnsanlar gibi, roman kişileri de belli bir çevrede yaşar.

*Bu çevre, okuyucuya betimleme yoluyla anlatılır.

*Romanda olayların geçtiği ve kişilerin yaşadığı yerler, çevre ve diğer mekânlar çok ayrıntılı şekilde verilir.

d-Zaman:

*Romanlarda zaman kavramı belirgindir.

*Olay veya olaylar belirli bir zaman diliminde yaşanır.

*Romanlarda fiiller genellikle “-dili geçmiş zaman” kipinde kullanılır.

*Klasik romanda zaman “geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman” olmak üzere üç dilimde verilir.

*Çağdaş romanda bu anlayış etkin değildir. İnsanın hatırlama yeteneğinden yararlanılarak zamanlar arası geçiş yapılır.

*İç içe değişik zaman dilimlerinden söz edilebilir.

*Birkaç zaman bir arada kullanılabilir.

*Şuur akışı tekniğiyle geriye dönüşler veya ileriye gidişler olabilir.

e-Fikir:

*Çoğu romanın fikirsel bir yönü de vardır.

*Romandaki olayların, durumların ve davranışların nedenleri araştırılır; kişilerin psikolojik tahlilleri yapılır ve olayların sonuçları üzerinde durulursa romanın ana düşüncesi ve yardımcı düşünceleri belirlenebilir.

ROMAN TÜRLERİ:

1. AKIMLARINA GÖRE ROMANLAR:

Yazarın sanat felsefesine, kültür yapısına ve dünya görüşüne göre romanlar şu genel isimler altında toplanabilir:

a)Klasik Roman:

*Bu akımda roman türü çok az gelişmiştir.

*Madame de La Fayette'in “Princesse de Cleves” adlı romanı, klasik romanın önemli bir örneğidir.

b)Romantik Roman:

*His ve hayal unsurlarının ağırlık taşıdığı, belli bir şiirselliğin hâkim olduğu romanlardır.

*Yazar coşkun bir his ve heyecan hali içindedir.

*Bu romanlarda yazar daha çok kendi şahsi duygularını ve maceralarını anlatır.

*Olaylar, duyguların zengin dünyasında abartılarak daha etkileyici hale sokulur.

*Bu romanların belirgin özelliği duygu ve hayalin bütün esere hâkim olması, gözlem ve inceleme unsurlarının duygu ve hayal unsurlarının yanında silikleşmiş bulunmasıdır.

*Victor Hugo'nun “Sefiller”i, Namık Kemal'in “İntibah”ı bu roman türüne uygun örneklerdir.

c)Realist Roman:

*Gözlem ve araştırma unsurlarının esas alındığı, his ve hayal unsurlarının ikinci plana itildiği romanlara denir.

*Realist romanlarda gerçekler, görülenler ve incelemelerin ortaya koyduğu neticeler önemlidir.

*Sanatçı hiçbir surette kendi duygu, düşünce ve hayallerini eserine karıştırmaz.

*Realist romancılar toplumun içinde titiz birer araştırmacı gibi incelemeler yaparlar, olayları ve karakterleri objektif olarak tespit ederler ve değerlendirirler.

*Gayeleri, okuyucuya romantik romanlarda olduğu gibi kendi duygu ve hayallerini aktarmak değil, kendilerinin dışında var olan gerçekleri, canlı tablolar halinde, aslına sadık kalarak dile getirmektedir.

*Stendhal'in “Kızıl ile Kara”sı (Kırmızı ve Siyah), Tolstoy'un “Savaş ve Barış”ı, Halit Ziya'nın “Mai ve Siyah”ı realist akımın etkisindedir.

d) Natüralist Roman:

*Realist romanla büyük benzerlikleri vardır. Ancak natüralist roman realist romana göre ilme ve araştırmaya daha çok önem verir.

*Natüralistler gerçeğe bağlılıkta ve sosyal meseleleri araştırmada realistlerden çok daha fazla ilmi metotlara bağlılık gösterirler.

*Toplumu adeta bir laboratuvar olarak düşünürler ve eserlerini bu laboratuvar içinde, ilmi verilere kesinlikle bağlı kalarak kaleme alırlar.

*İnsanı ele alırken, biyoloji ilminin ortaya koyduğu gerçeklerden, toplumu ele alırken de sosyolojinin kanunlarından yola çıkarlar ve bu ilimlerin vardığı sonuçlara göre neticeye ulaşmaya çalışırlar.

*Emile Zola'nın “Meyhane”si, Alphonse Daudet'in “Jack”i natüralist roman örnekleridir.

2. KONULARINA GÖRE ROMANLAR:

1)Tarihi Roman:

*Tarihteki olay ya da kişileri konu alan romanlardır.

*Yazar, tarihi gerçekleri kendi hayal gücüyle birleştirerek anlatır.

*Kahramanlar gerçek veya düşsel olabilir. Ancak anlatılanlar tarih gerçeklerine çoğu kez uygundur.

*Tarihsel roman, romantizmin bir ürünüdür.

*İlk örneğini İskoç yazar Valter Scott “Waverley” adlı eseriyle vermiş. Bunu Gogol, “Taras Bulba”, Victor Hugo “Notre-Dame de Paris”, Alexandre Dumas “Üç Silahşörler, Monte Kristo Kontu” ile takip eder. (Ivanhoe – Walter Scott, Salambo – G. Flaubert)

*Batılı anlamda ilk tarihsel romanız, Namık Kemal’in Cezmi'sidir.

*Nihal Atsız’ın “Bozkurtlar” “Deli Kurt”; Tarık Buğra’nın “Küçük Ağa”, “Küçük Ağa Ankara’da”; Kemal Tahir’in “Yorgun Savaşçı”, “Devlet Ana” gibi romanlar, bu tür romanlardır.

2)Macera Romanı:

*Günlük hayatta her zaman rastlanmayan, şaşırtıcı, sürükleyici, esrarengiz olayları anlatan romanlardır.

*“Serüven Romanları” da denir.

*Kahramanlar; çok hareketli, kurnaz, cesur ve kuvvetlidir.

*Macera romanlarında olayların geçtiği çevre de sık sık değişir.

*Bir araştırma ve izlemeyi anlatan “Polisiye Roman” (İngiliz yazar Agatha Christie'nin “Nil'de Ölüm”), alışılmışın dışında uzak yerleri ve yaşamları anlatan “Egzotik Romanlar” (Piyer Loti'nin “İzlanda Balıkçısı”) da bu gruba girer.

*Dünya edebiyatında Robert Louis Stevenson’ın “Hazine Adası”, Daniel Defo’nun “Robinson Crusoe”, Rudyard Kipling’in “Çengel”, Jules Varne'in “İki Sene Mektep Tatili”, Rudyard Kipling'in “Kim” adlı eserleri bu türün en tanınmış örnekleridir.

*Türk edebiyatında Ahmet Mithat Efendi’nin “Hasan Mellah”, “Dünyaya İkinci Geliş”; Peyami Safa’nın “Cingöz Recai” adlı eserleri bu türün örneklerindendir.

3)Sosyal Roman:

*İnsan yaşamının kültür birikimi içinde yer alan ve insanı derinden etkileyen; toplumsal ve siyasi olayları, inançları, gelenek ve görenekleri; bazen eleştirel bazen de bilimsel açıdan ele alıp anlatan romanlardır.

*Dünya edebiyatında, Victor Hugo’nun “Sefiller”, Tolstoy’un “Suç ve Ceza”, Emile Zola'nın “Meyhane”, John Steinback'in “Gazap Üzümleri”;

*Türk edebiyatında Namık Kemal’in “İntibah”, R. M. Ekrem’in “Araba Sevdası”, Ahmet Mithat Efendinin “Felatun Bey İle Rakım Efendi”, Orhan Kemal'in “Bereketli Topraklar Üzerinde” romanları bu tür romanlardandır.

*Bir fikri savunup bilimsel verilerle olaya yaklaşan “Tezli Roman”

(Yakup Kadri - “Yaban”, Hüseyin Rahmi Gürpınar – Ben Deli miyim?)

Toplumdaki inanç ve gelenekleri anlatan “Töre Romanı”

(Halide Edip - “Sinekli Bakkal”)

Bir olayı eleştirisel yaklaşımla anlatan “Yergi Romanı”

(Yaşar Kemal - “İnce Memet”)

Belli bir yerin özelliklerini anlatan “Mahalli Roman”

(Fakir Baykurt - “Yılanları Öcü”)

“sosyal roman”ın çeşitleridir.

4)Psikolojik Roman (Tahlil Romanı):

*Dış âlemdeki olaylardan çok, kahramanların iç dünyasını, ruh hallerini ele alarak kişilerin toplumla ilişkilerini, bunların birbirinden nasıl etkilendiklerini anlatan romanlardır.

*Psikolojik roman türünün ilk örneği Madame de la Fayette'in “La Princesse de Cleves” adlı eseridir. (Genç Werther’in Acıları – Goethe, Suç ve Ceza – Dostoyevski)

*Bizde Mehmet Rauf’un “Eylül”ü ilk örnektir.

*Peyami Safa’nın “Matmazel Noralya’nın Koltuğu”, “Bir Tereddüdün Romanı”, “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” bu türdendir.

5)Otobiyografik Roman:

*Yazarın kendi yaşamının anlattığı romanlardır.

*Dünya edebiyatında Alphonse Daudet “Küçük Şeyler”; bizim edebiyatımızda da Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun “Anamın Kitabı”, Peyami Safa’nın “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” bu türün örneklerindendir.

6)Bilimkurgu Romanı:

*Tahmine dayalı bir anlatım yolu benimsenir.

*Varsayımlara dayanır.

*Geleceğe ait tahminlerde bulunulur.

*Olanlardan çok olması istenilenler anlatılır.

*Ütopyalar yer alır.

*Jules Varne’in “Ay’a Seyahat, Denizler Altında 20.000 Fersah” romanları, bilimkurgu türünün örneklerindendir.

7)Fantastik Roman:

*Anlatılan olaylar tamamen hayal ürünü ve uydurmadır.

*Roman kahramanları olağanüstü özelliklere sahiptir.

*Mekânlar, normal hayatta karşılaşamayacağımız cinstendir.

*Hayal, varsayım, abartma sıkça yer alır.

*J. K. Rowling – Harry Potter, J. R. Tolkien – Yüzüklerin Efendisi, C. S. Lewis – Narnia Günlükleri bu türün örneklerindendir.

6)Nehir Roman:

*Bir kişinin, bir toplumun hayatındaki gelişmeleri ya da tarihi bir olayı birden fazla cilt halinde anlatan romanlardır.

*Tarık Buğra’nın “Küçük Ağa”, “Küçük Ağa Ankara’da”, “Firavun İmanı”; Nihal Adsız’ın “Bozkurtlar”, “Bozkurtların Ölümü”, “Bozkurtlar Diriliyor” romanları gibi.

İLGİLİ KONULAR:

TEMA

ANLATICI

ANLATICI BAKIŞ AÇILARI

ROMANDA ANLATIM TEKNİKLERİ

DÜNYA EDEBİYATINDA ROMAN-1

DÜNYA EDEBİYATINDA ROMAN-2

TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ROMAN

SERVET-İ FÜNUN (EDEBİYAT-I CEDİDE) DÖNEMİNDE ROMAN

MİLLİ EDEBİYAT DÖNEMİNDE ROMAN

CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE ROMAN (1923-1950)

CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE ROMAN (1950-1980)