MESNEVİ NEDİR? ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

EDEBİYAT > ŞİİR (COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER) > NAZIM BİÇİMLERİ-TÜRLERİ > DİVAN NAZIM BİÇİMLERİ

MESNEVİ:

*Divan edebiyatı (klasik edebiyat) nazım biçimidir.

*Divan şiirinde, her beytinin dizeleri kendi arasında uyaklı, aruzun genellikle kısa kalıplarıyla yazılan nazım biçimine ve bu biçimde yazılmış yapıtlara mesnevi denir.

*Diğer nazım şekillerindeki kafiye bulma zorluğu, şairleri uzun metinlerde bu şekli kullanmaya teşvik etmiştir.

*Yazımı kolay olduğu için uzun hikâyeler mesnevi şeklinde yazılmıştır.

*Mesnevilerde savaş, aşk, tarihi olaylar, din ve tasavvuf, şehrin güzellikleri, mizah anlatılır.

*Mesnevilerde olay masal havasında anlatılır.

*Mesneviler divan edebiyatında, günümüzdeki roman ve hikâyenin yerini tutuyordu.

*Masala ve destana yaklaşan özellikleri de vardır.

*Beyit sayısı sınırsızdır.

*Her beyit kendi arasında kafiyelidir. (aa, bb, cc, dd...)

*Aruzun kısa kalıpları ile yazılır.

*Mesnevilerde konu birliği esastır. Beyitler arasında konu birliği vardır.

*İran edebiyatında ortaya çıkmıştır.

*Türk ve İslam edebiyatında yaygın olarak kullanılmıştır.

*Türk Edebiyatında bilinen ilk mesnevi Kutadgu Bilig’dir.

*Halk hikâyelerinden farkları; sadece şiir şeklinde yazılması ve söyleyeninin belli olmasıdır.

*Beş mesnevinin bir araya gelmesiyle “hamse” oluşur.

*Bir mesnevide genellikle şu bölümler bulunur:

Besmele

Dibâce: Mesnevinin önsözüdür. Manzum veya mensur olabilir.

Tevhid: Allah'ın birliği ve bütünlüğü anlatılır.

Münacaat: Allah'a yalvarış ve yakarışlarda bulunulur.

Naat: Hz. Muhammed övülür.

Miraciye: Miraç olayı anlatılır.

Medh-i Çihar-yâr-i Güzîn: Genellikle dört halife övülür. Dört halife dışında devrin büyükleri de övülebilir.

Medhiye: Yapıtın sunulacağı kişiye övgüler bulunur.

Sebeb-i Telif: Mesnevinin yazılış nedeni belirtilir.

Âğâz-ı Dâstan: Mesnevinin asıl konusunun bulunduğu bölümdür.

Hatime: Mesnevinin bittiğini belirten bölümdür.

*Mesneviler konularına göre şöyle sınıflandırılabilir:

-Destanlar, savaş ve kahramanlık konularını işleyen mesneviler: İskendername (Ahmedi), Şehname (Firdevsi)

-Aşk: Vamık u Azra, Hüsrev ü Şirin (Şeyhi), Leyla ve Mecnun (Fuzuli), Cemşid ü Hurşid (Ahmedi)

-Dini ve tasavvufi konulu mesneviler: Vesiletü'n-Necat / Mevlid (Süleyman Çelebi), Hüsn ü Aşk (Şeyh Galib), Garipname (Âşık Paşa)

-Ahlaki konulu didaktik mesneviler: Hayriyye, Hayrabad (Nabi), Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib), Risaletü’n Nushiye (Yunus Emre)

-Şehirleri anlatan mesneviler: Şehrengiz-i Bursa (Lamiî), Hubanname (Enderunlu Fazıl)

-Eğlence ve düğünleri anlatan mesneviler: Surname (Vehbi)

-Mizahi ya da eleştirel mesneviler: Harname (Şeyhi)

*Mesnevileriyle tanınan sanatçılar ve eserleri:

(Yusuf Has Hacip – Kutadgu Bilig), (Mevlana – Mesnevi), (Fuzuli - Leyla ve Mecnun, Beng ü Bade), (Şeyh Galip - Hüsn ü Aşk), (Şeyhi – Harname, Hüsrev ü Şirin),

(Ahmedi – Cemşid ü Hurşid, İskendername), (Süleyman Çelebi – Vesilet’ün Necat),

(Âşık Paşa – Garipname), (Nabi – Hayrabat, Hayriyye, Surname), (Yunus Emre - Risaletü’n Nushiye), (Gülşehri – Mantıku’t Tayr), (Şeyyad Hamza – Yusuf u Züleyha),

Baki, Nefi, Nedim…

Mesnevi Örneği:

Duyup ol berk-i sâmân ya'nî

Leylî Gazabnâk eylemiş Kays'a tecellî

Demiş etdünse feryadı ferâmûş

Gerekmez bana artık gûş u mengûş (Şeyh Galib)

HAMSE:

*Şairin beş mesnevisinin bir araya gelmesi ile oluşan yapıttır.

*Hamse şairlerine “hamsenüvis” de denmektedir.

*Hamse kelimesinin edebiyatta beş mesneviden oluşan eserler birliği anlamında bir terim haline gelmesi Genceli Nizami ile ortaya çıkmıştır.

*İslam Edebiyatının ilk hamse yazarı Nizami Gencevi (Genceli Nizami)’dir. (12. Yüzyıl)

*Nizami Gencevi‘nin hamsesini oluşturan mesneviler şunlardır:

Mahzenül Esrar, Hüsrev ü Şirin, Leyla ile Mecnun, İskendername, Heft Peyker

*Nizami’nin hamsesini oluşturan bu mesnevilerin her biri hem Türk hem de İranlı, Arap ve Urdu dilinin şairleri tarafından çeşitli yüzyıllarda defalarca yazılmıştır.

*Türk edebiyatında ilk hamse sahibi şair Çağatay sahasından Ali Şir Nevai’dir. (15. Yüzyıl)

*Anadolu sahasında ise ilk hamse sahibi şairler Hamdullah Hamdi ve Behişti olmuştur. (15. Yy)

*Ayrıca Taşlıcalı Yahya ve Nevizade Atayi’nin hamseleri vardır.

*Hamse türüne düzyazının girişi 17. Yüzyılda olmuştur.

*Nergisi hamseye düzyazıyı sokan ilk yazardır.

*Hamse sahipleri büyük saygı görmüştür.