KOŞMA NEDİR? ÖZELLİKLERİ NELERDİR? - TYT TÜRKÇE - AYT EDEBİYAT ( YKS ) / SONER HOCA

SONER HOCA İLE TÜRKÇE / EDEBİYAT

İçeriğe git

KOŞMA NEDİR? ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

EDEBİYAT > ŞİİR (COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER) > NAZIM BİÇİMLERİ-TÜRLERİ > HALK NAZIM BİÇİMLERİ
KOŞMA:
*Âşık edebiyatı nazım biçimidir.
*Aşk, türlü acılar, doğa, insanlık sevgisi ve yiğitlik gibi temalar işlenir.  
*11’li hece ölçüsüyle söylenir.(6+5 ve 4+4+3).  
*Nazım birimi dörtlüktür. (3–5 dörtlük) (Az da olsa daha fazla dörtlükten oluşanları vardır.)  
*Kafiye düzeni abab, cccb, dddb ya da abcb, dddb, eeeb şeklindedir...
*Genelde yarım kafiye kullanılır.
*Koşmalar, saz eşliğinde kendine özgü bir ezgiyle okunur.
*Eski Türk edebiyatındaki adı “koşuk”; Divan edebiyatındaki karşılığı ise “gazel”dir.
*Koşmalar konuları yönüyle kendi içinde de isimlendirilmiştir.  
*Ozan, koşmanın son dörtlüğünde mahlasını ya da “tapşırma”sını söyler.  
(Tapşırma, ozanın şiirde kullandığı takma addır; divan şiirinde buna "mahlas" denir.)
*Karşılıklı konuşma şeklinde yani "dedim" "dedi" diye başlayan dizelerle söylenebilir. Bu tür koşmalara "mürâcaa" ismi verilir.  
*Bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmalara "tecnis" denir.
*Koşma, halka hitap ettiği için dili sade, anlatımı yalın ve içtendir.
*Halk edebiyatının en yaygın kullanılan nazım şeklidir.

Koşma Örneği:
Vara vara vardım ol kara taşa,
Hasret ettin beni kavim kardaşa,
Sebep ne gözden akan kanlı yaşa,
Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm

Nice sultanları tahttan indirdi
Nicesinin gül benzini soldurdu
Nicelerin gelmez yola gönderdi
Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm

Karac’oğlan der ki kondum göçülmez
Acıdır ecel şerbeti içilmez
Üç derdim var birbirinden seçilmez
Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm   (Karacaoğlan)



Konularına Göre Koşma Türleri:

a)Güzelleme:
*Âşık edebiyatı nazım türüdür.
*Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyen koşma türüdür.  
*Karacaoğlan’ın güzellemeleri meşhurdur.

Nasıl vasfedeyim güzelim seni
Rumeli Bosna'yı değer gözlerin
Dünyaya gelmemiş eşin akranın
İzmir'i Konya'yı değer gözlerin

Kimsede görmedim sendeki nazı
Tunus Tırablus Mısır Hicaz'ı
Kars'ı Kağızman'ı Acem Şiraz'ı
Girid'i Yanya'yı değer gözlerin   (Ruhsati)



b)Taşlama:
*Âşık edebiyatı nazım türüdür.
*Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yönlerini eleştirmek amacıyla yazılan şiirlerdir. *Divan edebiyatındaki karşılığı “hicviye”dir.
*Bu tür şiirlerin günümüz edebiyatındaki karşılığı yergi, batı edebiyatındaki karşılığı satirdir.
*Seyrani, taşlamaları ile meşhurdur.

Başım ayık değil kederden yastan
Ah ettikçe duman çıkıyor baştan
Harâba yüz tuttu bezm-i gülistan
Yayla belli değil yurt belli değil

Çark bozulmuş dünya ıslah olmuyor
Ehl-i fukaranın yüzü gülmüyor
Aşık Ruhsatî dediğini bilmiyor
Yazı belli değil hat belli değil   (Ruhsati)



c)Koçaklama:
*Âşık edebiyatı nazım türüdür.
*Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve dövüşleri anlatan şiirlerdir.  
*Köroğlu, Dadaloğlu, Kayıkçı Kul Mustafa koçaklamalarıyla tanınır.  

Benden selam olsun Bolu Beyi'ne  
Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır
Ok gıcırtısından kalkan sesinden
Dağlar seda verip seslenmelidir   (Köroğlu)



d)Ağıt:
*Hem anonim halk edebiyatı hem de âşık edebiyatı nazım türüdür.
*Bir kişinin ölümünden duyulan acı ifade edilir.  
*Belli bir ezgiyle söylenir.
*İslamiyet öncesi Türk edebiyatında karşılığı “sagu”, divan edebiyatında ise “mersiye”dir.

De ki Kadir Mevlâm bize ilişme
Dünyada sızıyan çıbanı deşme
Celâli Baba'dan sorma, söyleşme
Bu dertli çobandan bir selam götür (Celali)



Koşmalar ezgilerine göre ve yapılarına göre olmak üzere ikiye ayrılır:
  
//Ezgilerine göre koşmalar:  
*Özel bir ezgiyle okunurlar ve hece sayısı dikkate alınmaz.  
*Ankara koşması, Acem koşması, Kerem, Kesik Kerem, Gevherî, Sümmâni koşması gibi.  

//Yapılarına göre koşmalar:  
*Koşmalar yapılarına göre 7'ye ayrılır.  
1-Düz koşma
2-Yedekli koşma
3-Musammat koşma
4-Ayaklı koşma
5-Zincirleme koşma
6-Zincirleme ayaklı koşma
7-Koşma şarkı  


EDEBİYATA GİRİŞ


>ÖĞRETİCİ METİNLER

>EDEBİ METİNLER

>OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ METİNLER

METİN TÜRLERİ

>DÜZYAZI TÜRLERİ

>SÖZLÜ ANLATIM TÜRLERİ

>TİYATRO

>GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU

>ŞİİR TÜRLERİ


ŞİİR (COŞKU-HEYECAN DİLE GETİREN METİN)


>ŞİİRDE AHENK (SES VE RİTİM)

>SÖZ SANATLARI

>NAZIM BİRİMLERİ

>NAZIM BİÇİMLERİ-TÜRLERİ


DİVAN EDEB. NAZIM BİÇİMLERİ


HALK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ


                                      BATI ETKİSİNDE TÜRK ED. BİÇİMLERİ




                                                İçeriğe dön