MEKTUP - DİLEKÇE TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİ - TYT TÜRKÇE

MEKTUP - DİLEKÇE TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİ

EDEBİYAT > METİN TÜRLERİ > DÜZYAZI TÜRLERİ

MEKTUP, DİLEKÇE:

*Birbirinden ayrı yerlerde bulunan kişi veya kurumlar arasında özel veya resmî haberleşmeyi sağlayan yazı türüne “mektup” denir.

*Temel anlamıyla mektup; haber vermek, sormak, istemek veya duyguları bildirmek için birine çoğunlukla posta yoluyla gönderilen metindir.

*Bir yazın türü olarak mektup, kişinin iç dünyası yansıtması ve düşüncelerini paylaşması bakımından önemlidir.

*Mektupta kullanılacak anlatım, bunu okuyacak kişinin kültür düzeyine göre ayarlanır.

*Arkadaşa yazılacak bir mektupta kullanılacak dil, büyüğe yazılacak mektuptaki dilden farklı olmalıdır.

>Mektup Türleri:

*Mektuplar “edebî mektuplar”, “özel mektuplar”, “resmî mektuplar”, “iş mektupları” ve “açık mektuplar” olmak üzere temelde beşe ayrılır. Bunların dışında manzum şekilde, yani şiir olarak yazılan mektuplar da vardır.

a-Özel mektup:

*Birbirinden uzakta bulunan yakın akraba veya arkadaşların, haberleşmek, bir olayı aktarmak, bilgi vermek, ortak düşünceleri paylaşmak gibi çeşitli amaçlarla yazdıkları ve sadece yazanla okuyanı ilgilendiren mektuplardır.

*Özel mektuplar, konularına göre değişik isimlerle anılır:

“Aile mektupları, tebrik mektupları, teşekkür mektupları, davet mektupları (davetiyeler), taziye mektupları, özür mektupları” gibi.

*Özel mektupların gizliliği söz konusudur ve bu gizlilik kanunla korunmuştur.

*Bu mektup türü sadece yazanla okuyanı ilgilendirir.

*Özel mektuplar sade bir dil ve içten bir anlatımla kaleme alınır.

*Bu tür mektuplarda doğal ve samimi anlatım ön plândadır.

*Mektup yazılacak kâğıt, şekil yönünden düzenli ve temiz olmalıdır.

*Mektup, mürekkepli ya da tükenmez siyah renkli kalemle yazılmalıdır.

*Mektubun sağ üst köşesine "tarih", yanına da yazıldığı "yerin adı" konmalıdır.

*Mektubu göndereceğimiz kişinin genel özelliklerine göre (yaşı, kültür düzeyi, yakınlık derecesi vb.) "hitap cümlesi" bulunmalıdır.

*Mektubun sağ alt köşesine "ad-soyad" yazılmalı ve "imza" atılmalıdır.

*Mektubun sol alt köşesine "adres" yazılmalıdır.

b-Edebî mektup:

*Edebî mektuplar açık olarak bir dergide veya gazetede yayımlanır.

*Yazar, birine hitaben herhangi bir konudaki görüşlerini, düşüncelerini, duygularını anlatır. Ancak asıl amaç bu duygu, düşünce ve görüşleri herkese anlatmaktır.

*Yazar, karşısındakine öğüt verir, yol gösterir.

*Edebî mektuplardan yazıldıkları döneme ait sanat, edebiyat ve fikir olayları hakkında bilgi edinmek de mümkündür.

*Edebiyat dünyasında tanınmış sanatçılar birbirlerine yazdıkları mektuplarla genelde fikir ve sanat olaylarını, eserleri tartışırlar.

*Olaya bağlı sanatsal türlerde de edebî mektuplardan yararlanılır.

*Özellikle hikâye ve roman türlerinde kahramanların hayatlarını, ruh hâllerini, duygularını, düşüncelerini, anlayışlarını daha etkili anlatmak için zaman zaman mektuplar araç olarak kullanılmıştır.

*Kahramanların birbirlerine yazdıkları mektuplardan oluşan romanlar da vardır.

*Eski dönemlerde, bu tür kişisel edebî mektuplar, "Mektûbât = Mektuplar" adı altında toplanır ve geniş kitlelerin de okuyabilmesi için yayımlanırdı.

*Düşünce ve edebiyat alanındaki görüşleri sergilemeleri bakımından mektupları yayımlanan yazar ve şairlerimizden bazıları şunlardır: Ali Şir Nevaî (XV. yy.), Kınalızade Ali (XVI. yy.), Veysî (XVII. yy.), Ragıp Paşa (XVIII. yy.), Namık Kemal (XIX.yy.), Ahmet Hamdi Tanpınar (XX. yy.)

c-İş Mektubu:

*Özel kişiler ile iş kurumları arasında veya iş kurumlarının kendi arasında, işle ilgili olarak yazılan mektuplardır.

*Bir iş gereği ticari kurum ya da kişilere yazılan mektuplardır.

*Bu mektuplarda -konusu ne olursa olsun- bir iş ya da hizmet söz konusudur. Bu bir sipariş, satış, şikâyet, borç alıp verme isteği, tavsiye ya da bilgi isteme olabilir.

*İş mektupları, konularına göre şu başlıklar altında incelenebilir:

-Sipariş mektupları, -Satış mektupları, -Şikâyet mektupları, -Alacak mektupları, -Tavsiye mektupları, -Başvuru mektupları vb.

*İş mektuplarına, kendisine mektup yazılan kişi ya da kurumun ad ve adresi ile başlanır.

*Mektubun gideceği makamın adı ve yeri ise kağıdın orta üst yerine ortalanarak yazılmalıdır.

*Kâğıdın sağ üst köşesine tarih yazılmalıdır.

*Adres ve tarihten sonra uygun bir aralık bırakılır, paragraf yapılarak doğrudan istek yazılır.

*Son bölüme saygı ifade eden bir söz eklenerek mektup bitirilir.

*Mektup metninin sağ altında mektubu yazanın adı ve soyadı ile imzası yer alır.

*İş mektuplarında şekil birliğini sağlamak için, son zamanlarda satır başı yapılmamakta, satır başları, satır aralıkları daha da açılarak gösterilmektedir. Böylece yazı, sol ve sağ yanlardan bir blok hâlinde ve aynı ölçüler içinde kalmaktadır.

*Mektup yazılacak kâğıt şekil yönünden düzenli ve temiz olmalıdır.

*Bu tür mektuplar, mümkünse daktilo ya da bilgisayarla yazılmalıdır. Mümkün değilse, özel mektuplarda olduğu gibi siyah mürekkep ya da tükenmez kalemle yazılmalıdır.

*Mektubun giriş paragrafında sorun ya da konu kısaca belirtilmelidir. Gelişme paragraflarında ise konu ve sorun açılmalıdır. Sonuçta ise, arz / rica ifadelerine yer verilmelidir.

d-Resmî Mektup:

*Devletin farklı kurumlarının kendi aralarında veya kişi ya da kurumlarla yazışmaları gerektiğinde kullanılan mektuplardır.

*Resmî dairelerin ve tüzel kişilik taşıyan kuruluşların birbirlerine yazdıkları resmî yazılarla; bunların, vatandaşların başvurularına verdikleri yazılı cevaplardır.

*İş mektuplarına benzerler.

*Bu mektupların hitap başlığı, yazılan dairenin ya da tüzel kişilik sahibi kuruluşun kanun ve tüzüklerdeki tam adıdır.

*Bu mektuplarda tarih ile birlikte mektubun sıra numarası ve konusu belirtilir.

*Mektup, cevap mahiyetinde ise "ilgi" hanesine cevabı olduğu mektubun sayı ve tarihi, "konu" hanesine de kısaca amaç yazılır. Bu yapıldıktan sonra iki ya da üç satır aralığı bırakılarak mektup yazılır.

*Resmî mektuplarda açık, kesin, anlaşılır bir dil kullanılır.

*Mektubun sonu, alt makama yazılıyorsa "... rica ederim.", üst makama yazılıyorsa "... arz ederim." şeklinde biter. Eşit makamlar için “… arz ve rica ederim.” şeklinde bitirilir.

*Mektup metninin sağ altında ise mektubu yazanın makamı, adı ve soyadı ile imzası bulunur.

e-Açık Mektup:

*Herhangi bir kişiye gönderilmeyip basın yoluyla açıklanan mektuplardır.

*Herhangi bir düşünceyi, görüşü açıklamak, bir tezi savunmak için bir devlet yetkilisine ya da halka hitaben, bir kişi ya da kurum tarafından yazılan, gazete, dergi aracılığı ile yayımlanan mektuplardır.

*Açık mektuplarda sadece yazanı değil, geniş kitleleri ilgilendiren önemli konular ele alınır.

*Açık mektubun türü; makale, fıkra, inceleme yazılarından birine uygun olabilir.

*Açık mektup örneklerine zaman zaman gazete ve sanat dergilerinde rastlanmaktadır.

Dünya Edebiyatında Mektup:

*Mektubun edebî tür olarak gelişimi Latin edebiyatına dayanmaktadır.

*Mektubun bugünkü anlayışa uygun niteliğe ulaşması ise 16. yüzyıldan sonradır.

*Bu dönemden itibaren Fransa, İtalya, İngiltere ve Almanya’da bu türün yaygınlaştığı görülmektedir.

*Mektup türünün ustaları ancak 18.-19. yüzyılda yetişmiştir.

*Özellikle Fransa’da De Sevigne, Voltaire, Rousseau bu türü çok kullanan sanatçıların başında gelmektedir.

*Bazı sanatçılar eserlerini, romanlarını daha içten ve etkili olur diye mektup tarzında kaleme almışlardır.

*Batı edebiyatında Balzac “Vadideki Zambak”ı, Goethe “Genç Werther’in Istırapları”nı, J. J. Rousseau “Nouvelle Heloise”ı bu şekilde yazmıştır.

*Bazı Avrupalıların eski Türk hayatı ile ilgili mektupları, bugün tarihi belge olarak kabul edilmektedir.

*Lady Montegu’nün “Şark Mektupları (Türkiye mektupları)” bu eserlerden biridir.

*Batı edebiyatında edebî mektup formatını kullanmış diğer yazar ve sanatçılara örnek olarak Ben Jonson, John Dryden, William Congreve ile yakın zamanlarda W. H. Auden ve Louis MacNeice verilebilir.

Türk Edebiyatında Mektup:

*Türk edebiyatında mektup türünün geçmişi çok eskilere dayanmaktadır.

*“Münşeat” adı verilen mektup metinleri, mektup türünün yaşamasını sağlamıştır.

*“Münşeat”larda özel ve resmî mektuplara çokça yer verilmiştir. Yalnız bunların dili çok süslü ve ağırdır.

*Münşeatlar yazarının adıyla anılmaktadır: “Münşeat-ı Feridun Bey”, “Münşeat-ı Kâni” gibi.

*Tanzimat’tan sonra ise gazetelerde yayımlanan birçok açık mektup göze çarpar.

*Tanzimat’tan sonra ilk ilgi çekici mektup örnekleri Akif Paşa’ya aittir ve bu mektuplar 1885’te yayımlanmıştır.

*Sonraki dönemlerde de ünlü kişilerin mektupları kitap hâlinde basılmıştır:

Namık Kemal / Hususî Mektuplar

Abdülhak Hamid Tarhan / Mektuplar

Muallim Naci / Muhaberât ve Muhâverât

*Bazı sanatçılar ise mektuplardan oluşan romanlar, hikâyeler, anılar, gezi yazıları, denemeler kaleme almıştır:

Halide Edip / Handan

Hüseyin Rahmi Gürpınar / Mutallaka, Sevda Peşinde

Reşat Nuri Güntekin / Bir Kadın Düşmanı

Yakup Kadri Karaosmanoğlu / Bir Serencam

Cenap Şahabettin / Hac Yolunda, Avrupa Mektupları

Ahmet Rasim / Romanya Mektupları

Nurullah Ataç / Okura Mektuplar

*Ömer Seyfettin bazı hikâyelerini mektup tarzında kaleme almıştır.

*Mektup tarzında yazılmış şiirler de vardır:

Kemalettin Kamu / İzmir Yolunda Son Mektup

Orhan Veli / Oktay’a Mektuplar

*Cumhuriyet Döneminde de bazı sanatçıların mektupları toplanarak kitap hâlinde yayımlanmıştır:

Cevat Şakir Kabaağaçlı / Mektuplarla Halikarnas Balıkçısı

Nazım Hikmet / Kemal Tahir’e Hapishaneden Mektuplar

Ahmet Hamdi Tanpınar / Mektuplar

Cahit Sıtkı / Ziya’ya Mektuplar

/DİLEKÇE:

*Dilekçeler bir iş mektubu olarak da kabul edilebilir.

*Bir dileği, isteği, ihbar ve şikâyeti bildirmek üzere ya da herhangi bir konuda soru sormak için resmî, özel kurum ve kuruluşlara, gerçek ya da tüzel kişilere yazılan imzalı ve adresli bir çeşit iş mektubudur.

*Dilekçeler genellikle çizgisiz beyaz dosya kâğıdına, dolma kalem ya da daktilo/bilgisayarla yazılır.

*Kâğıdın üstünde üç, solunda üç, sağında bir santimetre boşluk bırakılır.

*Dilekçeye gönderilen makamın adı ve yeri yazılarak başlanır.

*Hitaptaki kelimelerin tamamı ya da ilk harfleri büyük yazılır.

*İş mektuplarında olduğu gibi dilekçelerde de anlatılmak istenen ifadenin açık, anlaşılır, kesin, net ve öz olması gerekir.

*Yanlış anlaşılmalara meydan verilmemelidir.

*İfadeler bitirildikten sonra dilekçe, "... arz ederim" cümlesi ile bitirilmelidir.

*İmzasız dilekçeler dikkate alınmadığı için dilekçe metninin biraz altında kâğıdın sağ alt tarafında tarih ve imzanın mutlaka bulunması gerekir. (Tarih kısmı, kâğıdın sağ üst köşesinde de bulunabilir.)

*Adres; tarih ve imza kısmından biraz aşağıda kâğıdın sol alt kısmına yazılmalıdır.

*Adresin ilk satırında ad ve soyad, ikinci satırında cadde, sokak ve apartman numarası yer alır. Üçüncü satırda ise ilçe ve ilin adı bulunur.

*Dilekçeye eklenmiş belge var ise adres kısmının altına EK ya da EKLER başlığı açılır ve belgelerin adları yazılır.

İLGİLİ KONULAR:

E POSTA

DİLEKÇE YAZMA

TUTANAK

>DÜZYAZI TÜRLERİ