ŞİİR TÜRLERİ VE ÖZELLİKLERİ

EDEBİYAT > METİN TÜRLERİ > ŞİİR TÜRLERİ

ŞİİR TÜRLERİ (Konularına Göre):

1-LİRİK ŞİİR

*Aşk, ayrılık, hasret ve özlem gibi konuları işleyen duygusal şiirlerdir.

*Duygu, coşku ve akıcılık söz konusudur.

*Genelde içe dönük ve kişiseldir.

*“Gazel, şarkı koşma, semai” lirik şiire örnek gösterilebilir.

*Eski Yunanda ozanlar, Lir adı verilen sazla aşk, hasret, ayrılık, ölüm temalı şiirler söylerdi. “Lirik” kelimesi buradan gelmektedir.

*Lirik şirin ilk ustaları: Sappho ve Alkaeus’tur.

*Lirik şiirin kuralları 18. yy.da romantizm akımı döneminde belirlenmiştir.

*Türk edebiyatında Fuzuli, Baki, Nedim; Yunus Emre, Yahya Kemal, Cahit Sıtkı, Orhan Veli gibi şairler lirik şiirleriyle tanınırlar.

Lirik Şiir Örneği:

NERDESİN?

Geceleyin bir ses böler uykumu.

İçim ürpermeyle dolar: - Nerdesin?

Arıyorum yıllar var ki ben onu,

Aşıkıyım beni çağıran bu sesin.

Gün olur sürüyüp beni derbeder,

Bu ses rüzgarlara karışır gider.

Gün olur peşimden yürür beraber,

Ansızın haykırır bana: Nerdesin?

Bütün sevgileri atıp içimden,

Varlığımı yalnız ona verdim ben,

Elverir ki bir gün bana derinden

Ta derinden bir gün bana "Gel" desin. (Ahmet Kutsi TECER)

2-PASTORAL ŞİİR

*Doğa güzelliklerini, kır ve doğa sevgisini, orman, yayla, dağ, köy ve çoban yaşamını; bunlara karşı duyulan özlemleri anlatan şiir türüdür.

*Pastoral şiirlerin her türlü süsten, yapmacıktan, gösteriş ve söz oyunlarından uzak bir yapısı vardır. Bunlara bukolik şiir (çoban şiiri) de denir.

*Şair doğa karşısındaki duygularını anlatıyorsa "idil" (tek çoban)(monolog şeklinde); bir çobanla karşılıklı konuşuyormuş gibi anlatıyorsa "eglog" (birkaç çoban)(diyalog şeklinde) adını alır.

*Bu şiirin kurucusu eski Yunan edebiyatında Theokitos’tur.

*Vergilius da ilk pastoral şiir yazanlardandır.

*Türk edebiyatında ilk pastoral şiir Abdülhak Hamit’in yazdığı Sahra’dır.

*Ayrıca Bingöl Çobanları (Kemalettin Kamu), Çoban Çeşmesi (Faruk Nafiz Çamlıbel) bilinen pastoral şiirlerdir.

Pastoral Şiir Örneği:

ÇOBAN ÇEŞMESİ

Derinden derine ırmaklar ağlar,

Uzaktan uzağa çoban çeşmesi,

Ey suyun sesinden anlıyan bağlar,

Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi.

"Göynünü Şirin'in aşkı sarınca

Yol almış hayatın ufuklarınca,

O hızla dağları Ferhat yarınca

Başlamış akmağa çoban çeşmesi..." (Faruk Nafiz ÇAMLIBEL)

3-EPİK ŞİİR

*Destansı özellikler gösteren şiirlerdir. (Epope)

*Kahramanlık, yiğitlik gibi konular işlenir.

*Okuyanda coşku, yiğitlik duygusu, savaşma arzusu uyandırır.

*Yazının bulunuşundan önceki dönemlerde ulusların hayatında derin izler bırakan tarihsel olayları dile getiren destanlar, epik şiir sayılır.

*Epik şiirin ilk örneğini Homeros (İlyada ve Odise) vermiştir.

*Türk edebiyatında: Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın “Üç Şehitler Destanı”, Mehmet Akif Ersoy’un “Çanakkale Şehitleri”, Ceyhun Atıf Kansu’nun “Sakarya Meydan Savaşı”, Atilla İlhan’ın “Cebbaroğlu Mehemmet Destanı” tanınmış epik şiirlerdir.

Epik Şiir Örneği:

Durduk, süngü takmış kafir ayakta
Bizde süngü yok
Bir hayret kızıllığı akardı üstümüzden
Dehşetten daha çok
Durduk , süngüsü düşmanın pırıl pırıl,
Önümüze çıktı bir gündüz, bir gece
Korku değil haşa
Bir büyük düşünce . (Fazıl Hüsnü DAĞLARCA)

4-DİDAKTİK ŞİİR

*Bilgi vermek, öğüt vermek gibi öğretici amaç taşıyan şiirlerdir.

*Ahlakilik ağır basar.

*Kuru bir üslubu vardır. Duygu yönü zayıftır.

*Manzum hikâyeler ve fabllar didaktiktir.

*İlk didaktik şiir Yunan şairi Hesiodos tarafından yazılmıştır.

*Türk edebiyatında: Yusuf Has Hacip (Kutadgu Bilig), Edip Ahmet (Atabetü’l-Hakayık);

Divan edebiyatında Nabi (Hayriye), Tekke edebiyatında Yunus Emre (Risaletün-Nushiye); Servet-i Fünun edebiyatında Tevfik Fikret (Şermin) didaktik şiirleriyle tanınmışlardır.

Didaktik Şiir Örneği:

Âtiyi karanlık görerek azmi bırakmak...

Bilmem ki ölüm var mıdır ondan daha alçak!

Ey dipdiri meyyit: "İki el bir baş içindir."

Davransana eller de senin, baş da senindir.

Ye's öyle bataktır ki düşersin, boğulursun

Ümide sarıl sımsıkı, seyret ne olursun! (M. Âkif ERSOY)

5-SATİRİK ŞİİR

*Toplumdaki çeşitli düzensizlik ve bozuklukları alaycı, iğneleyici bir dille yeren, eleştiren şiirlerdir.

*Halk edebiyatında "taşlama", Divan edebiyatında "hiciv", Yeni Türk edebiyatında “yergi” adını almıştır.

*Halk edebiyatında Seyrani; Divan edebiyatında Şeyhi, Bağdatlı Ruhi ve Nef’i; Tanzimat edebiyatında Ziya Paşa (Zafername), Cumhuriyet Dönemi’nde Şair Eşref gibi sanatçıların satirik şiirleri vardır.

Satirik Şiir Örneği:

Söylersin de söz içinde şaşmazsın

Helâli haramı yersin seçmezsin

Nasibin kesilir de sular içmezsin

Akar çaylar senin olsa ne fayda (Pir Sultan Abdal)

6-DRAMATİK ŞİİR (Manzum Tiyatro):

*Eski tiyatronun manzum şekline denir.

*Sahnelenmek üzere kaleme alınan şiirlerdir.

*19. yy.a kadar tiyatrolar şiir şeklinde yazılmıştır.

*Dramatik manzume, karşılıklı konuşma şeklinde yazılan manzumelerdir.

*Trajedi, komedi ve dram türündeki manzum tiyatroların genel adıdır.

*Dramatik şiirlerde, genellikle acıklı ya da korkunç olaylar anlatılır.

*Batı edebiyatında: Corneille, Racine ve Sheakespare bu türün önemli temsilcileridir.

*Türk edebiyatında batılı anlamda Namık Kemal, Abdülhak Hamit Tahran, Faruk Nafiz Çamlıbel gibi sanatçılar nadir de olsa şiir şeklinde tiyatro yazmışlardır.

Dramatik Şiir Örneği:

Philokleon:

Dostlar çoktan duydum sesinizi

Ama çıkıp gelemem ardınızdan

Bırakmıyorlar beni mahkemeye

Gidip yargı vermeye

Canlara kıymaya bırakmıyorlar

Koro:

Kimmiş o? Söyle dostlarına

Kimmiş seni eve kapayan

Philokleon:

Kendi oğlum. Ama duymasın sakın