BİYOGRAFİ - OTOBİYOGRAFİ TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİ - TYT TÜRKÇE

BİYOGRAFİ - OTOBİYOGRAFİ TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİ

EDEBİYAT > METİN TÜRLERİ > DÜZYAZI TÜRLERİ

BİYOGRAFİ (YAŞAM ÖYKÜSÜ), OTOBİYOGRAFİ, MONOGRAFİ, PORTRE:

*Edebiyat, sanat, siyaset, ticaret gibi alanlarda haklı bir üne kavuşmuş, tanınmış insanların hayatlarını, eserlerini, başarılarını okuyucuya duyurmak amacıyla yalın bir dille, tarafsız bir görüşle yazılan inceleme yazılarına “biyografi (yaşam öyküsü, hayat hikâyesi)” denir.

*Eskiden bu tür yazılara “tercüme-i hâl” denirdi.

*Yaşamı yazılan kişinin kendisi tarafından değil, onunla ilgili araştırma yapan, bilgi ve belgelere ulaşan veya onun yaşamına yakından tanıklık etmiş kişiler tarafından kaleme alınır.

*Üçüncü kişili anlatım ile yazılır.

*Tarafsız ve gerçekçi olunmalıdır.

*Bilgi, belge, tanık ve kanıtlara dayandırılmalıdır.

*Kronolojik sıra izlenebilir.

*Kişinin önemi, değeri, benzerlerinden farkı belirlenmelidir.

*Öznel bir tutum izlenmemeli; aşırı yerme ve övmelerden uzak durulmalıdır.

*Açık, sade bir dil kullanılır.

*Biyografide amaç, söz konusu kişiyi tüm yönleriyle tanıtmaktır.

*Biyografide kişinin nerede doğduğu, çocukluğunun nasıl bir ortamda geçtiği, öğrenim hayatı, yaptığı işler, çalıştığı yerler, kişiliği, huy ve karakteri, davranış özellikleri, başarılı olduğu alanlar, eserleri, ürünleri anlatılır.

*Belgelere ve örneklere dayandırılarak hazırlanan biyografiler, sanat ve meslek alanındaki tarihçiler için önemli kaynaklardır.

*Biyografiler, belgesel nitelikte olup gelecek kuşaklara önemli bilgilerin, tecrübelerin, örneklerin, görüşlerin aktarıldığı kaynaklardır.

*Divan edebiyatında şairleri anlatan bu eserlere, "Tezkire" denirdi.

*Ünlü kişilerin hayatlarını konu alan, bunları roman tarzında işleyen edebî yazılara “biyografik roman” denir.

*Her döneme, her mesleğe ve her millete ait kişilerin biyografilerini veren eserlere evrensel biyografi, bir millete ait kişilerin biyografilerini verenlere ulusal biyografi, bir bölgeye mensup kişilerin biyografilerinin toplandığı eserlere bölgesel biyografi, belli bir mesleğe mensup kişilerin yer aldığı eserlere meslekî biyografi, belli bir dönemde yaşayanların hayat hikâyelerinin verildiği eserlere de dönem biyografisi denir.

>Yazım Tekniğine Göre Biyografiler

a. Bilimsel biyografi:

*Biyografik bilgileri, kronolojik bir sıra içerisinde; alt başlıklar halinde; şahsın dönemi içindeki konumunu, getirdiği yenilikleri, gösterdiği başarıları, eserlerini, eserlerinin değişik özelliklerini; eleştirel bir tutumla; belgelere, araştırma ve incelemelere dayalı olarak veren çalışmalara bilimsel biyografi ya da biyografik monografi denir.

*Bu tür eserlerde kişinin doğumu, yetişmesi, öğrenimi, çalışma hayatı, türlerine göre eserleri, eserlerinin önemi, şekil ve muhteva özellikleri, başarıları, ödülleri ve başka özellikleri bölümler halinde verilir.

b. Biyografik roman:

*Ünlü kişilerin hayatlarını konu alan, bunları roman tarzında işleyen edebî yazılara biyografik roman denir.

*Roman, hikâye gibi tahkiye kurgusu içerisinde; olay anlatımı üslûbuyla; kişiyi bir roman kahramanı gibi olayların içindeki konumlarıyla sunan eserlere edebî biyografi ya da biyografik roman denir.

*Biyografik romanlarda kişinin ruhsal ve fiziksel özellikleri, davranışları, duyguları, düşünceleri, tepkileri, tavır alışları, giyinişi gibi pek çok değişik özellikleri ayrıntılı olarak verilip bir anlamda onun portresi çizilir.

*Hayatı içerisinde canlı, yaşayan bir kişilik olarak sergilenir.

c. Nekroloji:

*Ölen ünlü bir kişinin hemen ölümünden sonraki günlerde; genellikle gazete ve dergilerde; yakın çevresinde yer alan kişiler tarafından; onun üstün niteliklerinin, erdemlerinin, çalışmalarının ve diğer özelliklerinin anı üslûbuyla anlatıldığı yazılara denir.

*Bu yazılar bir anlamda öleni çok seven birinin ağıtları; duygusal, öznel açıklamalarıdır.

>Dünya Edebiyatında Biyografi:

*Tarihte ölen kişinin yaşamını ve yapıtlarını öven mezar yazıtları ve cenaze törenlerindeki konuşmalar, yaşam öykülerinin ilk örnekleri sayılabilir.

*Daha sonra eldeki verilerin keyfi ya da eleştirellikten uzak bir yorumuna dayanan, söz konusu kişiyi övmek ve okura örnek oluşturmak için yazılan yaşam öyküleri başlamıştır.

*Hemen ardından kişilerin gerçek yüzünü ortaya çıkarmayı amaçlayan eleştirel yaşam öyküleri de kaleme alınmıştır.

*Bu türün Batı edebiyatındaki kökleri eski Yunan edebiyatından Plutarkos’un Romalıları anlattığı “Hayatlar” adlı eserine dayanmaktadır.

*Batı’da bu türün yaygınlaşması 16. yüzyıldan sonradır.

*20. yüzyılda ise Batı’da, bir aileyi veya çevreyi ele alan geniş kapsamlı biyografik eserler yazılmaya başlanmıştır.

>Türk Edebiyatında Biyografi:

*Divan edebiyatında şairleri anlatan eserlere “tezkire” (tezkire-i şuara / şairler tezkiresi) denirdi.

*Çağatay yazarlarından Ali Şir Nevai, 16. yüzyılda “Mecâlis’ün-Nefâis” adlı eseriyle Türk edebiyatında ilk biyografi örneğini vermiştir.

*Biyografik romanlar Türk edebiyatında önemli bir yer tutmaktadır.

*Bazı sanatçılar romanlarını biyografi tarzında yazmışlardır.

*Mehmet Emin Erişilgil’in “Bir Fikir Adamının Romanı: Ziya Gökalp”, “Bir İslâm Şairinin Romanı: Mehmet Akif”; Tahir Alangu’nun “Ülkücü Bir Yazarın Romanı: Ömer Seyfettin”; Oğuz Atay’ın “Bir Bilim Adamının Romanı: Mustafa İnan” adlı eserleri biyografik romana örnek gösterilebilir.

>Tanzimat'tan günümüze kadar yazılmış bazı biyografi örnekleri:

Recaizade Mahmut Ekrem > Kudemadan Birkaç Şair

Muallim Naci > Osmanlı Şairleri

Beşir Fuad > Viktor Hugo

Süleyman Nazif > Mehmet Akif

Kenan Akyüz > Tevfik Fikret

Ahmet Hamdi Tanpınar > Yahya Kemal Beyatlı

Mehmet Kaplan > Namık Kemal Hayatı ve Eserleri

Olcay Önertoy > Halit Ziya Uşaklıgil, Romancılığı ve Romanımızdaki Yeri

Birol Emil > Mizancı Murad Bey, Hayatı ve Eserleri

Nurullah Çetin > Behçet Necatigil, Hayatı, Sanatı ve Eserleri

Şevket Süreyya Aydemir > Tek Adam

Abdülhak Şinasi Hisar > Ahmet Haşim Ve Şiiri

/OTOBİYOGRAFİ (ÖZ YAŞAM ÖYKÜSÜ):

*Kişinin kendi hayatını anlattığı yazıya otobiyografi denir.

*Otobiyografide, kişinin doğumdan itibaren otobiyografinin yazıldığı ana kadar yaşadıklarından anlatmaya değer olanlar yazılır.

*Edebiyat, sanat, siyaset, spor vb. alanlarda ünlü bir kişi; diğer insanlarca bilinmeyen yönlerini, başarısını nelere borçlu olduğunu ve nasıl kazandığını anlatmak amacıyla otobiyografisini yazabilir.

*Otobiyografi her ne kadar öznel bir anlayışla kaleme alınsa da gerçekler göz ardı edilmemelidir.

*Kaynak olarak kişi kendini ve aile büyüklerinden aldığı bilgileri kullanır.

*Otobiyografi yazmak çok güçtür, çünkü insanın kendinden söz ederken objektif olması zordur.

*Otobiyografiler sayesinde o kişinin sanatı, düşünceleri, yaptığı işler hakkında bilgileniriz. *Otobiyografiler aynı zamanda iyi bir belgeseldir. Bu alanda çalışacaklara ve yazarın yaşadığı dönemin özelliklerine kaynaklık ederler.

*Otobiyografileri okumak, kendi deneyimlerimize yeni bir deneyimi, yaşayanın ağzından katmak demektir.

*Otobiyografi düşünsel plânla yazılır.

*Otobiyografilerde, tartışmalara yol açacak bilgilere ve rivayetlere yer verilmez.

*Anıyla farkı; anı yazarı, sadece kendini değil başkalarını da anlatabilir.

/MONOGRAFİ:

*Ünlü bir kimsenin hayatını, kişiliğini, eserlerini, başarılarını ayrıntılarıyla ele alan veya bilimsel bir alanda özel bir konu ya da sorun üzerine yazılan inceleme yazısına monografi (tek yazı) denir. *Monografide herhangi bir yer, bir eser, bir yazar, tarihî bir olay, bilimsel bir alana ait bir sorun özel bir görüşle veya bakış açısıyla değerlendirilebileceği gibi bir konu üzerinde derinlemesine bir inceleme de yapılabilir.

/PORTRE:

*Bir kimseyi karakteristik özellikleriyle okuyucuya tanıtmak amacıyla yazılan edebî yazılardır.

*Kişinin sadece dış görünüşünün (boyunun, yüzünün, giyinişinin, hareketlerinin...) anlatıldığı portreye fizikî portre; iç dünyasının, alışkanlıklarının, duygularının, fikirlerinin, zayıf taraflarının anlatıldığı portreye ruhî portre (tinsel, moral portre) denir.

*Çoğu zaman fizikî portre ile ruhî portre iç içe verilir.

*Fizikî portrede; kişiyi diğer insanlardan ayıran dış özellikleri iyi bir gözlemle belirlendikten sonra, bu özellikler uygun sıfatlar kullanılarak özgün bir şekilde yazılır.

*Ruhî portrede; kişinin ahlâkı, alışkanlıkları, düşünceleri ilginç bir üslûpla yazılır.

*Portreye konu olan kişiye ait, düşünceleri ve anlayışları daha etkili olarak ortaya koymak için onun sözlerine de yer verilebilir.

*Romanlarda olay kahramanları değişik bölümlerde (yeri geldikçe) gerek dış görünüşleriyle gerekse karakter özellikleriyle okuyucuya tanıtılır.

*Okuyucunun roman kahramanlarını hayalinde canlandırması sağlanır.

*Bu yönüyle portre bölümlerine, romanlarda daha çok rastlanabileceği gibi bağımsız bir edebî tür olarak yazılmış portreler de vardır.

İLGİLİ KONULAR:

MONOGRAFİ

ÖZ GEÇMİŞ (CV) / HAL TERCÜMESİ

PORTRE

NEKROLOJİ

TEZKİRE

>DÜZYAZI TÜRLERİ